80% van de voorraad Pfizer-vaccins is gekocht door landen die slechts 14% van de wereldbevolking vertegenwoordigen. De macht van Big Pharma en de rijkdom van de ontwikkelde wereld bedreigt de wereldwijde strijd tegen covid-19.

Er was een collectieve zucht van verlichting bij het nieuws dat de eerste resultaten van Pfizer een effectief covid-19 vaccin aan de horizon laten zien. De baas van Pfizer trompetterde de aankondiging door te verklaren: ‘Vandaag is een grote dag voor de wetenschap en de mensheid’.

Een vaccindoorbraak is inderdaad groot nieuws, maar helaas is het niet voor de hele mensheid, maar slechts voor een klein deel. Meer dan 80% van de voorraad Pfizer-vaccins tot eind volgend jaar is al gehamsterd door rijke landen als het Verenigd Koninkrijk, de VS, de EU, Japan en Canada. Gezamenlijk vertegenwoordigen deze landen slechts 14% van de wereldbevolking.

Als het Pfzier-vaccin wordt goedgekeurd, zal de meerderheid van de wereldbevolking – die voornamelijk in lage- en middeninkomenslanden leeft – niet in de buurt van het vaccin kunnen komen. En het is hetzelfde verhaal met Moderna, die heeft verklaard dat hun vaccin voor bijna 95% effectief is. 78% van hun doses zijn al opgekocht door rijke landen, die slechts 12% van de wereldbevolking vertegenwoordigen.

Het is waarschijnlijk dat de wereldwijde voorraad nog beperkter zal zijn omdat het patent van Pfizer en zijn partner BioNTech op het vaccin betekent dat voor minimaal 20 jaar geen enkel ander bedrijf dat vaccin kan maken of verkopen. Dit biedt de basis voor een wettelijk monopolie – en zonder concurrentie beslist Pfizer wie het vaccin krijgt en tegen welke prijs.

Met deze voorwaarden is het geen verrassing dat de meeste vaccins naar de hoogste bieders zijn gegaan en Pfizer en BioNTech er vandoor gaan met riante winsten, waardoor het vaccin volgend jaar naar schatting 13 miljard dollar oplevert.

Dit alles klinkt enorm oneerlijk, zo niet immoreel. En toch is dat precies hoe het systeem al tientallen jaren werkt. De farmaceutische industrie is een door winst gedreven machine die gebruik maakt van patentmonopolies om de hoogste prijzen te vragen voor levensreddende behandelingen en tegelijkertijd de hoogste winsten te behalen.

Het is een van de meest winstgevende industrieën ter wereld geworden, maar dat gaat ten koste van miljarden patiënten die moeite hebben om toegang te krijgen tot betaalbare basis- en levensreddende behandelingen. Dat is al erg genoeg in normale tijden, maar tijdens een wereldwijde pandemie kan het echt rampzalig zijn.

Wat kan er dan aan gedaan worden? Nou, geen enkel bedrijf kan aan de wereldwijde vraag voldoen. Als de fysieke hoeveelheid het probleem is, dan ligt het voor de hand dat bedrijven als Moderna en Pfizer hun technologische kennis en de rechten om het vaccin te maken delen met andere bedrijven. Door meer fabrikanten te mobiliseren zal het wereldwijde aanbod toenemen, zodat meer mensen toegang krijgen tot het vaccin en prijsopdrijving wordt voorkomen.

De Wereldgezondheidsorganisatie heeft eerder dit jaar een mechanisme gelanceerd – Covid-19 Technology Access Pool – om het delen van technologische kennis en intellectuele eigendomsrechten te vergemakkelijken, zodat elk bedrijf of elk land toegang kan krijgen tot de broodnodige vaccins en behandelingen. Tot nu toe hebben echter slechts 40 landen zich bij deze wereldwijde pool aangesloten en de farmaceutische bedrijven hebben de regeling veroordeeld, waarbij de baas van Pfizer het als ‘onzin’ afdeed.

Deze reactie is misschien niet zo verrassend. Immers, waarom zou een bedrijf met winstoogmerk ooit zijn commerciële geheimen en intellectuele eigendom aan concurrenten prijsgeven? Maar het is  al eerder gedaan.

De Medicines Patent Pool, een door de VN gesteunde volksgezondheidsorganisatie, heeft geholpen om te onderhandelen over het vrijwillig delen met bedrijven om de toegang tot hiv-, tuberculose- en hepatitis C-behandelingen in lage- en middeninkomenslanden te verbeteren. En Moderna heeft beloofd haar octrooien tijdens de huidige pandemie niet te handhaven, maar heeft geen publieke toezeggingen gedaan over het delen van technologische kennis die voor andere bedrijven van cruciaal belang zal zijn om het vaccin te repliceren.

