Fossiele overname van de COP’s

Het voorzitterschap van COP28 door de baas van de Abu Dhabi National Oil Company (ADNOC) is geen toeval dat alleen kan worden toegeschreven aan de rotatie van landen die klimaatconferenties organiseren. Het weerspiegelt een tactische herpositionering van de belangrijkste producenten van fossiele brandstoffen, met name olie en gas.

Of ze nu privaat of publiek zijn, deze grote fossiele brandstoffen bedrijven hebben decennialang een defensieve houding aangenomen, min of meer expliciet doordrenkt van ontkenning van het klimaat. In de loop der jaren hebben ze achtereenvolgens de opwarming van de aarde zelf betwist, de ‘antropogene’ oorsprong ervan, de rol van CO₂ en vervolgens het aandeel van steenkool, olie en gas in de CO₂-uitstoot.

Lang een taboe

Door hun enorme politieke invloed hebben de energiekapitalisten belangrijke punten gescoord: de grote verantwoordelijkheid van fossiele brandstoffen wordt niet genoemd in het Raamverdrag van de Verenigde Naties inzake Klimaatverandering (UNFCCC, Rio 1992); het wordt ook niet genoemd in het Akkoord van Parijs dat werd aangenomen tijdens COP21 (2015). In deze documenten wordt gepleit voor het verminderen van de uitstoot van broeikasgassen, niet voor het winnen en verbranden van minder fossiele brandstoffen.

Pas tijdens COP26 (Glasgow, 2021) verscheen de term ‘fossiele brandstoffen’ in de teksten. Tijdens deze COP werd een poging om te besluiten steenkool geleidelijk uit te bannen op het laatste moment verworpen en de aangenomen resolutie riep alleen op tot een ‘afbouw’ van fossiele brandstoffen, niet tot een ‘uitfasering’. Ondertussen heeft de inventarisatie van de Verenigde Naties van het beleid dat is uitgevoerd in toepassing van Parijs haar oordeel geveld: de wereld stevent recht op de afgrond af, op een temperatuurstijging van 2,9°C. Zal er eindelijk een ‘uitfasering’ worden opgelegd? Voor alle fossiele brandstoffen of alleen voor steenkool? In elk geval komen de exploitanten van deze hulpbronnen steeds meer onder druk te staan.

De druk neemt toe

Wetenschappers hebben de leugens van de ’twijfelaars’ ontmaskerd en de pogingen om hun conclusies in diskrediet te brengen onschadelijk gemaakt.⁽¹⁾Met name de poging om de ernst van hun onderzoek in diskrediet te brengen, vlak voor Kopenhagen. De druk vanuit de samenleving is gestaag toegenomen naarmate rampen frequenter en gewelddadiger zijn geworden. De druk is ook toegenomen binnen de heersende klasse, vooral onder verzekeraars. Dat alles heeft zich vertaald in de wens van de belangrijkste regeringen om een soort ‘energietransitie’ in gang te zetten. In deze context is de fossiele tactiek van achterwaartse obstructie moeilijk vol te houden.

Energieconcerns presenteren zichzelf graag als de weldoeners die de mensheid warmte, licht, mobiliteit en ontwikkeling bieden. Blijven volharden in het negeren van klimaatkwesties zou hun merkimago ernstig kunnen schaden. Mensen die ervan overtuigd zijn dat die kapitalisten opzettelijk hun levensomstandigheden hebben opgeofferd op het altaar van de winst, zouden compensatie kunnen eisen voor de aangerichte schade, om wraak kunnen schreeuwen of zelfs de socialisatie van de energiesector en de onteigening van de kapitalisten kunnen eisen.

Obscene winsten

Volgens het Internationaal Energie Agentschap (IEA) zullen de multinationals (waaronder Shell, ExxonMobil, Chevron, BP en TotalEnergies) in 2022 een winst van 4.000 miljard dollar maken ‒ meer dan het dubbele van de gemiddelde winst in de afgelopen jaren. De nationale bedrijven blijven niet achter, met name Saudi Aramco (161 miljard dollar, een stijging van 46 procent ten opzichte van 2021), zijn kleine Emirati-zusje ADNOC (24,7 miljard dollar, een stijging van 27 procent), het Noorse Equinor (151 miljard dollar, een stijging van 67 procent) en hun tegenhangers in andere landen (Qatar, Koeweit, enzovoort).

