Insectenapocalyps in het Antropoceen, deel 3

Een nieuwe generatie superkillers vernietigt wereldwijd miljarden essentiële insecten.

Tussen december 2018 en februari 2019 werden door imkers in het zuiden van Brazilië meer dan vijfhonderd miljoen honingbijen dood aangetroffen. Als wilde bijen waren geteld, zou het dodental waarschijnlijk vele malen hoger zijn geweest. De belangrijkste oorzaak, zo bleek uit laboratoriumanalyses, was blootstelling aan synthetische pesticiden.⁽¹⁾Pedro Grigori, ‘Half a Billion Bees Dead as Brazil Approves Hundreds More Pesticides,’ Mongobay, 23 augustus 2019.

Het eerste op grote schaal geproduceerde synthetische bestrijdingsmiddel, dichloordifenyltrichloorethaan, beter bekend als DDT, begon zijn commerciële leven als oorlogswapen, een magische uitvinding die de Amerikaanse troepen in Azië en Afrika beschermde tegen malaria, tyfus en andere ziekten. Time Magazine, een meedogenloze propagandist voor de Amerikaanse oorlogsinspanningen, noemde het ‘een van de grote wetenschappelijke ontdekkingen van de Tweede Wereldoorlog’ ⁽²⁾‘DDT,’ Time, 12 juni 1944. Het was goedkoop en gemakkelijk te maken, en, zoals Rachel Carson schreef in Silent Spring, waren deze en andere synthetische insecticiden veel dodelijker dan enig ander product.

“Ze hebben een immense kracht, niet alleen om te vergiftigen, maar om binnen te dringen in de meest vitale processen van het lichaam en deze op sinistere en vaak dodelijke manieren te veranderen. Zo vernietigen ze, zoals we zullen zien, juist de enzymen die het lichaam tegen schade moeten beschermen, blokkeren ze de oxidatieprocessen waaruit het lichaam zijn energie haalt, verhinderen ze de normale werking van verschillende organen en kunnen ze in bepaalde cellen de langzame en onomkeerbare verandering op gang brengen die tot kanker leidt.”⁽³⁾Rachel Carson, Silent Spring (Mariner Books, 2002),16.

DDT werd in 1945 vrijgegeven voor civiel gebruik en was onlosmakelijk verbonden met de opkomst van grootschalige monocultuur. Een boer die slechts één soort gewas plantte, creëerde een aantrekkelijk buffet voor de weinige soorten die dat gewas aten, terwijl hij hun roofdieren een thuis en dekking onthield. DDT versterkte monoculturen door de insecten te doden die de monoculturen aantrokken. Advertenties als onderstaande vertelden boeren en consumenten dat het ‘een weldaad voor de hele mensheid’ was.

Advertentie gepubliceerd in Time Magazine, 30 juni 1947.

Maar de ervaring bewees al snel dat het geen onverdeeld goed was.

Zoals Carson schreef: ‘insecticiden zijn geen selectieve vergiften: ze zoeken niet die ene soort uit waarvan we af willen.'⁽⁴⁾Carson, Silent Spring, 99. Vogels die met DDT bespoten insecten aten stierven, evenals vissen in beken in de buurt van besproeide velden. Imkers verloren honderden gezonde bijenvolken toen nabijgelegen boomgaarden werden besproeid. Het gif stroomde door de voedselketens: vogels die de kleine dieren aten die met DDT besmette insecten aten, legden eieren met een dunne schaal die braken voordat hun jongen zich konden ontwikkelen. Landarbeiders stierven door pesticidevergiftiging en tegen het eind van de jaren vijftig waren er aanwijzingen dat DDT en andere veelgebruikte pesticiden kankerverwekkend waren.

Net als klimaatwetenschappers in onze tijd werd Carson geconfronteerd met een venijnige campagne van de industrie om haar persoonlijk en de ecologische wetenschap in het algemeen in diskrediet te brengen, maar uiteindelijk ‒ helaas na haar dood ‒ werd DDT in de jaren zeventig voor de meeste toepassingen in Noord-Amerika en Europa verboden. Negen organochloor-pesticiden, waaronder DDT, werden wereldwijd verboden door een internationaal verdrag dat in 2004 van kracht werd.

