Engie forceert het einde van kernenergie

“We moeten vaststellen dat de regering duidelijk van plan is het akkoord toe te passen” (over de kernuitstap in 2025). Dat schreef de directie van Engie – de Franse groep die eigenaar is van Electrabel – in een interne nota na een gesprek met eerste minister Alexander De Croo (Open VLD) en minister van energie Tinne Van der Straeten (Groen).⁽¹⁾Zie L’Echo, 19/11/2020. Het bedrijf kondigde na dit gesprek aan dat het al zijn reactoren in België zou sluiten.

Even ter herinnering: het regeringsakkoord van de Vivaldi regering “herbevestigt resoluut de kernuitstap” en preciseert hierbij dat “de wettelijk vastgelegde kalender van de uitstap, zoals voorzien, geëerbiedigd zal worden”. In het akkoord staat een clausule die zegt dat de definitieve beslissing in november 2021 zal vallen. Men wil nagaan of staatssubsidies aan de elektriciteitsproducenten het effectief mogelijk maken om de bevoorrading “tegen een redelijke prijs” te garanderen door gascentrales in gebruik te nemen.

Twintig jaar later…

Het gesprek met de politici heeft de directie van Engie ervan overtuigd dat het hoogst onwaarschijnlijk is dat dit onderzoek naar alternatieve productiecapaciteit binnen een jaar zal leiden tot de beslissing om de levensduur van de twee minst verouderde centrales (Doel 4 en Tihange 3) nog eens te verlengen zoals in het verleden gebeurde.

Bijna twintig jaar na de stemming in 2003 van de wet Deleuze zal de kernuitstap in 2025 waarschijnlijk een feit zijn. We zijn hier helemaal niet treurig om, integendeel. Kernenergie is een van de ergste dwaasheden van het productivistisch en militaristisch kapitalistisme. De kernuitstap is een overwinning van de rede, van de sociale beweging, van de publieke opinie tegen kernenergie en van de politieke krachten die dit in hun programma hadden opgenomen. Aan de andere kant kunnen we blij zijn met de nederlaag van de machtige kernenergielobby en zijn bondgenoten met name de MR, het VOKA en de N-VA.

Wie betaalt?

Maar dat volstaat niet. Deze overwinning moet ook sociaal zijn, zo niet keert de werkende klasse zich tegen de ecologische transitie. We moeten dus de werknemers steunen opdat er een geen enkele job verloren gaat, er geen enkele afdanking komt. Er is reconversie mogelijk in de ontmanteling van de centrales, maar die moet collectief zijn, zonder loonverlies, betaald door Engie en onder de controle van de belanghebbenden en hun organisaties.⁽²⁾Noteren we terloops dat professor Damien Ernst (ULg), specialist in de elektriciteit netwerken, zijn masker als ‘neutrale’ wetenschappelijke expert heeft afgegooid door op Twitter een ‘pro-nucleaire’ bevraging te lanceren een Trump waardig, waarin hij zich afvraagt of de Groenen moeten veroordeeld worden tot een gevangenisstraf of tot een nog hardere straf (sic) omwille van het feit dat 8000 werknemers van de kernenergiesector werkloos zouden worden. Een schande!

Hier is grote waakzaamheid geboden. Op 19 november verklaarde Tinne Van der Straeten in de kamer dat de sluiting van de centrales “ordelijk en sociaal” zal gebeuren. Ze voegde hieraan toe dat “de arbeiders van Doel en Tihange in de centrales moeten hunnen werken tijdens de ontmanteling”. De onderaannemers ook? En wie betaalt?

In theorie wordt de kost van de ontmanteling en het beheer van de afval gedekt door Synatom, filiaal van Electrabel, dat voor die kosten betaalt. Die “nucleaire provisie” bedraagt momenteel 13 miljard Euro, waarvan 5,7 miljard voorzien zijn voor de afbraak. Maar opgelet, die som volstaat waarschijnlijk niet; en dat geld staat niet direct ter beschikking, omdat Electrabel leent van Synatom…

Uiteindelijk staan de reserves van Electrabel garant, maar financiële constructies en de verkoop van activa in de laatste jaren, maken dat de activa van Electrabel kleiner werden. En wat zou er gebeuren in geval van een faillissement? Het gevaar bestaat dat de gemeenschap dan moet opdraaien voor de kosten nadat Engie eerder al door de gemeenschap rijkelijk werd betaald.⁽³⁾Zie La Libre, 12/11/2019.