Deze astronomische winsten worden ronduit obsceen als je bedenkt dat het aantal mensen in de wereld dat geen toegang heeft tot elektriciteit in 2022 voor het eerst in twintig jaar is gestegen. En dat zal niet veranderen: volgens het IEA zullen er bij ongewijzigd beleid in 2030 nog steeds 660 miljoen mensen zonder stroom zitten, waarvan 550 miljoen in Afrika ten zuiden van de Sahara. Dat alles terwijl de belofte die de rijke landen in 2009 hebben gedaan om vanaf 2020 honderd miljard dollar per jaar te storten in het Groene Klimaatfonds nog steeds niet is nagekomen. Klimaatonrechtvaardigheid is het grote schandaal van onze tijd. Het kan opstanden en zelfs revoluties aanwakkeren.

Voor de bedrijven is het beter om te anticiperen, zich aan te passen aan de toenemende druk en die te gebruiken om de doelstellingen, de middelen en het tempo van het klimaatbeleid aan te passen aan hun belangen. Het strategische doel blijft onveranderd ‒ zo weinig mogelijk uitgeven en elk bindend tijdschema voor het uitfaseren van fossiele brandstoffen voorkomen, zo mogelijk op korte, middellange of zelfs lange termijn. Maar de tactiek wordt aangepast: het doel is nu om zichzelf in het middelpunt van het spel te plaatsen door de sector voor te stellen als het belangrijkste deel van de oplossing in plaats van de belangrijkste bron van het probleem. De overnam van de COP’s is waar de voorzitter van ADNOC voor staat.

Geostrategische ambities

We zullen hieronder zien welke konijnen al-Jaber uit zijn hoed tovert op de COP in een poging om het fossiele imperium te behouden. Allereerst is het goed om op te merken dat de poging tot overname niet afkomstig was van de grote Amerikaanse bedrijven en hun politieke vertegenwoordigers (integendeel, die zijn voornamelijk gerekruteerd uit de gelederen van de openlijke klimaatontkenners): het kwam van de Verenigde Arabische Emiraten en, daarachter, van Saoedi-Arabië, via hun nationale olie- en gasbedrijven.

Dat houdt ongetwijfeld verband met de nieuwe geostrategische ambities van die twee staten, die profiteren van de groeiende rivaliteit tussen de grote imperialistische machten om hun eigen belangen te bevorderen. Recente gebeurtenissen hebben aangetoond dat de Saoedi’s en de Emiraten zich willen bevrijden van de voogdij van Washington. In de klimaatkwestie komt dat tot uitdrukking in de zorg die deze twee landen ‒ het Saoedisch Koninkrijk in het bijzonder ‒ aan de dag leggen om zichzelf te positioneren als woordvoerders van het recht op ontwikkeling van het ‘mondiale Zuiden’… waar ze officieel deel van uitmaken.

Stel je voor dat Joe Biden zou beweren dat het voor de ‘duurzame ontwikkeling’ van het Zuiden is dat de Verenigde Staten nu meer nieuwe oliebronnen aanboren dan onder Trump, niemand in Latijns-Amerika zou hem geloven. Hetzelfde scepticisme zou heersen in Afrika als Emmanuel Macron zou beweren dat de projecten van TotalEnergies in Gabon en Oeganda gericht zijn op het welzijn van de bevolking met respect voor het milieu… Over het algemeen is het westerse imperialisme diep in diskrediet gebracht in de overheerste landen. Poetin en Xi Jiping hebben dat begrepen.