Maar regelgeving en verdragen zijn ver achtergebleven bij de agrochemische realiteit. Chemische bedrijven gaven fortuinen uit om DDT te vervangen door andere middelen. De productie en het gebruik van pesticiden is nu veel omvangrijker dan in Carson’s tijd en de meest gebruikte producten zijn dodelijker dan zij zich had kunnen voorstellen. De decennialange chemische oorlog van de kapitalistische landbouw tegen insecten is een belangrijke oorzaak van de achteruitgang en het uitsterven van insecten en een immense agrochemische industrie heeft van het doden geprofiteerd. Zoals de Canadese milieuactivist Nick Gottlieb onlangs schreef, heeft de milieubeweging de verkeerde les geleerd van Silent Spring.

“De beweging greep het idee aan dat het publieke bewustzijn het enige was dat ontbrak, maar begreep niet het meer radicale deel van haar analyse: dat de verwoesting vooral werd aangericht om markten te creëren voor een overproductieve chemische industrie en niet vanwege een soort aangeboren, door de consument gestuurde vraag naar gif…

Carson gaf ons een levendige en dwingende beschrijving van de onvruchtbare wereld die de agrochemische industrie creëerde. Maar daarbinnen lag een duidelijke analyse verborgen van het waarom: de inherente drang naar accumulatie binnen het kapitalisme en de bereidheid van bedrijven en kapitalisten om elk beschikbaar instrument te gebruiken, inclusief de staat zelf, om markten te creëren en winst te maken.”⁽⁵⁾Nick Gottlieb, ‘The Lesson We Should Have Learned from Silent Spring‘, Canadian Dimension, 3 januari 2023.

Een van Carson’s meest vooruitziende waarschuwingen was dat boeren gedwongen zouden worden om steeds grotere hoeveelheden pesticiden te gebruiken, omdat de doelorganismen immuniteit zouden ontwikkelen ‒ ‘chemische bestrijding is zichzelf in stand houdend en vereist frequente en kostbare herhaling.'⁽⁶⁾Carson, Silent Spring, 98. Decennia later gaat de insecticide tredmolen sneller dan ooit, zoals de Britse entomoloog Dave Goulson laat zien.

“Volgens officiële overheidsstatistieken behandelden Britse boeren in 1990 45 miljoen hectare bouwland met pesticiden. In 2016 was dat gestegen tot 73 miljoen hectare. De werkelijke oppervlakte van de gewassen bleef precies hetzelfde, namelijk 4,5 miljoen hectare. Elk veld werd dus in 1990 gemiddeld tien keer behandeld met pesticiden, oplopend tot 16,4 keer in 20I6, een stijging van bijna 70 procent in slechts zesentwintig jaar.”⁽⁷⁾Dave Goulson, Silent Earth: Averting the Insect Apocalypse (HarperCollins, 2021), 87-8.

Toen Carson Silent Spring schreef, produceerde de pesticidenindustrie genoeg gif om een half pond op elke hectare akkerland in de wereld aan te brengen. Vandaag de dag produceert ze drie keer zoveel. Zoals Nick Gottlieb het zegt, is resistentie tegen pesticiden geen probleem voor chemische fabrikanten, maar een bedrijfsplan.⁽⁸⁾Gottlieb, ‘The Lesson We Should have Learned’.

Dat bedrijfsplan omvat niet alleen het verkopen van meer chemische middelen, maar het uitvinden en verkopen van meer dodelijke producten. De achteruitgang van het insectenleven in de 21e eeuw is niet alleen versneld door de toepassing van grotere doses gif, maar door de promotie van een nieuwe generatie superkillers.

Landbouwers weten al lang dat een natuurlijk insecticide kan worden gemaakt door tabak in water te weken en er een beetje reinigingsmiddel aan toe te voegen om het kleverig te maken. Gespoten op groenten en fruit is de nicotineoplossing een contact-gif dat bladluizen en andere zuigende insecten doodt. In 1992 introduceerde Bayer een verwante chemische stof ‒ neonicotinoïde betekent nieuwe nicotine-achtige ‒ en binnen drie jaar had het 85% van de wereldwijde insecticidenmarkt veroverd. In 2016 bedroeg de verkoop door Bayer en een half dozijn andere fabrikanten meer dan ruim 2,7 miljard euro per jaar, waardoor het veruit het meest gebruikte en meest winstgevende insecticide ter wereld is.