Er is geen Plan B meer

In de teksten van de formateurs van de Vivaldi coalitie staat: “indien er een onverwacht probleem opduikt in de bevoorradingszekerheid, zal de regering de gepaste maatregelen nemen om de wettelijke kalender aan te passen tot een vermogen tot 2 GW” (of de twee reactoren van Doel 4 en Tihange 3). In de wet Deleuze van 2003 stond er een gelijkaardig voorbehoud. Dat werd door de regering Di Rupo gebruikt in 2012 om Tihange 1 tien jaar te verlengen. Hetzelfde gebeurde door de regering Michel in 2015 om Doel 1 en 2 ook met tien jaar te verlengen.

Het precedent van dat uitstel (tot tweemaal toe) maakte dat we twijfelden aan een de kernstop door de Vivaldi regering… Maar deze keer duidt de beslissing van Engie zelf erop dat de regering deze keer niet zal aarzelen. Of beter gezegd, ze kan niet anders, er is geen plan B meer door de beslissing van Engie zelf!

Wat is er veranderd?

Eerst en vooral, zijn de centrales echt versleten. Dat kon iedereen vaststellen na het verlengen van Doel 1. De reactor moest in 2018 elf maanden stilgelegd worden na een ongeval dat ernstige gevolgen had kunnen hebben: een lek in de primaire kringloop van koelwater.

Ten tweede, bewijst de ervaring van 2018 dat de elektriciteitsbevoorrading ook zonder kerncentrales kan worden verzekerd. In die periode was een meerderheid van de reactoren buiten bedrijf, er was geen black out en geen stroomonderbreking. Zelfs toen vanaf 14 oktober, gedurende één maand, maar een van de zeven reactoren in bedrijf was, was de elektriciteitsbevoorrading van het land meer dan verzekerd.

Voor Engie het einde van de ‘puinhoop’

Ten derde begint Engie, na grote winst gemaakt te hebben dankzij de veel langere uitbating van de reactoren dan de aanbevolen levensduur, nu te vrezen dat de zaken slecht aflopen. In 2018 kelderde het aandeel op de beurs. Op dat moment zou een Franse leidinggevende, volgens Le Canard Enchaîné het Belgische atoompark beschreven hebben als “puinhoop”. Op dat moment probeerde Engie zich aan Electrabel te verkopen, maar die laatste weigerde het aanbod.⁽⁴⁾Zie La Libre, 26/9/2018.

Bij gebrek aan alternatief moest het bedrijf zich neerleggen bij een nieuwe verlenging van Doel 4 en Tihange 3. Die hing in de lucht maar voor het bedrijf moest er een duidelijke politieke beslissing komen voor eind 2020. De impactstudie en de voor de verlenging noodzakelijke investeringen moeten voor einde 2025 klaar zijn. Dit soort operaties duurt gemiddeld vier tot vijf jaar.⁽⁵⁾Minstens, want de impactstudie kan aanleiding geven tot betwistingen bij de Raad van State!

Engie zou dus “alleen al in 2021 tientallen miljoenen Euro moeten investeringen zonder zekerheid over het rendement ervan”.⁽⁶⁾Interne bedrijfsnota. Daarom koos de directie voor de beste (of minst rampzalige?) oplossing in het belang van haar aandeelhouders: sluiting van die puinhoop. En met de hoop dat er de komende vier jaar geen ramp gebeurt!

Ten vierde, België zal in 2020, als slechte leerling van de EU, de vastgelegde klimaatdoelstellingen niet halen. Het tekort aan groene energie zou 31 miljoen Euro boetes kunnen betekenen.⁽⁷⁾ Zie L’Echo, 18/11/2020. In tegenstelling tot wat de propaganda van de voorstanders van kernenergie beweert, kan kernenergie niet bijdragen tot de kapitalistische energie omslag. De Europese Commissie wil die omslag versnellen, wat precies door kernenergie wordt geblokkeerd.

