De Antwerpse Wolstraat is de slagader van een fijne buurt. Kunstgalerijen, antiekzaken, boekhandels, boetieks, markante kroegen en restaurants trekken er jong en oud. Bewoners vinden het goed toeven in dit historisch centrum van de stad. Goed nieuws dus als deze straat, samen met andere in de omgeving, omgevormd wordt tot een heus woonerf. Alleen, tegen welke prijs?

Bonte verzameling kunstenaars

Op huisnummer 31 bevindt zich het voormalige godshuis Somers. In 1969 werd dit uitgestrekte pand het hoofdkwartier van een bonte verzameling kunstenaars. Helemaal in de geest van het legendarische ‘Mei ‘68’ bestieren ze er sindsdien hun werk en leven collectief. Het pand – eigenlijk een ratjetoe van verschillende huizen rond een grote binnentuin – bood plaats aan woongelegenheden en ateliers voor de beoefenaars van uiteenlopende kunsten. Kunstenaars Marcel De Cleer en Frieda Kuterna wonen en werken er. Destijds inwonende Oscar-winnares Nicole Van Goethem maakte er haar tekeningen en animatiefilms. De alom gewaardeerde vertaalster Monique Nagielkopf werkte er jarenlang aan haar vertalingen van het werk van schrijvers als David Van Reybrouck, Josse De Pauw, Arne Sierens, Jeroen Olyslaegers en talloze anderen. Zanger Ferre Grignard repeteerde er. Modeontwerper Ann Salens naaide er. All-rounder Denis Typhus woonde er tot voor kort, maakte er zijn eerste werken en ontwikkelde er samen met Vaast Colson en Peter Fengler de kunstruimte Pinkie Bowtie. Oudste bewoner en drijvende kracht achter het kunstenaarscollectief Ercola Jean-Claude Block ontving en ontvangt er telkens weer nieuwe generaties, waaronder Meriton Maloku en vele, vele anderen…

Ercola

Het ‘Experimental Research Center of Liberal Arts’ of ‘Ercola’, zoals deze gemeenschap algemeen bekend staat, vierde in 2019 haar vijftigjarig bestaan. Deze heuglijke gebeurtenis gaf aanleiding tot een lijvig boek en een gesmaakte tentoonstelling in het MUHKA – het Antwerpse museum voor hedendaagse beeldende kunst, film en beeldcultuur. Helaas werd de feestvreugde toen al getemperd door een dreigend zwaard van Damocles; het zwaard van de sociale verdringing.

Sociaal verhuurde appartementen

Op huisnummer 27 bevindt zich dan weer een gerestaureerd pand, waarin op het gelijkvloers twee winkels gevestigd zijn, terwijl het bij de erboven liggende verdiepingen gaat om sociaal verhuurde appartementen. Ook deze bewoners worden geconfronteerd met hetzelfde zwaard van Damocles.

Van OCMW naar AG Vespa

Zowel het Ercola-collectief als de sociale huurders hebben het Antwerpse OCMW als huisbaas. De onderlinge relatie liep lange tijd goed. Zo werd het huurcontract met Ercola om de drie jaar probleemloos verlengd. Enkele jaren geleden werd het patrimonium van het Antwerpse OCMW, net als dat van de stad Antwerpen zelf, echter ondergebracht bij AG Vespa – het verzelfstandigde vastgoedagentschap van stad en OCMW. Als bewoners en gebruikers van dit patrimonium tot overeenstemming trachten te komen met het agentschap blijkt dit in de praktijk vrij moeilijk. AG Vespa verklaart eigenlijk steevast dat haar handen ‘politiek gebonden’ zijn. Dat blijkt ook uit de feiten.

