Insectenapocalyps in het Antropoceen, deel 1

“De vraag is of een beschaving een meedogenloze oorlog kan voeren tegen het leven zonder zichzelf te vernietigen en zonder het recht te verliezen om beschaafd genoemd te worden.”⁽¹⁾ Rachel Carson, Silent Spring (Mariner Books , 2002), 99.

Het is zes decennia geleden dat Rachel Carson haar briljante boek Silent Spring schreef, vaak beschreven als het basiswerk van de moderne milieubeweging. Carson’s doel was het doden van insecten te stoppen en veel mensen dachten dat haar zaak geslaagd was toen het wijdverbreide gebruik van DDT eindigde.

De overwinning was van korte duur.

Toen Silent Spring werd gepubliceerd was mijn familie net verhuisd naar een landelijk gebied in Oost-Ontario. Als tiener was ik niet blij met het verlies van het stedelijke sociale leven, maar ik was geboeid door beelden die ik in de stad nooit zag. In de zomer was een veld vlak bij ons huis overdag vol met monarchvlinders en ’s nachts met vuurvliegjes. Ik bracht vele uren door met het bekijken van de insecten.

Lis en ik wonen nog steeds in dat huis en dat veld is er nog steeds, maar we hebben al tientallen jaren geen monarch of vuurvlieg meer gezien. De voortdurende slachting van zespotige dieren is groter en schadelijker dan Rachel Carson zich had kunnen voorstellen.

Op 3 februari bleek uit een uitgebreid rapport dat 80 procent van de vlindersoorten in het Verenigd Koninkrijk sinds de jaren zeventig in aantal of verspreiding is afgenomen en dat de helft ervan nu op de lijst van bedreigde of bijna bedreigde soorten staat.⁽²⁾R. Fox et al., The State of the UK’s Butterflies 2022 (Butterfly Conservation, 2023).] Aangezien vlinders verreweg de meest consequent gemonitorde wilde insecten zijn, is hun achteruitgang als de spreekwoordelijke kanarie wiens instorting de mijnwerkers waarschuwde dat er zich dodelijk gas ophoopte. Als er minder vlinders zijn, zijn er waarschijnlijk minder insecten van alle soorten.

Op dezelfde dag meldden wetenschappers van de Chinese Academie van Landbouwwetenschappen dat er sinds 2005 een gestage afname is van de 98 soorten vliegende insecten die elk jaar over de Bohai Baai tussen China en Korea trekken. Het aantal plantenetende insecten is met 8 procent afgenomen en de roofinsecten die ze eten met bijna 20 procent. Volgens de auteurs wijzen de gegevens op ‘een kritieke achteruitgang van de functionele diversiteit (van insecten) en een gestaag verlies aan ecologische veerkracht in heel Oost-Azië’.⁽³⁾Yan Zhou et al., ‘Long-Term Insect Censuses Capture Progressive Loss of Ecosystem Functioning in East Asia,’ Science Advances 9, no. 5 (3 februari 2023).

Deze studies, uitgevoerd aan weerszijden van de wereld, dragen bij aan het groeiende bewijs van een snelle wereldwijde achteruitgang van het insectenleven. Terwijl de meeste natuurbeschermingsorganisaties hun fondsenwerving illustreren met foto’s van panda’s en tijgers en zeldzame vogels, vormt de alomtegenwoordige achteruitgang van insecten de grootste bedreiging voor al het leven in het Antropoceen. Scott Black, directeur van de Xerces Society, een non-profit organisatie die de nadruk legt op de bescherming van insecten en andere ongewervelde dieren, vat het gevaar kernachtig samen:

“Hoe ruw we de planeet ook behandelen, wij zullen eerder verdwijnen dan de insecten. Maar wat we zullen zien is minder of geen vogels in de lucht. Als je vogels wilt, heb je insecten nodig. Als je fruit en groenten wilt, heb je insecten nodig. Als je een gezonde bodem wilt, heb je insecten nodig. Als je diverse plantengemeenschappen wilt, heb je insecten nodig.”⁽⁴⁾Geciteerd in Oliver Milman, The Insect Crisis: The Fall of the Tiny Empires That Run the World (W.W. Norton, 2022), 61.