De gemeenschap betaalt de verliezen, de winsten worden geprivatiseerd

Bij de werking van kerncentrales komt er inderdaad geen CO2 vrij ⁽⁸⁾Dit gaat niet op voor het nucleaire proces in zijn geheel, vooral de raffinering van de ertsen consumeert heel wat fossiele energie., maar dat “voordeel” is een illusie en geldt alleen op korte termijn. Enerzijds kan kernenergie maar een klein deel van de eindenergievraag voldoen. Anderzijds is kernenergie zeer weinig flexibel zodat kernenergiestroom prioritair moet verbruikt worden, met voorrang op andere bronnen zoals hernieuwbare energie.

Het systeem is dus technisch zeer rigide en dat remt innovatie af. Op middellange termijn kan het systeem niet winnen, het zit in een doodlopend straatje. Bovendien is elektriciteit uit hernieuwbare bronnen nu minder duur ⁽⁹⁾Het Internationaal Energie Agentschap geeft dit toe in haar World Energy Outlook 2020. “Carbon Brief” maakte een samenvatting van het rapport in haar publicatie van 16/10/2020: zie www.carbonbrief.org en is de kwestie van het kernafval onopgelost.

Het enige echte alternatief is een systeem dat 100% uit hernieuwbare energie bestaat. Dat is perfect mogelijk maar hiervoor moet er een belangrijke daling komen van het eindenergieverbruik, dus van de productie en het vervoer van stroom. Onder kapitalistische omstandigheden kan hiervan geen sprake zijn. Hoe moet het dan? De productivistiche oplossing is om Doel 4 en Tihange 3 te vervangen door gascentrales die flexibel zijn.

Hiertegen was verzet vanwege de voorstanders van kernenergie, zogezegd omwille van het klimaat. Dat klinkt weinig overtuigend. Kernenergie staat in België in voor 17% van de eindenergiebehoeften en de zeven kernreactoren leveren 48% van die stroom. Het sluiten van Doel 4 en Tihange 3 veroorzaakt een kleine stijging van de CO2 uitstoot, 1 tot 2%.⁽¹⁰⁾Bij benadering: 2/7e van 38% van 17%. De regering rekent erop dat die kleine stijging later kan gecompenseerd worden omdat het stopzetten van kernenergie een snellere uitbouw van hernieuwbare bronnen mogelijk maakt.

Het punt is daarbij dat de kapitalisten die steeds meer energie willen om steeds meer te produceren, weigeren gascentrales te bouwen als die alleen maar zouden dienen om een tekort aan hernieuwbare energie aan te vullen. Ze hebben dus van de vorige regering bekomen dat er staatssteun komt, die wordt “mechanisme van betaling voor het vermogen” genoemd. En dat zal een gepeperde rekening worden van minstens 350 miljoen Euro. Noteer hierbij ook nog dat de regering een koolstof taks wil invoeren, wat de winsten een klein beetje zou aantasten, terwijl ze er geen bezwaar tegen heeft om de kapitalisten van de energiesector te betalen voor een hoger vermogen door gascentrales.

De deadline van november 2021 betekent dus dat de regering zal beslissen of dit zoveelste geschenk aan de kapitalisten van de elektriciteitssector voldoende aantrekkelijk zal zijn voor het veiligstellen van de bevoorrading zonder kerncentrales… Collectiviseren van de verliezen en privatiseren van de winst: we kennen dat liedje!

Een gemakkelijke trofee voor Groen

Binnen de objectieve context spelen ook nog zuiver politieke factoren mee. Er is het verlies aan geloofwaardigheid van de politiek door de Covid-19 crisis, de onzekerheid over het economisch beleid dat in dit “tijdperk van de pandemie” moet worden gevoerd ⁽¹¹⁾Volgens de uitdrukking gebruikt door het IPBES – het internationaal organisme actief rond biodiversiteit – in haar rapport over de pandemie., de vorming van de Vivaldi-regering met deelname van de groenen. De fouten in het coronabeleid, het verhaal van de mondmaskers, het falen van Maggy De Block, enz. “Het vertrouwen herstellen” in de instellingen blijft meer dan ooit een prioriteit voor de heersende klasse.

