Het door elkaar bestaan der eeuwen

Je moet er een sterke maag voor hebben, maar een halfuurtje Facebook leert wel 1 en ander. Veel geleerde mensen zeggen daar bijvoorbeeld niet te begrijpen dat vaccinatie in vraag gesteld wordt; veel linkse kennissen kijken onbegrijpend naar andere linksen die samen met fascisten in stoeten tegen het coronabeleid opstappen.

Zo’n FB-posts van hooggeschoold en/of links — soms valt dat samen, soms niet — verraden een welbepaalde blik. Uit wat voorafging, zegt die blik, werden lessen getrokken en de deur van het verleden is daarmee dichtgegooid. Zo vallen anti-vaxxers uiteraard niet te begrijpen en Gutmenschen die vrolijk met fascisten opstappen zo mogelijks nog minder. Moet er iets aan die blik veranderen? Ah, van mij moet niets, maar ik zit hier met twee teksten die ik eens wil tonen. De eerste dateert van 1933, tijd waarin ook schijnbaar onbegrijpelijke dingen gebeurden.

“Zowel op ’t platteland als in stedelijke flatgebouwen bestaat er een tiende of dertiende eeuw naast de twintigste. Miljoenen maken gebruik van elektriciteit en geloven tegelijk in de magische kracht van tekens en bezweringen. De paus spreekt over de wonderbaarlijke transformatie van water in wijn. Filmsterren gaan naar mediums. Piloten die wonderbaarlijke mechanieken besturen, vrucht van menselijk genie, dragen amuletten op de trui. Over welke onuitputtelijke reserves aan duisternis, onwetendheid en wreedheid beschikt het fascisme niet! Alles wat in de loop van de normale ontwikkeling van de samenleving uit het organisme had moeten verdwijnen als culturele uitwerpselen, gutst nu de keel uit; het kapitalisme is de onverteerde barbarij aan ’t uitkotsen. Dat is de fysiologie van het nazisme.”⁽¹⁾Leon Trotski. What Is National Socialism? Op https://www.marxists.org/archive/trotsky/germany/1933/330610.htm. Ik zie nu dat die tekst ook in ’t Nederlands vertaald werd (met een ietwat verschillende vertaling van het citaat; ik vind de mijne mooier.). Wat is nazisme?, in https://www.marxists.org/nederlands/trotski/1933/1933nazisme.htm

De tweede tekst is veel recenter, het betreft een gedicht van Jerome Rothenberg, dichter waarvan ik eerder al Een gedicht voor de wrede meerderheid vertaald heb. En nu weer.

Onbegrenzde twintigste eeuw

Terwijl de twintigste eeuw vervaagt

begint de negentiende

opnieuw

het is alsof niets is gebeurd

hoewel zij die het beleefden dachten

dat alles aan ’t gebeuren was

genoeg om een wereld te benoemen & een tijd

die je in de hand kon houden

voor altijd          de laatste waan

als het perfecte masker van de dood ⁽²⁾Jerome Rothenberg, Twentieth Century Unlimited. Op https://www.lyrikline.org/en/poems/twentieth-century-unlimited-15044. Wie meer over de achtergrond van dat gedicht en de dichter zelve wil weten, er is een mooi filmpje op Youtube: www.youtube.com/watch?v=FUhIoqrt0fA&t=597s.

De dichter spreekt erover in een interview:

“Het gedicht gaat terug tot de jaren negentig, toen de Koude Oorlog ten einde liep, en daarmee ook – ten goede of ten kwade – veel van de twintigste-eeuwse dromen van menselijke en onbeperkte vooruitgang die we te gemakkelijk als vanzelfsprekend hadden beschouwd. Dat was de ‘laatste waan’ waarover ik het toen had, maar nog donkerder was de strekking van het gedicht, het gevoel dat zich al vormde, van een terugval naar juist die omstandigheden die deze dromen en wanen hadden willen aanpakken. We gingen, met andere woorden, een nieuwe eeuw en millennium in, maar wat zich al aandiende, was een terugkeer naar de omstandigheden van de vorige eeuw: ‘nationalisme, kolonialisme en imperialisme, etnisch en religieus geweld, groeiende extremen van rijkdom en armoede’ in de beschrijving die Jeffrey Robinson en ik gaven voor het voorwoord van het derde deel van Poems for the Millennium. Waaraan we toevoegden: ‘Alle komen vandaag de dag weer tevoorschijn met een geweld dat hun eerdere negentiende-eeuwse versies oproept en alle fysieke en mentale strijd ertegen, strijd waarin poëzie en dichters soms een centrale rol speelden.'”

De tiende, de dertiende, de negentiende, de twintigste… al die eeuwen zijn nog in deze eenentwintigste aanwezig. Ik denk dat Walter Benjamin instemmend op zijn Engel van de geschiedenis had gewezen als ik hem die teksten zou voorleggen. Maar nogmaals: van mij moet niets. Al goed ook, naar mij luistert toch niemand, Walter Benjamin nog ’t minst van al.