Een separatistische massabeweging?

Is het separatisme in Vlaanderen een massabeweging geworden? Dat beweert althans de historicus Bruno de Wever in een interview in De Standaard van 15 juni. Het klopt dat de twee Vlaamse partijen die voorstanders zijn van het separatisme, de neoliberale N-VA en het uiterst rechtse VB, samen meer stemmen kregen dan de andere partijen (45%). Volgens mij moeten we die uitspraak echter nuanceren. De meerderheid van de Vlamingen hebben weliswaar een stem uitgebracht voor de N-VA of het VB maar dat betekent niet dat ze een einde willen maken aan de staat België.

Bruno de Wever, broer van Bart, is gespecialiseerd in de Vlaamse Beweging en in de collaboratie met het nazisme. Hij publiceerde in 1994 een fundamenteel werk over de vooroorlogse Vlaams-nationalistische partij VNV, het Vlaamsch Nationaal Verbond ⁽¹⁾De Wever Bruno, Greep naar de macht, Vlaams-nationalisme en Nieuwe orde: het VNV, Kalmthout 1994., die hij kenmerkte als een waarachtige fascistische organisatie. Dat heeft bij al wie op een of andere manier historisch en ideologisch wortelt in die partij verontwaardiging en woede gewekt. Men houdt er niet van geassocieerd te worden met een misdadig verleden en men schrijft wat men eufemistisch een misstap noemt toe aan het “idealisme” in dienst van de strijd voor de culturele rechten van de Vlamingen, ook al waren de gevolgen van dit “idealisme” onwelriekend. Hebben de collaborateurs immers niet gestreden tegen een reële discriminatie en in Rusland gewapenderhand tegen het goddeloze communisme?

De Vlaamse ideologie

Dit “idealisme” is een van de kenmerken van wat ik de Vlaamse ideologie noem. Ieder die actief is geweest in de Vlaamse ontvoogdingsstrijd, of hij of zij nu democraat was, of conservatief, of fascist, of socialist en zelfs communist, hoort thuis in het heilige verbond dat geijverd heeft voor de goede nationalistische zaak en het “ontwaken van ons volk” (“Volk wordt Staat!”). Ik vermeld als bijzonderheid dat de marxist Ernest Mandel positief is opgenomen in de Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse Beweging die het licht zag in 1998. De vervolgde collaborateurs worden door de nationalisten schaamteloos voorgesteld als de echte slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog. Is het niet opvallend dat een politicus als Willy Kuijpers, oud volksvertegenwoordiger voor de Volksunie, de partij van de nationalistische kleine burgerij, in de jaren 1970 onderhandelde met de autoriteiten van de Duitse Bondsrepubliek, opdat de oud-strijders van de Vlaamse Waffen-SS een pensioen kregen?

Deze nationalistische ideologie, die niet noodzakelijk separatistisch ingesteld is, en die al een eeuw lang het cultureel landschap van de Vlaamse Beweging heeft gedomineerd, is met kracht opgeschoten sinds de neoliberale verrechtsing van de samenleving en de opkomst van populistische bewegingen in Europa, tierend op de humus van de sociale onzekerheid.

Bruno de Wever heeft de nationalistische ideeën van zijn familie de rug toegekeerd en evolueerde naar links, terwijl zijn broer Bart de enge kleinburgerlijke ideeën van zijn milieu heeft ingeruild voor een neoliberaal wereldbeeld, meer in overeenstemming met de opkomst van een moderne groep werkgevers die stelling neemt tegen de traditionele kwijnende Belgische-Franstalige bourgeoisie.

Twee bevriende vijanden: N-VA en VB

Bruno De Wever verklaart hoe de uitgesproken electorale verschillen tussen Vlaanderen en Wallonië historisch te maken hebben met tradities en politieke omstandigheden. In Wallonië heeft de arbeidersbeweging het nationalisme opgeslorpt. Het protest tegen de ongemakken in het leven komen niet tot uiting in de vorm van “etnisch” nationalisme. In Vlaanderen echter vond het separatisme zijn voedingsbodem in de rechtse en uiterst rechtse ideeënwereld. Links wantrouwde de nationalistische Vlaamse gevoelens maar bood geen geloofwaardig alternatief. Na de Duitse nederlaag bleven de reactionaire Vlaams-nationalistische ideeën onderhuids voortwoekeren in een netwerk van cultuurbonden, uitgeverijtjes, jeugdgroepen, enz. Ze kregen alle hun plaats in de grote publieke manifestaties zoals de IJzerbedevaart of het Vlaams Nationaal Zangfeest. Het Vlaams Blok/Belang is de politieke en gemoderniseerde uitdrukking van dit droesem, maar met een democratisch gelaat. Maar de verschijning van een organisatie met paramilitaire allures zoals Schild en Vrienden maakt duidelijk dat het fascisme niet verdwenen is. Let er op dat de Führer van deze organisatie onder de vleugels van de N-VA actief was, vooraleer hij overstapte naar het VB waar hij met open armen werd ontvangen en in het federale parlement werd geparachuteerd.