Toch blijft de meerderheid van de bevolking, ondanks de georkestreerde kampanjes van de kernenergielobby – ‘kernenergie is goed voor het klimaat’ – tegenstander van deze technologie.⁽¹²⁾54% van de mensen die in 2019 werden bevraagd was voorstander van de sluiting van de centrales in 2025, volgens een bevraging gerealiseerd voor rekening van het Forum. Het nieuwe rapport over de sluiting zou dus een slag toebrengen aan de geloofwaardigheid van de politici en dat wilden de Vivaldi partners vermijden.

Het heeft nochtans geen haar gescheeld. Een regering met de N-VA zou de centrales niet gesloten hebben.⁽¹³⁾Volgens La Libre van 5/8/2020 was Magnette bereid aan De Wever de verlenging van Doel 4 en van Tihange 3 toe te staan voor 10 of 20 jaar! Maar de poging van Magnette – De Wever mislukte en een verderzetting van de vorige coalitie was niet mogelijk. Vivaldi was de enige uitweg.

Die coalitie is broos, maar de deelnemende partijen – en het Paleis en het patronaat – hebben er alle belang bij dat ze aanblijft. Het wordt geen gemakkelijke klus voor de groene partijen en vooral Groen in Vlaanderen met de N-VA en het VB in de oppositie. Traditioneel rechts en de sociaaldemocratie willen de Groenen definitief integreren in het neoliberalisme om zo een “extreem centrum” uit te bouwen tegen nationalistisch en uiterst-rechts in Vlaanderen.

Nog een woordje over de Europese context die weegt op de gedane keuzes. Onder druk van de publieke opinie, de sociale mobilisatie en Fukushima, heeft Berlijn beslist alle kerncentrales en daarna ook de bruinkool mijnen te sluiten. Het Duits kapitaal wil het leiderschap van China in de nieuwe energie technologieën betwisten. Duitsland, overheersende economische macht op het Oude Continent, trekt zo de Europese Unie mee in de richting van een meer “ambitieuze” energie en klimaat politiek.

De Commissie spiegelt de verontruste bevolking het project van de “green deal” voor om ‘in 2050, de zero-koolstof uitstoot’ te bereiken. Dit is bedrog. Waarom? Omdat de vervuilende Europese bedrijven (en met name gascentrales) hun CO2 uitstoot mogen “compenseren” door bomen te planten in het Zuiden, of door die uitstoot in de grond te stoppen. Omdat de EU blijft beweren dat de landen waar de gedelocaliseerde productie van goederen voor Europa gebeurt, verantwoordelijk zijn voor die uitstoot. Europa wil daarbij op die productie een importbelasting heffen. Omdat niemand de verantwoordelijkheid krijgt voor de uitstoot van het internationaal luchtverkeer en van het maritiem vervoer – sleutelelementen voor de ‘waardeketens’ van de multinationals. En omdat de regeringen voor het realiseren van hun “groene” verbintenissen meer en meer gebruik maken van controletechnieken op het individueel gedrag en van het bestraffen van “onverantwoorde” individuen.⁽¹⁴⁾Dit surveilleren van het individueel gedrag is een van de inzetten van de ‘intelligente meters’. De parallel met de aanpak van de coronacrisis is frappant: alles wordt ondergeschikt gemaakt aan de jacht op winst en er worden regels aan de mensen opgelegd die abstractie maken van de sociale voorwaarden waarin die zich bevinden.

Vergis je niet, deze politiek van het “groene kapitalisme” bevordert wel degelijk de ontwikkelingen van de hernieuwbare energie maar ze blijft fundamenteel anti-ecologisch, koloniaal, asociaal, technocratisch en autoritair. Als de kernuitstap in november 2021 wordt bevestigd (en Engie laat de regering geen andere keus!), zullen de groene partijen zonder enige moeite hun trofee hebben behaald.

Meer dan 20 jaar na de stemming van de wet Deleuze, neemt België en belangrijke stap in de richting van een Duits groen kapitalisme en weg van het Franse model gesteund op kernenergie. Dat laatste komt daardoor meer en meer in nauwe schoentjes – zeker op Europees vlak – wat ook in Frankrijk gevolgen zal hebben. Maar dat is een heel ander verhaal.