Een fascinerende rondleiding door de wereld van paddenstoelen

Fantastic Fungi, een belangrijke documentaire van Louie Schwartzberg, is even informatief als vermakelijk. De prachtige beelden – openbrekende en bloeiende paddenstoelen in alle kleuren en vormen – is een verzachtend middel tegen een wijdverspreide afkeer tegen paddenstoelen. Met een rondleiding door dit organisme dat een gigantisch netwerk onder onze voeten bouwt, maakt Fantastic Fungi veel duidelijk voor kijkers die maar weinig van dit onderwerp afweten.

We leren bijvoorbeeld dat de paddenstoel een vrucht is van een geweldig organisme: mycelium, ook wel zwamvlok genoemd. Dat is een ondergronds netwerk van fijne vezels die voedingsstoffen uitwisselt, losstaande planten verbindt, en natuurlijk afval afbreekt om er voedzame grond van te maken. Dit zijn maar een paar van de rollen weggelegd voor de paddenstoelen, vertelt Paul Stamets ons. Stamets is een mycoloog en denkt dat paddenstoelen de sleutel zijn tot het overleven en opbloeien van de mensheid.

Paddenstoelen zijn niet alleen nuttig in geneeskundige zin, iets dat de farmaceutische industrie ongebruikt laat; sommige soorten kunnen zelfs de koolwaterstofverbindingen in onze fossiele brandstofproducten afbreken. Dit soort voordelen vormen maar het topje van de ijsberg: zonder fondsen voor onderzoek hiernaar blijven grote ontwikkelingen uit.

Stamets is niet alleen een informatieve spreker in de documentaire. Hij is ook een verhalenverteller, wat goed tot zijn recht komt in de Hollywood-vorm van de documentaire. Van zijn psychedelische ervaring aan de top van een Redwood-boom tijdens een onweersbui tot zijn moeders inspirerende herstel van kanker dankzij een paddenstoelensoort die wij kennen als het elfenbankje. De waarheden die deze verhalen naar boven halen zijn belangrijk om mee te nemen. De therapeutische waarde van paddenstoelen wordt langzaamaan mainstream in de medische wereld: van behandeling voor depressie en verslaving tot kankers en neurologische ziektes.

Bedrog

Maar het bedrog van de documentaire is minstens even belangrijk om bij stil te staan. De documentaire wijst terecht op de Amerikaanse farmaceutische industrie die onderzoek naar paddenstoelen beperkt. Maar hun oplossing gaat niet verder dan het model van Stamets eigen bedrijfje. Natuurlijk doet Stamets goed werk, maar het is duidelijk dat we een veel radicalere oplossing nodig hebben, een revolutionair alternatief tegenover ‘Big Pharma’ van de monopolisten. Alleen dan kan het potentieel van producten zoals paddenstoelen echt worden benut.

Voor marxisten is Terence McKenna’s ‘stoned-ape’ stelling interessant, wat kort voorkomt in de documentaire. McKenna was samen met Timothy Leary invloedrijk in de hippiebeweging van de jaren 60. Hun stelling luidt dat de snelle groei van menselijk bewustzijn, en daarmee de ontwikkeling van homo erectus naar homo sapiens van zo’n 100.000 jaar geleden vooral lag aan de toevoeging van Psilocybe cubensis (een psychedelische soort) aan het dieet van de homo erectus. Misschien een vreemd theorietje dat niet helemaal overeenkomt met Engels’ stelling dat deze ontwikkeling in het brein voortkwam uit het gebruik van gereedschappen. Maar beiden verbinden het menselijk bewustzijn met de uitwisseling tussen de mens en de materiële wereld.

Maar wat voor ons misschien nog interessanter is, is dat de paddenstoel staat voor de onderlinge verbondenheid van de natuur. De ontdekking van mycelium en de gigantische netwerken van ondergrondse vezels ontkracht de mythe dat bomen competitieve organismen zijn. Dankzij deze netwerken, leren we in de documentaire, kunnen bomen van verschillende soorten als het ware communiceren en voedingsstoffen onderling verdelen. Hoe meer we leren over organismes als mycelium, hoe meer we concreet kunnen inzien hoe de natuur (en dus ook de mens) een diepe verbondenheid kent.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op socialisme.nu.