Insecten staan centraal in wat Karl Marx het universele metabolisme van de natuur noemde, de constante recycling van energie en materie die het leven mogelijk maakt. Geleedpotigen ‒ meestal insecten, maar ook spinnen, mijten, duizendpoten en miljoenpoten ‒ bestuiven 80 procent van alle planten, recyclen de essentiële voedingsstoffen van het leven, creëren een gezonde en vruchtbare bodem, zuiveren water en zijn het hoofdvoedsel van veel vogels en dieren. Als ze volledig zouden verdwijnen, zou de biosfeer instorten en zou de mens het niet lang volhouden.

“De meeste vissen, amfibieën, vogels en zoogdieren zouden ongeveer tegelijkertijd uitsterven. Dan zou het grootste deel van de bloeiende planten verdwijnen en daarmee ook de fysieke structuur van de meeste bossen en andere landhabitats op aarde. De aarde zou wegrotten. Terwijl de dode vegetatie zich opstapelde en uitdroogde, waardoor de kanalen van de voedingskringlopen vernauwden en sloten, zouden andere complexe vormen van vegetatie afsterven en met hen de laatste resten van de gewervelde dieren. De resterende schimmels zouden, na een bevolkingsexplosie van enorme proporties, ook vergaan. Binnen enkele tientallen jaren zou de wereld terugkeren naar de toestand van een miljard jaar geleden, voornamelijk bestaande uit bacteriën, algen en een paar andere heel eenvoudige meercellige planten.”⁽⁵⁾E. O. Wilson, ‘The Little Things That Run the World* (the Importance and Conservation of Invertebrates),’ Conservation Biology 1, no. 4 (1987), 345.

Voor alle duidelijkheid, de verdwijning van alle insecten is niet waarschijnlijk in de nabije toekomst: sommige insecten zullen de mensheid waarschijnlijk overleven. Wat het bewijsmateriaal laat zien is een combinatie van regelrechte uitroeiing en radicale bevolkingsafname die sommige wetenschappers defaunering noemen. Als er niets wordt gedaan, zal defaunering niet alleen een kenmerk worden van de zesde massa-extinctie van de planeet, maar ook een drijvende kracht achter fundamentele veranderingen in het functioneren van ecosystemen.⁽⁶⁾Rodolfo Dirzo e.a., ‘Defaunation in the Anthropocene,’ Science 345, no. 6195 (25 juli 2014): 406.

De meeste verhalen over het leven op aarde richten zich op zoogdieren, vogels, vissen en reptielen, maar in feite bestaat de overgrote meerderheid van de dieren uit insecten. Niemand weet precies hoeveel het er zijn, maar een goede schatting is tien quintiljoen‒ 10 gevolgd door achttien nullen, ruim een miljard insecten voor elke mens. Samen wegen ze aanzienlijk meer dan alle andere soorten dieren (inclusief mensen) samen. Ze zijn enorm gevarieerd: alleen al in de VS zijn er ongeveer 23.700 soorten kevers, 19.600 soorten vliegen, 17.500 soorten mieren, bijen en wespen, en 11.500 soorten motten en vlinders. Wereldwijd zijn er een miljoen insectensoorten gecatalogiseerd en men denkt dat nog eens vier miljoen soorten nog niet geïdentificeerd of benoemd zijn. In het huidige tempo zullen vele verdwijnen voordat de mens weet dat ze bestaan.

Met zulke grote populaties is het moeilijk voorstelbaar dat ze allemaal of zelfs maar voor een aanzienlijk deel in gevaar zijn. Behalve vlinders, die mooi zijn, en honingbijen, die winstgevend zijn, werden bedreigingen voor het insectenleven tot voor kort zelden genoemd in verslagen over het verlies aan biodiversiteit.⁽⁷⁾Een duidelijke uitzondering was Rachel Carson, maar haar voornaamste zorg was niet de insecten zelf, maar het effect van DDT op de vogels die insecten aten. Elizabeth Kolbert’s prijswinnende boek The Sixth Extinction uit 2014, bijvoorbeeld, verwijst slechts kort naar de afname van insecten, als een moeilijk te meten gevolg van de ontbossing van het Amazonegebied. Anthony Barnosky’s Dodging Extinction, ook gepubliceerd in 2014, noemt insecten slechts twee keer terloops. Ook David Wallace-Wells’ bestseller The Uninhabitable Earth uit 2019 bevat slechts drie alinea’s over insecten.

