Op 25 mei stemde Ierland in een referendum massaal voor het recht op abortus. Ierland kent een duistere geschiedenis wat vrouwenrechten betreft. Het verbod op abortus werd door conservatief rechts en de Katholieken in de jaren ’80 in de grondwet verankerd. Lucien Sánchez sprak over de strijd voor vrije abortus met de socialiste en feministe Brid Smith, parlementslid voor People before Profit.
Kun je vertellen waarom de afschaffing van het 8ste Amendement in het recente referendum zo belangrijk was?
Zonder twijfel was dit een historische overwinning, een enorme doorbraak. Het is een immense prestatie om een volksstemming voor het recht op abortus te winnen in een land dat lang een toonbeeld was van conservatisme in deze en aanverwante kwesties.
Het is belangrijk om te begrijpen wat een sombere en onderdrukkende plek Ierland de hele 20ste eeuw voor vrouwen is geweest. Na de Paasopstand van 1916 en de Ierse Revolutie van 1919-1921, waarin Ierland gedeeltelijke onafhankelijkheid verwierf, volgde een conservatieve contrarevolutie vanuit de rechtervleugel van de Ierse bourgeoisie in samenwerking met top van de Katholieke kerk. Zij probeerden de arbeidersbeweging te temmen en vrouwen terug het huis in te dwingen.
Ze gebruikten religie om alle vormen van seks (van vrouwen) buiten het huwelijk te veroordelen, en seks die niet voor voortplanting was. Vooral ongehuwde moeders werden gestigmatiseerd, en vrouwenrechten op het werk werden hen helemaal ontzegd.
Dit leidde tot gruwelijke taferelen, zoals Moeder- en Babyhuizen, waar jonge vrouwen werden opgesloten en hun baby’s vaak met geweld werden afgenomen en in het buitenland ter adoptie werden verkocht. Recent kwam aan het licht dat er 800 babylichamen zijn gevonden bij het Moeder- en Babyhuis in Taum, begraven in een septische tank. De meeste van hen stierven aan verwaarlozing in de jaren 20 en 30. Ook waren er de beruchte Magdalene Wasserettes, waar ‘gevallen vrouwen’ werden opgesloten – soms decennia – en meedogenloos als slaven werden uitgebuit door de Nonnenorde. In de zogenaamde Industriële Scholen, gerund door Christelijke broeders, werden kinderen systematisch mishandeld en misbruikt. In dat Ierland waren anticonceptie en echtscheidingen verboden, was praktisch geen seksuele voorlichting en zelfs het noemen van abortus taboe.
Hoe lang dat in Ierland is blijven bestaan kun je zien aan het feit dat echtscheiding pas werd gelegaliseerd na een referendum met een krappe meerderheid in 1996!
Met oog op de vooruitgang in abortusrechten in andere landen, begonnen de Katholieke leiders en conservatief rechts in 1983 een campagne voor de opname van het 8ste Amendement in de Ierse grondwet. Hierin werd het leven van de foetus (‘de ongeborene’, zoals zij het noemden) gelijkgesteld met dat van de moeder en verbood abortus in alle gevallen, behalve wanneer het leven van de moeder direct in gevaar was. Om ooit vooruitgang te kunnen boeken voor het abortusrecht moest het 8ste Amendement worden afgeschaft.
Dat is wat we op 25 mei met een grote meerderheid van 2 tegen 1 hebben bereikt, na een gigantische volkscampagne. Deze uitslag en de stem vóór het huwelijk van mensen van hetzelfde geslacht drie jaar geleden, hebben zonder twijfel laten zien hoezeer Ierland is veranderd. Voor degenen onder ons die hier al hun hele leven campagne voor voeren was dit een geweldig moment. Het was alsof er een last van onze schouders viel! Het opent de deuren voor een veel bredere strijd voor de gelijkheid van vrouwen en voor de scheiding van kerk en staat. Daarnaast is de overwinning belangrijk omdat het bewegingen internationaal inspireert. Dit is een wereldwijde strijd.
Kun je iets meer vertellen over de campagne?
Linkse en progressieve groeperingen zetten zich al jaren in voor dit referendum, vooral na het tragische overlijden van Savita Halappanaver. In 2012 werd haar een abortus geweigerd die haar leven zou hebben gered. Toenemende druk, in de vorm van alsmaar groeiende protestmarsen, dwongen de regering en de politieke partijen een referendum toe te staan.
De campagne was sterk gepolariseerd, met de royaal gesubsidieerde rechtse Katholieke leken (de bisschoppen zelf hielden zich wat op de achtergrond) die alles op alles zetten. Ze overspoelden Ierland met agressieve, nare en leugenachtige posters in een poging de bevolking tot een nee-stem te dwingen. In termen van geld en posters hadden ze de overhand.
Maar de Ja-campagne had een kracht die ze niet konden evenaren – een heus leger aan canvassers die door het hele land de straat op gingen.
In verscheidene districten van Dublin, zoals in mijn eigen kiesdistrict Dublin South Central, waren er letterlijk honderden mensen die er bijna elke avond op uit gingen en zelfs op het traditioneel conservatieve platteland waren er grote teams. Zij hebben gezorgd voor de ja-stem, zelfs in vele kleine afgelegen dorpjes. Slechts één kiesdistrict in Ierland (Donegal) heeft Nee gestemd en dat was met de kleinst mogelijk marge. In de grote steden, in het bijzonder in Dublin, vonden aardverschuivingen plaats.