Net als de oliesjeiks. Hoewel ze zwemmen in onbeschaamde rijkdom, hun volkeren onderdrukken en arbeidsmigranten genadeloos uitknijpen ⁽²⁾We herinneren ons de duizenden doden op de bouwplaatsen van het WK in Qatar. In de Emiraten werkten gastarbeiders bij temperaturen van meer dan 42°C op de COP28 bouwplaats, in weerwil van de plaatselijke wetgeving., maakt hun bijzondere situatie hen in de ogen van de regeringen van het Zuiden geloofwaardiger spelers in een ‘realistisch’, ‘serieus’ en ‘pragmatisch’ klimaatbeleid, zoals al-Jaber het formuleert. Met andere woorden, een beleid dat in de geldbuidel tast en het einde van de winning en verbranding van fossiele brandstoffen op de lange baan schuift, in naam van het ‘recht op ontwikkeling’ van de armste landen ter wereld.

Anti-imperialistische’ demagogie

Het is geen toeval dat al-Jaber zijn uiterste best deed om de COP te openen met ‘goed nieuws’ voor het Zuiden: tegen alle verwachtingen in zijn de onderhandelingen over de daadwerkelijke lancering van het ‘verlies en schade’-fonds, waarover in principe overeenstemming was bereikt tijdens de COP26 in Egypte, succesvol afgerond. Staande ovaties van de afgevaardigden op de top. In werkelijkheid is dat enthousiasme misplaatst: de Wereldbank zal toezicht houden op het fonds (zoals geëist door de Verenigde Staten) en de bijdragen zullen vrijwillig zijn, meestal in de vorm van leningen. Een paar honderd miljoen dollar werd onmiddellijk ingezameld. Maar het zijn miljarden, geen miljoenen, die de volkeren van het Zuiden nodig hebben, zoals Rachel Cleetus van de Union of Concerned Scientists (UCS) heeft opgemerkt.

De manoeuvre van de Petromonarchieën is glashelder: de legitieme eisen van de volkeren in het Zuiden gebruiken om hun imperium te beschermen. Om dit te bereiken aarzelt al-Jaber niet om valse ‘anti-imperialistische’ demagogie te gebruiken. Dat bleek duidelijk uit zijn gespannen woordenwisseling met de voormalige president van de Republiek Ierland en voormalig speciaal VN-gezant voor klimaatverandering. De COP28 voorzitter beschuldigde Mary Robinson ervan de ‘leugens’ van de westerse media (‘jouw media’) te geloven, die ‘valse beschuldigingen’ uitten tegen de investeringsplannen van ADNOC. Hij beschuldigde zijn gesprekspartner ervan ‘een terugkeer naar de grotten’ te willen en daagde haar uit om een ‘fossiel exit plan’ voor te stellen dat verenigbaar zou zijn met ontwikkeling. Uiteindelijk gooide al-Jaber in een vlaag van wrok het masker neer: ‘geen enkele wetenschap maakt het verlaten van fossiele brandstoffen een noodzakelijke voorwaarde om onder de 1,5°C opwarming te blijven’, verklaarde hij.⁽³⁾Bekijk de video op de Guardian website.

Fossiele brandstof investeringswoede

In werkelijkheid zijn de investeringsplannen van ADNOC in fossiele brandstoffen heel reëel: volgens de Amerikaanse Energy Information Administration zijn de Emiraten van plan om hun olieproductie tegen 2027 met 25 procent te verhogen.⁽⁴⁾Le Monde, 30/11/2023. De voorzitter van COP28 levert hier een belangrijke bijdrage aan: volgens Climate Reporting staan er niet minder dan vijftien verkoopcontracten voor fossiele brandstoffen op zijn agenda (aan onder andere China, Duitsland, Brazilië en Egypte). Dat is slechts het topje van de ijsberg ‒ alle fossiele brandstofbedrijven zijn hetzelfde aan het doen. Tegen 2025 zullen de uitbreidingsprojecten van de tien grootste vervuilers in de sector van de fossiele brandstoffen 20 Gt CO₂ toevoegen, meer dan vijf keer de jaarlijkse uitstoot van de landen van de Europese Unie.⁽⁵⁾Geciteerd door Corporate Europe Observatory in ‘COP28 push for Hydrogen’.