Deze auteurs negeerden niet willekeurig onze zespotige verwanten: hun weglatingen weerspiegelden een al lang bestaand hiaat in de wetenschappelijke literatuur. Hoewel entomologen veel rapporten hadden gepubliceerd over de biologie en het gedrag van specifieke soorten, waren er maar weinig die trends in insectenpopulaties in de tijd hadden onderzocht of gemeten.⁽⁸⁾Simon Leather, ‘Taxonomic Chauvinism Threatens the Future of Entomology ,’ Biology 56, no. 1 (februari 2009): pp. 10-13. Zelfs bij bijen, een van de meest bestudeerde insectengroepen, klaagde de Amerikaanse National Academy of Sciences in 2007 dat ‘populatiegegevens op lange termijn ontbreken en dat de kennis van hun basisecologie onvolledig is’.⁽⁹⁾May Berenbaum et al., Status of Pollinators in North America (National Academic Press, 2007), 1.

Een belangrijk keerpunt kwam in oktober 2017, toen twaalf Europese wetenschappers een baanbrekend rapport publiceerden over de achteruitgang van vliegende insecten in natuurbeschermingsgebieden in Duitsland. Al bijna drie decennia lang vangen en tellen leden van de door vrijwilligers gerunde Entomologische Vereniging Krefeld insecten in drieënzestig natuurgebieden met behulp van tentachtige vallen. Een analyse van hun gegevens, gepubliceerd in het tijdschrift PLOS One, onthulde een schokkende trend die bijen, wespen, vlinders, vliegen, kevers en meer trof.

“Onze resultaten documenteren een dramatische afname van de gemiddelde insectenbiomassa in de lucht met 76 procent (tot 82 procent in het midden van de zomer) in slechts 27 jaar voor beschermde natuurgebieden in Duitsland. …”

“De grootschalige afname van de insectenbiomassa is alarmerend, temeer daar alle vallen werden geplaatst in beschermde gebieden die bedoeld zijn om ecosysteemfuncties en biodiversiteit in stand te houden. Terwijl de geleidelijke achteruitgang van zeldzame insectensoorten al langer bekend is (bijvoorbeeld gespecialiseerde vlinders), illustreren onze resultaten een aanhoudende en snelle achteruitgang van de totale hoeveelheid insecten die in de lucht actief zijn in ruimte en tijd.”⁽¹⁰⁾Caspar A. Hallmann et al., ‘More than 75 Percent Decline over 27 Years in Total Flying Insect Biomass in Protected Areas,’ PLOS ONE 12, no. 10 (18 oktober 2017), 14, 15-16.

In 2018 toonde een andere groep wetenschappers aan dat er tussen 2008 en 2017 een aanzienlijke afname was van insectendiversiteit, biomassa en abundantie in Duitse graslanden en bosgebieden, en een studie gepubliceerd in de Proceedings of the National Academy of Sciences vond dat insectenpopulaties in Puerto Ricaanse regenwouden tot 98 procent waren gekelderd sinds de jaren 1970.⁽¹¹⁾Sebastian Seibold et al., ‘Arthropod Decline in Grasslands and Forests is Associated with Landscape-Level Drivers,’ Nature 574, no. 7780 (30 oktober 2019): pp. 671-674; Bradford C. Lister en Andres Garcia, ‘Climate-Driven Declines in Arthropod Abundance Restructure a Rainforest Food Web,’ Proceedings of the National Academy of Sciences 115, no. 44 (15 oktober 2018). Hoewel er discussies waren over precieze cijfers en methodologie, was er nu, zoals de bekende Britse ecoloog William Kunin schreef in het prestigieuze tijdschrift Nature, ‘robuust bewijs van insectenafname’.⁽¹²⁾William E. Kunin, ‘Robust Evidence of Declines in Insect Abundance and Biodiversity,’ Nature 574, no. 7780 (30 oktober 2019): 641.