Het VB moet er natuurlijkrekening mee houden dat niet al zijn kiezers de ethische ideeën aanhangen van de traditionele uiterst rechter zijde (anti-abortus, homofobie, enz.), en ze moet er rekening houden met haar traditionele kiezers. Het wordt dus laveren tussen beide kiescorpsen waarbij de zware nadruk gelegd wordt op vreemdelingenhaat en islamofobie, samengevat in de leuze “Onze mensen eerst”. Het nieuwe bestuur van het VB heeft heel goed begrepen dat de N-VA (“Op sociaal vlak een hardvochtige partij die geen lans breekt voor de zwakkeren in de samenleving”, aldus Bruno de Wever), zich voornamelijk richt tot de beter verdienende Vlaming. In navolging van Marine Le Pen heeft het zijn anti-immigranten programma aangevuld met een sociaal luik dat contrasteert met de anti-sociale maatregelen van haar bevriende vijand. Veel stelt dat niet voor in een partij die zich uitspreekt voor een economie gebaseerd op winst, maar genoeg om ook gefrustreerde arbeiders te verleiden. Het VB beschouwt de vakbonden als vijanden en weigert solidair te zijn met de rest van de Belgische bevolking die, zo beweert het, profiteert van de sociale zekerheid ten koste van “onze mensen”.

De N-VA stelt zich voor als een democratische partij die in haar begin een aanzienlijk deel van het VB-electoraat in de wacht gesleept heeft, maar behoort volgens Bruno de Wever tot dezelfde nationalistisch-separatistische politieke familie: het zijn “bevriende vijanden”. Let op het spelletje dat de N-VA speekt in de huidige onderhandelingen over de Vlaamse en de federale regeringsvorming waar met “confederalisme” wordt gezwaaid. Ze heeft nu stemmen verloren aan het VB maar is er in haar bestaan wel in geslaagd om een aanzienlijk deel van het traditionele sociaaldemocratische kiezersvolk naar zich toe te trekken, mensen die zich niet meer herkennen in een SP.A die verzonken is in de collaboratie met het neoliberale beleid en een ondemocratische Europese Unie verdedigen.

Volgens Bruno De Wever heeft dit een deel van de arbeiderswereld doen “verzeilen in separatistische vaarwater”. Er is erger: het gewicht van de N-VA en het VB samen duwt de andere traditionele partijen verder naar rechts in kwesties zoals immigratie, veiligheid, démocratische rechten, enz. Stemmen in die zin weerklinken in de sp.a na de goede kiesresultaten van de Deense sociaaldemocratie onder leiding van mevrouw Mette Frederiksen die ongeremd immigrantenvrees aanwakkert. De rechtse Vlaamse nationalistische rechterzijde domineert het politieke veld. Het staat vast dat ze de bevolking in Vlaanderen zo diep en zo breed mogelijk wil doordringen van de separatistische idee.

Rekening houdend met de neoliberale maatregelen die de traditionele christendemocratische en sociaaldemocratische partijen hebben ondermijnd, beschikt het Vlaamse nationalisme (met de werkgeversvereniging VOKA als partner) slechts over het wapens van het separatisme en van de haat tegen werkonwilligen en immigranten die verantwoordelijk zouden zijn voor al wat verkeerd gaat.

Historische breuk en ongrondwettelijke gevaren

Vergeleken met het naoorlogse België dat sociaal stoelde op een vergelijk tussen werkgevers en vakbonden en politiek op de drie cultureel-ideologische zuilen (christelijke, socialistische en liberale), is de toestand vandaag grondig veranderd. Volgens Bruno de Wever hebben we te maken met een historische breuk. Maar hij voegt er aan toe dat een partij als de N-VA, die staatsdragend is, vroeg of laat daarvoor de prijs zal moeten betalen, zoals de Volksunie onder Hugo Schiltz. “Sinds 1970 zit de grondwet potdicht. Eigenlijk kan de N-VA niets doen, tenzij ze het democratische en grondwettelijke pad verlaat. De strategie/retoriek dat een regering zonder socialisten al een staatshervorming inhield, was beperkt houdbaar.”

Het is waar dat volgens onze historicus een separatistisch blok dat beschikt over de absolute meerderheid chaos kan uitlokken. “Dan worden dingen mogelijk buiten de grondwet.” Maar zover zijn we nog niet. “België overleeft omdat er geen oplossing bestaat voor Brussel. De N-VA heeft geen programma voor de hoofdstad die met 1,2 miljoen inwoners vervlochten blijft met Vlaanderen. Het zou waanzinnig zijn Brussel los te laten. Brussel garandeert het lange leven van België.”

Voor wat betreft het separatisme als massabeweging wil ik opmerken dat de kiezers van de N-VA en het VB voor hen gekozen hebben vanuit een brede waaier van heel diverse redenen waarin heel wat tegenspraken schuilen. Het separatisme zelf heeft een romantisch-nationalistische oorsprong en is slechts een klein aspect van de Belgische problematiek.

De Vlamingen staan met twee voeten op de grond en laten zich zomaar niet meeslepen door wat Antonio Gramsci een “willekeurige ideologie “ noemde, een uitvinding van nationalisten die graag aan de macht zijn, zelfs als ze hun fantasmagorische droom niet kunnen verwezenlijken. De Vlamingen beschikken niet, om historische redenen, over een denkwereld met een centraal ideologisch idee, zoals bijvoorbeeld de Fransen die in hun overgrote meerderheid religieus geloven in de Republiek en de zogenaamde republikeinse waarden, geboren in 1789-1792. Noch de N-VA noch het VB zullen er in slagen om de Vlaamse hoofden te doordrenken met een analoge ideologie. De Vlaamse koppen zijn niet van hout en ze zitten niet vol bier zoals keizer Jozef II beweerde. Hij was ook hertog van Brabant, een streek die haar naam gaf aan de revolutie die zijn rijk in beroering bracht en in 1790 de Verenigde Belgische Republiek uitriep.