Deze investeringswoede druist volledig in tegen de wetenschappelijke consensus. Zelfs het Internationaal Energieagentschap zegt het: de tijd dringt, de uitfasering van fossiele brandstoffen moet nu beginnen. Volgens het laatste rapport van werkgroep III van het IPCC ‘vereist het terugdringen van de uitstoot van broeikasgassen in de hele energiesector (…) een aanzienlijke vermindering van het totale verbruik van fossiele brandstoffen’. Het rapport beschrijft de omvang hiervan: tegen 2050 moet het verbruik van kolen, olie en gas met respectievelijk 95 procent, 60 procent en 45 procent zijn gedaald (vergeleken met 2019) om de helft van de kans te hebben om onder de 1,5°C te blijven.⁽⁶⁾IPCC, AR6, WGIII, SPM, C.3.2.

Onzin

Om te voorkomen dat hij voor de bijl gaat, maakt de CEO van ADNOC volop gebruik van het idee dat het gaat om de vermindering van emissies, niet om de vermindering van het gebruik van fossiele brandstoffen ‒ we mogen vervuilen, we moeten alleen de CO₂ onder het tapijt vegen. Bijvoorbeeld door afgevangen CO₂ in olievelden te injecteren… om de winning te vergroten. De grote baas van ExxonMobil, Darren Woods, die naar Dubai kwam om zijn collega uit de Emiraten te steunen, maakte duidelijk dat er te veel wordt gesproken over ‘alles elektrificeren’. ‘Koolstofafvang zal een rol spelen. Waterstof zal een rol spelen. Biobrandstoffen zullen een rol spelen. Daar zijn we goed in. We weten hoe het moet.'⁽⁷⁾Financial Times, 2/12/2023.

Dat is natuurlijk absurd. Laten we het voorbeeld van afvang-opslag nemen. Behalve in de cementsector is het vooral absurd. Zelfs als alle voornemens op dat gebied zouden uitkomen en alle projecten operationeel zouden worden, zouden we tegen 2030 slechts 0,25 Gt CO₂ afvangen, minder dan 1 procent van de huidige wereldwijde uitstoot.⁽⁸⁾Production Gap Report, hier geciteerd. Het probleem is dat deze absurditeit niet geheel afwezig is in het werk van het IPCC.

De verantwoordelijkheid van het IPCC

In het 5e rapport, dat als basis diende voor het Akkoord van Parijs, omvatte 95 procent van de klimaatprojecties de massale inzet van bio-energie met koolstofafvang en -opslag (BECCS).⁽⁹⁾Volgens klimatoloog Kevin Anderson. Zie zijn blog. Deze tovenaarsleerling-technologie zou zoveel land opslokken dat de mensheid zou moeten kiezen: eten of de genadeslag toebrengen aan de biodiversiteit. Het 6e rapport is minder enthousiast over BECCS, maar blijft gericht op afvang en opslag en vergelijkbare technologieën. In het samenvattende rapport ‒ een politiek krachtiger document dan de duizenden pagina’s die door Werkgroepen I, II en III op papier zijn gezet ‒ lezen we het volgende:

‘Netto nul-emissies (tegen 2050) betekent overschakelen van fossiele brandstoffen zonder afvang en opslag van koolstof (CCS) op koolstofvrije of zeer koolstofarme energiebronnen, zoals hernieuwbare energiebronnen of fossiele brandstoffen met CCS (…) en het verwijderen van koolstofdioxide uit de atmosfeer (CDR)’.⁽¹⁰⁾IPCC, AR6, Syntheserapport, Samenvatting voor beleidsmakers, B.6.3.

In deze tekst zijn 1°) de gekwantificeerde reductiedoelstellingen voor fossiele brandstoffen die door de WGII worden genoemd, verdwenen; 2°) de absolute vermindering van het gebruik van deze brandstoffen is vervangen door een formule die hernieuwbare energiebronnen, fossiele brandstoffen met afvang en opslag van kooldioxide (CCS) en technologieën om kooldioxide uit de atmosfeer te verwijderen (CDR) op één hoop gooit! De tekst gaat zelfs zover om te beweren dat fossiele brandstoffen met koolstofafvang en -opslag (CCS) een ‘koolstofvrije of koolstofarme energiebron’ vormen, wat een wetenschappelijke onwaarheid is.

