Sinds de Syrische burgeroorlog een grote stroom vluchtelingen op gang bracht heeft de Europese Unie er alles aan gedaan hen tegen te houden. Op die manier heeft het een humanitaire ramp in de Griekse kampen gecreëerd. Ondertussen groeit de ellende die mensen op de vlucht drijft.

Afgelopen jaar verklaarde de Europese Commissie (EC) dat de zogenaamde ‘vluchtelingencrisis’ voorbij was. De vicevoorzitter van de EC, Frans Timmermans, zei in een verklaring dat ‘Europa niet langer te maken heeft met de migratiecrisis die we in 2015 kenden, maar structurele problemen blijven bestaan’.

Volgens de VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR is het aantal mensen dat Europa probeert te bereiken inderdaad flink afgenomen, van 1,8 miljoen in 2015 tot 123.663 in 2019. Dat neemt niet weg dat in 2018 elke dag nog zes mensen omkwamen tijdens hun poging de Middellandse Zee over te steken.

Bovendien zijn de grote aantallen vluchtelingen niet verdwenen. Volgens UNHCR waren in 2019 een recordaantal van 70,8 miljoen mensen gedwongen ontheemd. Dit zijn mensen die op de vlucht zijn voor conflicten en repressie. Mensen die op de vlucht zijn voor honger en armoede die niet zijn veroorzaakt door conflicten, worden hierbij niet meegeteld.

Vluchteling in eigen land

Van de gedwongen ontheemden zijn er 41,3 miljoen intern ontheemd. Dit betekent dat ze op de vlucht zijn binnen de eigen landsgrenzen. Officieel worden deze mensen niet aangemerkt als vluchtelingen, omdat er geen officiële definitie van intern ontheemden bestaat. Zij vallen bijvoorbeeld niet onder het mandaat van de UNHCR.

Een uitzondering vormen de Palestijnse intern ontheemden. Deze groep is wel officieel erkend als vluchteling. Dit komt doordat ze vallen onder het mandaat van een aparte organisatie (UNRWA) die al bestond toen UNHCR werd opgericht en specifiek gericht was op slachtoffers van de etnische zuivering van Palestina eind jaren veertig.

In totaal vallen 25,9 miljoen vluchtelingen onder het mandaat van UNHCR en UNRWA. De overige 3,5 miljoen gedwongen ontheemden zijn asielzoekers die nog in een procedure zitten. Van alle gedwongen ontheemden wordt tachtig procent opgevangen in het land zelf of in een van de buurlanden.

Turkije-deal

Dat de Europese Commissie de ‘vluchtelingencrisis’ beëindigd verklaart, terwijl er meer vluchtelingen dan ooit zijn, laat zien waar de prioriteiten van de Europese Unie liggen.

Voor de EU was de crisis niet dat een recordaantal mensen op de vlucht was, maar dat een klein deel van die mensen naar Europa wilde komen. Toenmalig fractievoorzitter van de Nederlandse PvdA Diederik Samsom zei hierover: ‘De welvaartsstaat… bezwijkt als we de vluchtelingenstroom niet onder controle krijgen.’

Samsom deed deze uitspraak in een interview met de Volkskrant begin 2016. Het jaar daarvoor was het aantal mensen dat Europa via de Middellandse Zee probeerde te bereiken flink toegenomen. In het interview ontvouwde Samsom een plan om vluchtelingen die via Turkije naar Europa waren gekomen terug te sturen naar Turkije.

In ruil hiervoor zouden verschillende EU-lidstaten een beperkt aantal Syrische vluchtelingen opnemen uit Turkije. Dit betekende onder andere dat Griekenland vluchtelingen zou gaan deporteren naar een land dat het zelf niet als veilig land erkende. Bovendien betekende het dat vluchtelingen die niet uit Syrië kwamen, in het geheel asiel werd geweigerd door de EU.

In maart 2016 sloot de Europese Unie inderdaad een akkoord met Turkije over het terugsturen van vluchtelingen. In ruil voor miljarden euro’s aan steun ging de Turkse staat vluchtelingen tegenhouden die via Turkije naar Europa probeerden te komen. Op deze manier werd Turkije tot onderaannemer van Fort Europa gemaakt.

Zelfs van het opnemen van een beperkt aantal Syrische vluchtelingen uit Turkije door EU-lidstaten kwam uiteindelijk weinig terecht. Datzelfde geldt voor het opheffen van de vluchtelingenkampen op de Griekse eilanden. Trage procedures zorgen ervoor dat vluchtelingen soms jarenlang in mensonterende omstandigheden vastzitten in kampen op deze eilanden.