In de Ja-campagne waren er twee elementen, een linker- en een rechtervleugel als het ware. De officiële leiders – een mix van liberale middenklassers en zogenaamde ‘autonomen’ sloten een verbond met leidende figuren van de neoliberale Fine Gael regering. Vooral minister president (Teasaoich) Leo Varadkar en minister van volksgezondheid Simon Harris probeerden een matigende invloed uit te oefenen op de campagne. Ze probeerden de ‘boodschap’ van de colportages te controleren, en radicale ideeën en slogans, zoals voor keuzevrijheid voor vrouwen in te perken. Tegelijkertijd werd een groot deel van het vloerwerk gedaan door links – in het bijzonder People Before Profit heeft een grote rol hierin gespeeld – waardoor de campagne zo massaal werd dat het aan de greep van het rechtse leiderschap ontsnapte.
Dit was van vitaal belang voor het succes van de campagne, omdat uit de opiniepeilingen en exit polls is gebleken dat ‘keuzevrijheid’ juist de meest doorslaggevende reden was voor mensen om ‘ja’ te stemmen. Hoogstwaarschijnlijk had de Ja-stem sowieso gewonnen, maar het feit dat de overwinning zo overweldigend was is enorm belangrijk, omdat dit het voor de conservatieven en gevestigde politici een stuk moeilijker zal maken de nieuwe wetgeving die nu gevormd moet worden te blokkeren of in te perken.
Hoe zijn abortusrechten deel van de klassenstrijd?
Aan de ene kant versterkt het onthouden van abortus rechten de controle van de heersende klassen over vrouwen en de arbeidersklasse. Het onthouden van zelfbeschikking van vrouwen over hun eigen lichaam houdt hen ondergeschikt en helpt bij de onderdrukking van de gehele bevolking. Dit is waarom rechts, dat geen donder geeft om de rechten van kinderen als ze eenmaal geboren zijn, altijd zo ‘bezorgd’ zijn over de zogenaamde ‘ongeborenen’.
Daarnaast hadden vrouwen uit de hogere en hogere middenklasse altijd al toegang tot abortus. Het zijn de werkende en armere vrouwen die vooral geraakt worden door een beperkend abortus beleid. In Ierland, waar vrouwen met ongewenste zwangerschappen veelal naar Engeland of andere landen afreizen om toegang te hebben tot een abortus, is dit heel duidelijk zichtbaar. Natuurlijk is dit moeilijker voor vrouwen met weinig geld. En voor migranten, vluchtelingen en asielzoekers is het letterlijk onmogelijk. Deze argumenten waren sterk aanwezig in de campagne.
Ten slotte is het vanuit socialistisch perspectief essentieel om te zien dat in het hedendaagse Ierland en de wereld, de meerderheid van witteboordenarbeiders, en vooral vrouwen, deel zijn van de arbeidersklasse – niet de middenklassen. Vrouwen met een ‘hoge’ opleiding en carrière, maar die voor een baas werken en uitgebuit worden, hebben toegang tot abortus nodig om controle te uitoefenen over hun leven. Jonge vrouwen uit deze groep speelden een grote rol gespeeld in de campagne. Onder jonge mensen had de Ja-stem een gigantische meerderheid, met vele jonge Ierse vrouwen die vanuit het buitenland hierheen reisden om hun stem uit te brengen.
Wat zijn nu de volgende stappen?
We blijven natuurlijk doorvechten en verder bouwen op deze grootse overwinning. Ik denk dat dit voornamelijk moet gebeuren op vier fronten:
Ten eerste komt en nog een strijd over de specifieke wetgeving die geïmplementeerd zal worden door het parlement. Dit zal zo snel mogelijk moeten gebeuren – rechts zal dit proberen uit te stellen – en met zo min mogelijk restricties. We willen kostenloze, veilige en legale abortus voor alle vrouwen die dit nodig hebben, zo vroeg als mogelijk en zo laat als nodig in de zwangerschap. We zullen dit alles niet nu meteen kunnen bereiken, maar we moeten ons inzetten om zo veel mogelijk binnen te halen.
Ten tweede willen we in een brede coalitie strijden voor de scheiding van kerk en staat. Dit betekent daadwerkelijke niet-religieuze, niet-moralistische seksuele voorlichting; en een eind aan de controle van de kerk over onze scholen en gezondheidszorg. Niet één ziekenhuis of kliniek mag worden vrijgesteld van de nieuwe abortuswetgeving op basis van religieuze bezwaren.
Ook moeten we vechten voor gelijkheid van vrouwen op alle niveaus. Dat betekent de inkomensverschillen aanpakken die nog altijd schandalig groot zijn. Het betekent het bestrijden van vrouwonvriendelijkheid, dat zoals de weerklank van #metoo in Ierland aantoont, nog wijdverbreid is in onze cultuur. Net als de vreselijke verkrachtingscultuur die duidelijk werd in een recente strafzaak waar de vrijspraak van vier rugbyspelers leidde tot grote groepen die spontaan de straat op gingen in Belfast, Dublin en andere plaatsen.
Tot slot moeten we ons begrip van gelijkheid en keuzevrijheid verbreden naar sociale en economische gelijkheid, zodat mensen uit de arbeidersklasse werkelijk keuzes kunnen maken in hun leven; de keuze om kinderen te krijgen of dat niet te doen. Dat hangt samen met het recht op huisvesting en het aanpakken van de hevige woningnood; betaalbare kinderopvang zodat ouderschap gecombineerd kan worden met werk; goede en gratis toegankelijke gezondheidszorg; een einde aan hongerlonen en nul-uren contracten, enzovoorts.
We zijn nu bezig met het opzetten van lokale ‘Choice and Equality’ netwerken, om de samenwerkingen die zijn ontstaan tijdens de campagne voort te zetten, het momentum te behouden, en mensen te blijven winnen voor de strijd voor socialisme.
Dit artikel verscheen oorspronkelijk op socialisme.nu.