‘Onbeperkte emissies’

Veel van de voorstellen van de voorzitter van COP28 zijn gebaseerd op die onwaarheid. Al-Jaber was niet op zijn hoede tegenover Mary Robinson (‘geen wetenschap pleit voor fossiele brandstoffen, enzovoort’). Maar dat was een uitglijder. Hij herhaalt meestal zorgvuldig dat het verbruik van fossiele brandstoffen ‘onverminderd’ moet worden teruggedrongen.⁽¹¹⁾Soms zegt hij zelfs dat we ‘van fossiele brandstoffen af moeten’, maar altijd ‘onverminderd’. Jim Skea, de nieuwe voorzitter van het IPCC, gaf hem zelfs gelijk: ‘Ik kan zeggen dat Dr. Sultan aandacht heeft besteed aan de wetenschap’.⁽¹²⁾BBC, 4/2/2023.

In feite is ‘onverminderd fossiele brandstoffen’ de formule die het IPCC gebruikt om te verwijzen naar fossiele brandstoffen die worden geëxploiteerd zonder technologieën om koolstof uit de atmosfeer te verwijderen. Een voetnoot in het WGII-rapport geeft de volgende definitie:

‘Niet-afgebroken fossiele brandstoffen zijn fossiele brandstoffen die worden geproduceerd en gebruikt zonder interventies (?) die de hoeveelheid broeikasgasemissies gedurende de levenscyclus aanzienlijk verminderen; bijvoorbeeld (sic) het afvangen van 90 procent of meer (van CO₂) uit elektriciteitscentrales, of 50-80 procent van de methaanemissies uit de energievoorziening.'⁽¹³⁾IPCC, AR6, WGIII, SPM, voetnoot 55.

Dat is erg onnauwkeurig ‒ de ‘interventies’ zijn niet gespecificeerd. Bovendien is het ‘voorbeeld’ van ’90 procent of meer afvangen’ inconsistent: als de reductie niet 100 procent is, zitten we niet op ‘netto nul’. Zelfs Fatih Birol, het zeer kapitalistische hoofd van het IEA, benadrukt dat ‘we er prioritair alles aan moeten doen om te stoppen met het in de atmosfeer brengen van koolstof’. Sultan al-Jaber doet precies het tegenovergestelde.

Rookgordijn

Saoedi-Arabië en de Emiraten maakten samen van de COP28 gebruik om het ‘pact’ bekend te maken dat 50 bedrijven die fossiele brandstoffen gebruiken hebben gesloten om hun uitstoot te verminderen (‘verminderen’, natuurlijk) tegen 2050. Dat is pure window-dressing, samengesteld met de hulp van McKinsey. Niet alleen is een verbintenis tot 2050 een belediging voor de urgentie van de situatie, maar het ‘pact’ heeft alleen betrekking op ‘operationele’ emissies (direct gekoppeld aan de winningsactiviteit). Die maken amper 15 procent uit van de uitstoot door verbranding van fossiele brandstoffen! Het pact is zo dik aangezet dat zelfs de financiële pers kritisch is.⁽¹⁴⁾Financial Times, 2/12/2023.

Om de aandacht af te leiden van het ‘uitfaseren’ van fossiele brandstoffen, gebruikt al-Jaber zijn positie als voorzitter van de COP om regeringen ertoe aan te zetten gedeeltelijke toezeggingen te doen over een aantal kwesties. Dat zijn niet-bindende intentieverklaringen… maar, zorgvuldig doorgegeven aan de media, wekken ze de indruk dat de top successen boekt.

Alles kan gebruikt worden: toezeggingen om groene, blauwe of grijze waterstof te produceren in de tropen, om die op grote schaal te exporteren naar ontwikkelde landen ⁽¹⁵⁾Zie de uitstekende analyse van deze misleidende projecten door Corporate Europe Observatory, op. cit.; toezeggingen van 22 landen om de nucleaire energiecapaciteit te verdrievoudigen tegen 2050; toezeggingen van 15 andere landen om af te stappen van steenkool; toezeggingen van 134 andere landen om landbouw en voedsel op te nemen in hun klimaatplannen (een belofte die zo vaag is dat er niet eens over vlees wordt gesproken!); en natuurlijk niet te vergeten wat kapitalisten het minst kost: bestaande bossen beschermen en bomen planten om CO₂ te absorberen.