Legaat

Op het adres Wolstraat 31 was oorspronkelijk de vestiging van het ‘Gesticht L.J.J. Somers’. Tot het einde van de negentiende eeuw was dit pand (samen met nummer 27) eigendom van Louis Jean Joseph Somers, wiens naam dus nog steeds op de gevel staat. Deze Antwerpse koopman liet een testament na waarin is opgenomen dat hij de twee panden in de Antwerpse Wolstraat (nummers 27 en 31) nalaat aan de rechtsvoorgangers van het Antwerpse OCMW. Belangrijke voorwaarde is dat de huizen “’altijd een liefdadig doel” moeten dienen en daardoor hun sociale functie moeten behouden. Zoals de website Apache schrijft “waren de gebouwen (lange tijd) ingericht als godshuis, een plek waar armen, zieken en ouderen werden verzorgd. In 1973 nam de groep jonge kunstenaars van vzw Ercola (Experimental Research Center of Liberal Arts) met toestemming van het OCMW zijn intrek in de Wolstraat 31.” In de daaropvolgende quasi 50 jaar werd er zo goed als niets ondernomen door de eigenaar (het OCMW, noch AG Vespa) om het pand te onderhouden. Vandaag wordt door diezelfde eigenaar zelfs het liefdadigheidsbeding met gezwinde spoed onder de mat geveegd.

Verloedering?

In 2019 stelde toenmalig schepen voor wonen Fons Duchateau (N-VA) dat “men heeft vastgesteld dat de woning op nummer 31 onveilig is en niet meer bewoond kan worden. Het pand is helemaal uitgeleefd, voldoet onder andere niet meer aan de brandveiligheidsnormen en moet volledig gerenoveerd worden.” De vraag of, hoe en wanneer de restauratiewerken gepland worden, kan tot op heden niet beantwoord worden. Dat er nood is aan renovatie betwist niemand. Alleen: waarom heeft AG Vespa de toestand al die tijd laten verloederen?

Drie jaar verder

Ondertussen zijn we drie jaar verder. Sommige leden van het Ercola-collectief beslisten het zekere voor het onzekere te nemen, door te verhuizen. Anderen verkozen zo lang mogelijk te blijven. De kunstateliers blijven wel nog in gebruik. Vraag is voor hoelang nog?

Woonerf en hakbijl

In uitvoering van het Antwerpse bestuursakkoord tussen N-VA, Vooruit en OpenVLD werden onlangs de werken opgestart om de gehele Wolstraat (samen met de Korte Nieuwstraat en de Eiermarkt) om te vormen tot woonerf. Tegelijk kreeg het Ercola-collectief te horen nog maximaal een jaar in het pand te kunnen blijven. Daarna valt onherroepelijk de hakbijl – het zwaard van Damocles. Hetzelfde geldt voor de bewoners van de sociale huurappartementen in huisnummer 27.

Renovatie maakt duurder

Deze omvorming tot woonerf zal ongetwijfeld de vastgoedprijzen van er gelegen panden in waarde doen toenemen. De kans voor bewoners en gebruikers om na de daadwerkelijke realisatie van het woonerf en de renovatie van de gebouwen tegen dezelfde voorwaarden terug te kunnen keren naar hun historische pand is daardoor zo goed als onbestaande. “Het is inderdaad een mogelijke uitkomst dat het pand na renovatie duurder op de markt zal worden gebracht”, bevestigde Duchateau in 2019 aan de Gazet van Antwerpen.

Gentrificatie

Dit alles illustreert de door het stadsbestuur gemaakte keuze tot gentrificatie. Volgens Wikipedia is gentrificatie “een proces van opwaardering van een buurt of stadsdeel op sociaal, cultureel en economisch gebied, het aantrekken van kapitaalkrachtige nieuwe bewoners/gebruikers en de daarmee gepaard gaande verdrijving van de lagere klassen uit het stadsdeel. De opwaardering gaat gepaard met een stijging van de prijzen voor onroerend goed en de huurprijzen.” Dat is precies wat zich in de Wolstraat aan het afspelen is.

Steevast in het nadeel van huurders

Overigens zijn niet alleen bewoners en gebruikers van de panden in de Wolstraat hier slachtoffer van. Hetzelfde fenomeen doet zich bijvoorbeeld ook voor bij ‘Onder Stroom’, “een thuishaven voor velen, waar creatieve vrijbuiters werken, creëren en verbinden.” Ook bij dit tijdelijk initiatief gaat het om een oud en slecht geïsoleerd pand, beheerd door AG Vespa, waarvan de huur onlangs werd opgezegd. ‘Onder Stroom’ meent dat “het legale stelsel voor huurcontracten van tijdelijke invulling totaal in het nadeel is van de huurder.” Ook hier gelden de ijzeren wetten van de gentrificatie…

Politieke en sociale moed?

