Eindelijk is er dan een Nederlandse vertaling in boekvorm van het tweede deel van Het Kapitaal van Karl Marx. En daar hebben we lang op moeten wachten, om precies te zijn sinds 1885.

Enige jaren geleden verscheen deze vertaling van Leendert Erkelens al op internet. Het verschijnen van deze vertaling in boekvorm mag met recht een historische gebeurtenis genoemd worden. Maar het is ook een teken van de enorme zwakte van de Vlaamse en Nederlandse linkse beweging dat dit zo lang heeft moeten duren.

Het tweede deel van Het Kapitaal, met als ondertitel Het circulatieproces van het kapitaal, is voor het grootste deel door Marx geschreven, nog voordat het eerste deel van Het Kapitaal uitkwam in 1867. In de jaren 1870-1880 schreef Marx verder aan deel II en deel III, dat ook al deels in concept gereed was voor het verschijnen van het eerste deel.

Om allerlei redenen kwam Marx er niet meer aan toe om deze delen ook zelf te publiceren. Er bestaat geen consensus onder marxisten over wat die redenen precies waren. Kort voor zijn dood had Marx tegen zijn dochter Eleanor gezegd dat Friedrich Engels van zijn manuscripten maar ‘iets’ moest zien te maken.

Engels heeft zich na de dood van Marx in 1883 met veel inspanning van die taak gekweten. In 1885 verscheen de eerste Duitse druk van het tweede deel. In het voorwoord van 1885 (gedateerd op 5 mei, de verjaardag van Marx) schrijft Engels dat het ‘geen gemakkelijke opgave’ was en hij spreekt over het ‘grote aantal beschikbare, meestal fragmentarische, teksten’. Engels geeft een overzicht van de verschillende manuscripten van Marx die hij gebruikt heeft bij de eindredactie van deel II.

In de loop van de tijd is er veel gedebatteerd over de manier waarop Engels deze fragmentarische teksten van Marx omgewerkt heeft tot de delen II en III van Het Kapitaal. Deze discussies zijn recent aangewakkerd door het verschijnen van nieuwe delen in de tweede MEGA-serie, de Marx Engels Gesamtausgabe.

Het belang van de Nederlandse vertaling van het tweede deel is dat de drie delen van Het Kapitaal een onlosmakelijk geheel vormen. Zonder Nederlandse vertaling haken lezers die het Engels, Duits of Frans onvoldoende beheersen na het lezen van het eerste deel af.

Het kapitalisme vormt een eenheid van productieproces (het onderwerp van deel I) en van circulatieproces (het onderwerp van deel II). Het belang van het tweede deel wordt in de discussies vaak onderschat of vergeten en dat is zeer ten onrechte. Engels was daar in 1885 al bang voor.

Het circulerende kapitaal van het ontwikkelde industrieel kapitalisme neemt noodzakelijkerwijs steeds nieuwe vormen aan: van geldkapitaal naar productiemiddelen en arbeidskracht, naar waren en weer naar (meer) geldkapitaal. Het verschijnt steeds in de metamorfosen van geldkapitaal, productief kapitaal en warenkapitaal.

Dit gaat opeenvolgend en tegelijkertijd, continu en discontinu. In dit kader maakt Marx een belangrijk onderscheid tussen circulerend en vast kapitaal.

Deel II van Het Kapitaal bespreekt hoe de klassenverhoudingen zich in de eenheid van productie en circulatie ontwikkelen. Er is voortdurend sprake van koop en verkoop (ook van de waar arbeidskracht), een voortdurende beweging van waren en geld. De productie van waarde en meerwaarde kan niet zonder de circulatie, niet zonder de productie en verkoop van waren en de realisatie van waarde en meerwaarde.

De circulatie van het kapitaal veronderstelt een al ontwikkelde vorm van kapitalistische productie, want het veronderstelt het bestaan van een klasse van loonarbeiders. Dit impliceert vanzelfsprekend ook klassenstrijd, die verder aan bod komt in het derde deel van Het Kapitaal.

Ernest Mandel schrijft in zijn voorwoord bij de Engelse vertaling van deel II (dit voorwoord uit 1978 is opgenomen in deze Nederlandse vertaling) dat het tot grote misverstanden zou leiden als lezers van Het Kapitaal het tweede deel zouden overslaan. Deel II is nodig om de handelscyclus te begrijpen, en de problemen van de markt, van de realisatie van waarde en meerwaarde en nog veel meer.

Pas bij de analyse van de reproductie van het kapitaal en het kapitalisme in z’n totaliteit kan Marx de hele complexiteit van de ingebouwde tegenstrijdigheden van de individuele waar – waar het eerste deel van Het Kapitaal mee begint – uit de doeken doen. Deel II gaat over de reproductie en circulatie en de accumulatie van het totale sociale kapitaal. Daartoe ontwikkelde Marx onder andere zijn veelbediscussieerde reproductieschema’s.

Het tweede deel van Het Kapitaal is ook noodzakelijk als basis voor een theorie van de kapitalistische overproductiecrises. En er is veel in te vinden voor de dikwijls gevoerde discussies over de kwestie van productieve en onproductieve arbeid en over de dubbele functie van het ‘industriële arbeidsreserveleger’.

En niet in de laatste plaats maakt deel II duidelijk hoe belangrijk de factor tijd is in de gehele analyse van de kapitalistische economie. Laten we hopen dat we niet net zo’n lange tijd hoeven te wachten op een Nederlandse vertaling in boekvorm van Het Kapitaal deel III.

Karl Marx, Het Kapitaal, deel II. Eigen beheer 2018, 446 pagina’s, 25 euro.

Het derde deel van het Kapitaal moet in het Nederlands nog in boekvorm verschijnen, maar is al wel online te lezen.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op socialisme.nu.