Klimaat-neokolonialisme

In dit opzicht doen de sjeiks het erg goed, want het Emirati bedrijf Blue Carbon LLC heeft voor dertig jaar 10 procent van de totale oppervlakte van Liberia, Tanzania en Zambia verworven, en 20 procent van die van Zimbabwe, samen 25 miljoen hectare. Blue Carbon is iets meer dan een jaar geleden opgericht in de veronderstelling dat artikel 6 van het Akkoord van Parijs tijdens COP28 zou worden geïmplementeerd, waardoor het koolstofkredieten zou kunnen verkopen en 70 procent van de opbrengst in eigen zak zou kunnen steken ‒ blijkbaar met een preferentiële aankoopclausule voor de Emiraten. De regeringen van die Afrikaanse landen hebben hun bevolking niet geraadpleegd.⁽¹⁶⁾Le Monde, 29/11/2023. Dat is neokolonialisme over de ruggen van de bevolking, voor een klimaateffectiviteit die bijna nul is: volgens een recent onderzoek stelt 94 procent van de koolstofkredieten die in de equatoriale bossen worden gegenereerd niets voor.⁽¹⁷⁾The Guardian, 18/1/2023. Zullen de neoliberale ideologen het concept van ‘fictieve koolstofkredieten’ invoeren? Niets hoeft ons meer te verbazen in deze krankzinnige wereld waar het kapitaal, zoals Marx al zei, alles op zijn kop zet…

Contracten, contracten…

Sultan al-Jaber is het misschien niet eens met Fatih Birol over afvangen en opslaan, maar hij is het wel met hem eens over hernieuwbare energie. Het IEA roept op tot een verdrievoudiging van de geïnstalleerde capaciteit tegen 2030. De voorzitter van COP28 stemt daar luidkeels mee in. Maar hij heeft er een gevestigd belang bij, omdat hij niet alleen aan het hoofd staat van ADNOC, maar ook van het Emirati bedrijf MASDAR, dat gespecialiseerd is in groene energie. Een paar dagen voor de opening van de top opende MASDAR ’s werelds grootste fotovoltaïsche installatie in de VAE. Bingo: op de COP worden contracten in overvloed getekend.

Voor de heersende familie in de Emiraten is COP28 een gigantische diplomatiek-geostrategisch-commerciële operatie. Klimaatdiplomaat Alex Scott zegt: ‘Deze COP is nog meer een handelsbeurs dan die in Glasgow en Sharm-el-Sheik. Ik denk niet dat al die financiers hier zijn om urenlang klimaatonderhandelingen bij te wonen’.⁽¹⁸⁾Financial Times, 1/12/2023. In feite is de top volledig verpest door de fossiele brandstofindustrie, de financiële wereld en hun lobbyisten, die met duizenden aanwezig zijn, zelfs in de nationale delegaties.⁽¹⁹⁾Lees het goede RTBF-artikel, waarin Pascoe Sabido, van het Corporate Europe Observatory, uitgebreid aan het woord komt.

Zal het erdoor komen? Of niet?

Zal de overname door de fossiele brandstofbedrijven slagen? De secretaris-generaal van de Verenigde Naties heeft roet in het eten gegooid. Vierentwintig uur na het bekendmaken van de voorstellen van al-Jaber, vertelde Antonio Guterres de COP dat de voorstellen ‘duidelijk niet voldoen aan wat nodig is’ omdat ‘ze niets zeggen over het elimineren van emissies door het gebruik van fossiele brandstoffen’. [20] Maar COP-besluiten worden genomen op basis van consensus tussen kapitalistische regeringen, allemaal aanhangers van neoliberaal beleid, allemaal met hart en ziel toegewijd aan het concurrentievermogen van een economie die dertig jaar na de top in Rio nog steeds voor 80 procent afhankelijk is van fossiele brandstoffen. Slechts één ding is zeker: alleen de strijd van de volkeren voor een antikapitalistisch alternatief kan de catastrofe stoppen.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op Gauche Anticapitaliste. Nederlandse vertaling: redactie Grenzeloos.