Het is niet nodig gekant te zijn tegen renovatie of opwaardering op zich. Wel is het nodig gekant te zijn tegen sociale verdringing, zoals die gepaard gaat met dit proces van gentrificatie. Deze vorm van sociale verdringing is namelijk geen onvermijdelijke natuurwet. Een warmere aanpak is absoluut mogelijk en gewenst. Een aanpak die blijk geeft van respect voor de historische continuïteit voor bewoners van fijne buurten (zoals de Wolstraat en omgeving), net als voor thuishavens voor creatieve vrijbuiters (zoals Ercola en ‘Onder Stroom’). Er is nog tijd om dit onzalige tij te keren. Het enige wat ontbreekt is een stevige dosis politieke en sociale moed. Het stadsbestuur dient onverwijld te kiezen voor zulke moed!

*Under Siege*

In afwachting van dergelijke keuze blijven bewoners en gebruikers van het pand Wolstraat 31 gelukkig wel niet bij de pakken zitten. Onder de noemer ‘Ercola VZW *Under Siege*’ organiseren zij zich volop. Allereerst – zoals het kunstenaars past – met een tentoonstelling, die zal doorgaan op de adressen Wolstraat 31, 34 en 39, vanaf donderdag 2 november (17u) tot en met 12 november 2023 (telkens van 11 tot 18u).

De ‘ercolieters’ publiceren ook een blog, dat je kan raadplegen via deze link: https://ercolavzw.blogspot.com/

Ook op Facebook kan je hen terugvinden: https://www.facebook.com/groups/151770084280657/

Oproep tot vorming actiecomité

Ook voormalig gemeenteraadslid Johan Bijttebier liet van zich horen, met een oproep tot vorming van een actiecomité:

“”Het centrum van de Antwerpse binnenstad lijkt stilaan te veranderen in een bordkartonnen decor, een persiflage van het verleden en een karikatuur van zichzelf. Het sociaal weefsel van de stad wordt aan flarden gescheurd, er ontstaat een monofunctionele zone voor kantoren, uitgangshoreca en winkels.” Aldus beschreef journalist Georges Timmerman de toestand van A in zijn boek uit 1994, De Uitverkoop van Antwerpen. Boek dat nog niets van actualiteit heeft verloren.

Het kapen van de binnenstad door de oligarchen van de immobiliën gaat onverminderd door.

De stadsfeestzaal, de Handelsbeurs, het operacafé Gustav, het 14de-eeuwse klooster en ziekenhuiscomplex Elzenveld, de mislukte privatisering van de doorgangsweg aan de Botanic Hotel, …

Het Maagdenhuis in 2O24 in privéhanden?

Zal het stadstheater ontsnappen aan de greed van de immobiliën om op deze populaire locatie… peperdure appartementen neer te plempen?

Ondertussen wordt het hart van alternatief Antwerpen midscheeps getroffen : Ercola !

Men treft ons in de ziel. en het hart.

Er zijn grenzen aan de hebzucht en de greed.

Er moet plaats zijn voor de ganse gemeenschap en de kunstenaars, die daar wonen.

Deze maal is de grens van het bouw-fatsoen overtreden.

Wij zijn geen masochisten. Wij gaan de strijd aan.

Ik roep op tot de stichting van een breed gedragen actiecomité van alle strekkingen in de stad om Ercola te redden en te eisen dat het stadsbestuur of de verantwoordelijke schepen de juridische afspraken respecteert. Wij vragen bij dezen aan alle leden van de Antwerpse Gemeenteraad in de meerderheid en de oppositie om stelling in te nemen. Wij vragen hen niet toe te staan dat dit doorgaat en wij zullen hen publiekelijk en in persoon uitnodigen hun standpunt als vertegenwoordiger van de stad mede te delen. De uitverkoop van Antwerpen moet nu stoppen. Het voorbestaan van Ercola is een duidelijk signaal aan de geldzucht van promotoren. Wij leven hier ook. Daarom herhaal ik bij dezen, soeverein, in eigen naam maar in het volste vertrouwen, tot oprichting van een comité tot behoud van Ercola.”

Met plezier sluit ik mij aan bij deze oproep. Jij ook?

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op Weerbaar Antwerpen.