Fort Europa

De omgang van de Turkse staat met vluchtelingen is dubbel. Aan de ene kant vangt Turkije meer Syrische vluchtelingen op dan welk ander land ook. Het aantal Syrische vluchtelingen in Turkije steeg van 2,73 miljoen in 2016 tot meer dan 3,6 miljoen in 2019. Ook op financieel vlak heeft Turkije meer bijgedragen aan de hulp voor Syrische vluchtelingen dan welk land ook.

Aan de andere kant komen vluchtelingen volgens de Turkse wet niet in aanmerking voor een permanente verblijfsvergunning. Hierdoor is de situatie van veel Syrische vluchtelingen uitermate precair. Daar komt bij dat Turkije nieuwe vluchtelingen zoveel mogelijk tegenhoudt, bijvoorbeeld door te schieten op vluchtelingen die de grens proberen over te steken.

In 2014 begon Turkije met de bouw van een muur langs de Syrische grens. Deze muur werd in 2018 voltooid. Hierdoor lopen Syriërs die proberen te vluchten voor de terreur van Assad letterlijk tegen een muur op. Deze muur is niets anders dan een vooruitgeschoven post van Fort Europa.

Demografische oorlogsvoering

De catastrofe die zich nog altijd in Syrië voltrekt, bereikte de afgelopen maanden een nieuw dieptepunt. Gedurende de oorlog in Syrië heeft Assad als onderdeel van demografische oorlogsvoering delen van de bevolking van opstandige gebieden gedeporteerd naar de provincie Idlib. Inmiddels is dit de enige overgebleven provincie die nog onder controle is van de rebellen.

De afgelopen maanden hebben Assad en zijn bondgenoten met een nieuw offensief geprobeerd ook Idlib te veroveren. De gevechten hebben geleid tot de grootste vluchtelingenstroom sinds het begin van de oorlog. Turkije kwam hierdoor onder enorme druk te staan om de grens met Syrië weer te openen. Vanwege het akkoord met de EU zou dit echter ook betekenen dat Turkije vervolgens vluchtelingen die verder wilden naar Europa tegen zou moeten houden.

De Turkse reactie op deze situatie was tweeledig. Ten eerste probeerde Turkije tegenwicht te geven aan het offensief van Assad en zijn bondgenoten om te voorkomen dat Idlib daadwerkelijk onder de voet werd gelopen. Ten tweede besloot Turkije het akkoord met de EU niet te verlengen, waardoor de Turkse staat niet meer verplicht was vluchtelingen tegen te houden.

De aandacht van de EU ging vervolgens niet naar het voorkomen van het dreigende bloedbad in Idlib of de organisatie van hulp voor de nieuwe vluchtelingen samen met Turkije. In plaats daarvan zetten Europese leiders vooral in voor het lijmen van het akkoord met Turkije. Ondertussen gebruikt Turkije de zogenaamde bufferzone die het in het noorden van Syrië heeft gecreëerd om Syrische vluchtelingen buiten de eigen landsgrenzen op te kunnen vangen. De Turkse staat haalt hier twee keer profijt uit, want de vestiging van soennitische Arabieren in deze zone betekent ook een demografische verzwakking van de Koerdische positie langs de grens.

Sluit kampen, open grenzen

De afgelopen vier jaar is de situatie voor vluchtelingen aan de buitengrenzen van Fort Europa alleen maar verslechterd. Nu het coronavirus de vluchtelingenkampen op de Griekse eilanden heeft bereikt, valt het ergste te vrezen. Het is daarom van groot belang dat deze kampen zo snel mogelijk gesloten worden. Het wordt tijd dat deze mensen eindelijk de kans krijgen een menswaardig bestaan op te bouwen.

De Europese Unie moet stoppen akkoorden na te streven waarbij het tegenhouden van vluchtelingen centraal staat. In plaats daarvan moeten de muren rond Fort Europa worden afgebroken en de grenzen worden geopend. Het CBS liet onlangs weten dat Nederlandse bedrijven nog nooit zoveel winst hebben gemaakt als in 2019. Er is dus genoeg geld om dit te betalen. Het ontbreekt aan de politieke wil.

De tegenstellingen tussen arm en rijk zijn wereldwijd nog nooit zo groot geweest als nu. Ondertussen leiden toenemende spanningen tussen verschillende imperialistische mogendheden tot hevige, langdurige conflicten. Hier bovenop leidt klimaatverandering tot steeds grotere problemen.

Al deze problemen hebben de afgelopen jaren geleid tot een steeds verdere toename van het aantal vluchtelingen. Het is waarschijnlijk dat de pandemie waar we nu mee te maken hebben deze trend alleen maar zal versterken. Al deze problemen zijn verbonden met het systeem waarin we leven.

Een systeem dat de belangen van mens en natuur ondergeschikt maakt aan winstmaximalisatie. Dat is waarom we de huidige crisis om moeten buigen en aan moeten sturen op een breuk met dat systeem.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op socialisme.nu.