Economisch zinvolle slavernij en extraterrestrials

In een artikel van Pieter van Dooren getiteld Moeten we bang zijn van buitenaardse levens? (De Standaard Weekblad 29 mei 2021) lezen we deze merkwaardige uitspraak: “Slavernij is voor de mensheid lang economisch zinvol geweest, maar dat geldt niet over interstellaire afstanden”. De gewezen wetenschapsredacteur van Vlaanderens kwaliteitskrant wil hiermee zeggen dat we niet erg bang hoeven te zijn voor buitenaardse kolonialisten belust op onze grondstoffen. De transportkosten zijn namelijk te duur.

Van Dooren merkt echter niet op dat hij met zijn uitspraak de slaven, zowel die in de oudheid als de werkers van weleer op de Amerikaanse suiker- en katoenplantages niet tot dé mensheid rekent. Ik beschuldig hem daarom niet van een ideologische misdaad tegen “de menselijkheid”, want ik ben er zeker van dat hij zijn artikel niet aandachtig herlezen heeft alvorens het naar de redactie te sturen en die blijkt het ook niet aandachtig gelezen te hebben.

Slaven zijn mensen en behoren, althans volgens onze liberaal-democratische opvattingen, tot de mensheid. Men kan daar tegenin brengen dat de antieke Grieken en de Romeinen daar anders over dachten. Aristoteles beschouwde slaven als “sprekende werktuigen”. Maar we zijn het deze keer niet eens met de filosofisch gezaghebbende Stagiriet ⁽¹⁾ bijnaam van Aristoteles, aldus genoemd naar zijn geboortestad Stagira (Stageira) aan de O.-kust van Chalcidice. 1948. 2019-09-19 2021-05-29.. Slaaf zijn is geen natuurlijke toestand. Je wordt slaaf gemaakt door andere mensen en als je dan toch als slaaf geboren wordt is dat te wijten aan het feit dat je ouders tot slaven werden gemaakt. Trouwens, een slaaf kon door zijn eigenaar vrijgemaakt worden en was dan geen sprekend werktuig meer.

Pieter Van Dooren brengt zijn uitspraak in verband met economie. Uiteraard heeft slavernij een zin, althans voor de slavenhouders. Ze profiteren van de hun afgedwongen arbeid. In het Romeinse Rijk bezaten zelfs arme mensen, het plebs, soms slaven. Ook zij vonden dat zinvol, ook al waren ze zelf onderworpen aan de hogere maatschappelijke klassen, de ridders en senatoren. Wie vrij was vond slavernij zinvol, maar ik kan moeilijk aannemen dat de slaven dat ook vonden, ook die slaven niet die een bevoorrecht bestuurlijke of opvoedende functie uitoefenden.

Elke maatschappijvorm, of om een marxistische term te gebruiken elke productiewijze, is abstract beschouwd zinvol: hij zorgt ervoor de mensen in hun behoeften kunnen voorzien en zich kunnen voortplanten, dus de samenleving in stand houden. Maar in elke maatschappij zijn er mensen die het beter hebben dan anderen en dat heeft te maken met macht uitgeoefend ten koste van anderen. De oorzaak hiervan is niet van natuurlijke, maar van maatschappelijke aard: de wijze waarop, doorheen onder meer sociale strijd, de betroffen maatschappijvorm kreeg. Zelfs in de zogenaamde primitieve gemeenschappen was er sociale hiërarchie, de fantasieën over “primitief communisme” ten spijt.

De term “mensheid” is een van die absoluut opgevatte begrippen waarmee zeer liberaal gezwaaid wordt en waarin de krachtige sociale tegenstellingen versluierd worden. Maatschappelijke begrippen moeten historisch worden geduid. Wat een positieve zin heeft voor de ene groep heeft een negatieve zin voor een andere groep en dat dat verandert samen met de maatschappelijke structuur.

De (neo)liberale ideoloog denkt daar anders over. Volgens hem en haar leven we in de beste en laatste aller werelden. En dus maakt men zich zorgen over buitenaardse invasies en niet over de klimaatverandering die men zelf teweegbrengt. De rijkdom van een minderheid wil het zo. En die denkt dat er een planeet B bestaat waar we de nodige ertsen die we hier te kort komen kunnen vinden en waar we kolonies kunnen stichten. Klimaatverloedering? Geen probleem: allen naar Mars met een overstapje op de Maan.