Die bevindingen hebben ecologen en entomologen over de hele wereld ertoe aangezet om in eerdere studies en verslagen te kijken, op zoek naar gegevens die gebruikt kunnen worden om veranderingen in insectenpopulaties te meten. In 2019 verscheen in het tijdschrift Biological Conservation een gedetailleerd overzicht van 73 gepubliceerde studies over de achteruitgang van insecten.

Uit onze compilatie van gepubliceerde wetenschappelijke rapporten, schatten we het huidige aandeel van insectensoorten in achteruitgang (41 procent) twee keer zo hoog als dat van gewervelde dieren en het tempo waarin lokale soorten uitsterven (10 procent) acht keer zo hoog, wat eerdere bevindingen bevestigt. Momenteel wordt ongeveer een derde van alle insectensoorten in de bestudeerde landen met uitsterven bedreigd. Bovendien wordt elk jaar ongeveer 1 procent van alle insectensoorten aan de lijst toegevoegd, waarbij deze achteruitgang van de biodiversiteit resulteert in een jaarlijks verlies van 2,5 procent van de biomassa wereldwijd.⁽¹³⁾Francisco Sánchez-Bayo en Kris A. G. Wyckhuys, ‘Worldwide Decline of the Entomofauna: A Review of Its Drivers,’ Biological Conservation 232 (2019): 16, 22.

Sindsdien is, zoals de aan het begin van dit artikel aangehaalde studies illustreren, het onderzoek naar insectenpopulaties geëxplodeerd. In februari 2023 vond Google meer dan 30.600 vermeldingen voor ‘bedreigde insecten’ en Google Scholar vond meer dan 1.000 academische artikelen. Voor toegankelijke verslagen van het laatste onderzoek beveel ik twee recente boeken aan, Silent Earth van Dave Goulman en The Insect Crisis van Oliver Milman. Beide zijn van serieuze auteurs die sensatiezucht schuwen en toch spreekt het ene over een ‘insectenapocalyps’, en het andere beschrijft de afname van insectenpopulaties als ‘een nijpende situatie [die] nauwelijks te bevatten is.'⁽¹⁴⁾Oliver Milman, The Insect Crisis: The Fall of the Tiny Empires That Run the World (W.W. Norton, 2022), 5; Dave Goulson, Silent Earth: Averting the Insect Apocalypse (HarperCollins, 2021).

In The Cosmic Oasis, een geschiedenis van de biosfeer gepubliceerd in 2022, waarschuwen vooraanstaande Antropoceen wetenschappers Mark Williams en Jan Zalasiewicz dat het onmogelijk is om de dreiging te overschatten die uitgaat van de achteruitgang van het insectenleven die recent onderzoek heeft bevestigd.

Iets in de orde van grootte van twee vijfde van de insectensoorten in de wereld kan binnen enkele decennia met uitsterven worden bedreigd; ze worden op grote schaal uitgeroeid in zowel stedelijke als agrarische landschappen en worden gedecimeerd door vervuiling in aquatische omgevingen. … Omdat insecten diep verankerd zijn in het functioneren van de ecosystemen op aarde, zou een groot verlies van hun aantal en diversiteit onberekenbare gevolgen hebben; sterker nog, het zou waarschijnlijk leiden tot een volledige ineenstorting van de ecosystemen, met inbegrip van die welke ons in leven houden.⁽¹⁵⁾Mark Williams en J. A. Zalasiewicz, The Cosmic Oasis: The Remarkable Story of Earth’s Biosphere (Oxford University Press, 2022), 130-131.

Deel 2 zal bespreken hoe het kapitalisme de insecten-Apocalyps aanstuurt en versnelt.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op Climate&Capitalism. Nederlandse vertaling: redactie Grenzeloos.