Overheidsfinanciering heeft een belangrijke rol gespeeld in de zoektocht naar een covid-19-vaccin. Wereldwijd is meer dan 5,5 miljard dollar geïnvesteerd in onderzoek en ontwikkeling van een covid-19-vaccin. Pfizer beweert dat ze geen overheidssubsidie hebben ontvangen, maar ze hebben geprofiteerd van de voorafgaande aankopen door rijke regeringen van een miljard doses van wat een onbewezen vaccin was en BioNTech heeft €375 miljoen aan directe financiering ontvangen van de Duitse regering.

De wetenschap zelf waarop het Pfizer-vaccin en ook andere toonaangevende vaccinkandidaten zijn gebaseerd – een spike proteïne technologie – werd gefinancierd door de Amerikaanse overheid. Het zou niet controversieel moeten zijn dat door de overheid gefinancierde vaccins prioriteit geven aan de resultaten op het gebied van de volksgezondheid, met inbegrip van toezeggingen over de prijsstelling, open licenties en het delen van kennis op het gebied van de productie.

Uiteindelijk is het vrijwillig delen van kennis en patentrechten precies dat – het is vrijwillig en hangt af van de  goede wil van afzonderlijke bedrijven om het juiste te doen. Maar op dit moment zou het doen van het juiste in het licht van een wereldwijde pandemie niet vrijwillig moeten zijn.

De regeringen van India en Zuid-Afrika hebben een voorstel op tafel gelegd bij de Wereldhandelsorganisatie om de wereldwijde handelsregels die de monopolies van Big Pharma in stand houden, op te schorten. De voorgestelde opschorting zou betrekking hebben op de gezondheidsproducten van covid-19 en zou moeten duren tot er op grote schaal gevaccineerd is en er een wereldwijde groepsimmuniteit is bereikt.

Het opschorten van deze onrechtvaardige regels zou een enorme verandering teweegbrengen – het zou de monopolies van Big Pharma op de vaccins en behandelingen van covid-19 breken, waardoor zoveel mogelijk leveranciers in staat zouden zijn om het wereldwijde aanbod zo groot mogeljk te maken. Landen in het Zuiden verwelkomen dit voorstel, terwijl slechts een handvol rijke landen zich ertegen verzet.

In plaats daarvan vertrouwen landen als het Verenigd Koninkrijk op een wereldwijd programma voor de aankoop van vaccins, de Covax-regeling onder leiding van de Gates Foundation, om het probleem van de schrille ongelijkheid bij de toegang tot vaccins aan te pakken. Het idee is om landen samen te brengen om gezamenlijk vaccins aan te schaffen en eerlijk te verdelen.

Maar de Britse regering doet grote toezeggingen aan de Covax-regeling, terwijl ze deze tegelijkertijd ondermijnt door deals te sluiten om vaccins voor het Verenigd Koninkrijk te hamsteren buiten de regeling om. Haar acties voeden het vaccin-nationalisme met andere rijke landen die ook hun eigen overeenkomsten sluiten om de bevoorrading veilig te stellen.

Geschat wordt dat 51% van de mondiale voorraden al door de rijke landen is gehamsterd, wat de vraag doet rijzen of er wel genoeg vaccins voor Covax zijn om te kopen. Uiteindelijk is de Covax-regeling niet bereid om de monopolies van Big Pharma uit te dagen of de mondiale pool te steunen, en dus zal het eindigen in het rondscharrelen voor de restjes nadat de rijke landen hun oogst hebben binnen gehaald.

Als er ooit een moment was om het wereldwijde farmaceutische systeem te veranderen om volksgezondheid voorrang te geven boven bedrijfswinsten, dan is dat nu. Er staat gewoon te veel op het spel om de monopolies van grote farmaceutische bedrijven en de profiteurs toe te staan de toegang tot cruciale covid-19-vaccins en -behandelingen te beperken.

De wanhoop om nationale lockdowns en sociale beperkingen te beëindigen wordt niet alleen in het Verenigd Koninkrijk gevoeld, maar in elk getroffen land. Elk land verdient toegang tot de vaccins en behandelingen om dit virus te bestrijden en de enige manier waarop dat kan gebeuren is door farmaceutische bedrijven toe te staan en te ondersteunen zodat andere bedrijven helpen de hoeveelheden op te voeren.

Als ze het niet vrijwillig doen, dan moeten de regeringen ingrijpen en het mogelijk maken.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op Tribune. Nederlandse vertaling: redactie Grenzeloos.