Alomtegenwoordig gif. Amerikaans gebruik van neonicotinoïden per gewas, 1992 tot 2014. (Bron: Agricultural & Environmental Letters, oktober 2017. CC BY-NC-ND 4.0)

Neonicotinoïden (kortweg neonics) bieden boeren drie aanzienlijke voordelen. Ze zijn minder schadelijk voor de mens dan eerdere insecticiden. Ze zijn gemakkelijk te gebruiken ‒ de meest voorkomende vorm is een zaadcoating, zodat alleen het planten van het gewas bescherming biedt. En ze zijn buitengewoon goed in het doden van insecten: één kleine dosis kan 7000 keer zoveel honingbijen doden als dezelfde hoeveelheid DDT.⁽⁹⁾Goulson, Silent Earth, 90-1. Een studie uit 2019 van Amerikaanse landbouwgrond vond dat ‘de toxiciteitsbelasting van insecticiden op landbouwgrond en omliggende gebieden de afgelopen twee decennia ongeveer 50 keer zo groot is geworden.'⁽¹⁰⁾Michael DiBartolomeis et al., ‘An Assessment of Acute Insecticide Toxicity Loading (AITL) of Chemical Pesticides Used on Agricultural Land in the United States,’ PLOS ONE, 6 augustus 2019. AITL is een maatstaf die toxiciteit, de totale gebruikte hoeveelheid en de persistentie van het gif in de tijd combineert.

In tegenstelling tot nicotine en veel andere insecticiden gaan neonics niet alleen op het oppervlak van planten zitten ‒ ze verspreiden zich door de bloedsomloop van de planten, waardoor alles van de wortelpunten tot de bovenste bladeren giftig wordt. Slechts ongeveer vijf procent van de chemische stof komt daadwerkelijk in de doelplanten terecht en neonics zijn oplosbaar in water, zodat ze via het grondwater naar andere planten en naar beken worden getransporteerd. Aangezien de zaden voor de belangrijkste gewassen in meer dan 100 landen worden verkocht met een voorgecoate insecticide, zijn landschappen wereldwijd, ook die welke niet opzettelijk zijn behandeld, vergiftigd.

Onderzoeken van het Amerikaanse ministerie van Landbouw hebben neonicotinoïde residuen gevonden in een breed scala van producten en zelfs in babyvoeding.⁽¹¹⁾Hillary A. Craddock et al., ‘Trends in Neonicotinoid Pesticide Residues in Food and Water in the United States, 1999-2015,’ Environmental Health 18, no. 1 (11 januari 2019). Toen honderden mensen in dertien Chinese steden in 2017 werden getest, had bijna elk individu het insecticide in hun urine.⁽¹²⁾Tao Zhang e.a., ‘A Nationwide Survey of Urinary Concentrations of Neonicotinoid Insecticides in China,’ Environment International 132 (november 2019).

Het wijdverbreide gebruik van nicotinoïden speelt een grote rol in de insectenapocalyps, met name in de achteruitgang van bestuivers.

“Wat voor de hand had moeten liggen ‒ maar niemand schijnt zich zorgen te hebben gemaakt toen deze nieuwe chemicaliën werden geïntroduceerd ‒ is dat alles wat zich naar alle delen van de plant verspreidt, zich ook in het stuifmeel en de nectar zal verspreiden. En natuurlijk hebben gewassen als koolzaad en zonnebloemen bestuiving nodig en zijn ze populair bij veel soorten bijen, die zich allemaal met insecticide kunnen volstoppen wanneer de gewassen bloeien.”⁽¹³⁾Goulson, Silent Earth.

Er zijn geen dodelijke hoeveelheden neonicotinoïden nodig om een ravage aan te richten onder bestuivers. Slechts één deeltje per miljard in hun voedsel verzwakt het immuunsysteem van bijen, verstoort hun navigatievermogen en vermindert de eileg en levensverwachting van de koninginnen. Als gevolg daarvan zijn insecticiden op basis van neonicotinoïden in verband gebracht met abnormaal hoge sterftecijfers in commerciële bijenkorven ‒ in de VS is in de winter van 2020-2021 bijvoorbeeld 45% van de beheerde honingbijenkolonies omgekomen, de op één na grootste sterfte ooit.⁽¹⁴⁾‘United States Honey Bee Colony Losses 2020-2021,’ Bee Informed Partnership, 23 juli 2021. Er heeft zich een hele subindustrie ontwikkeld, die werkbijen en koninginnen kweekt om die verliezen te vervangen.

Niemand weet hoeveel insecten van alle soorten worden gedood door de nieuwe generatie superkillers, maar, zoals Dave Coulson zegt: ‘Het lijkt nu waarschijnlijk dat een meerderheid van alle insectensoorten in de wereld chronisch wordt blootgesteld aan chemicaliën die speciaal zijn ontworpen om insecten te doden.'⁽¹⁵⁾Goulson, Silent Earth, 109.

Tegelijkertijd heeft genetische manipulatie boerderijen nog vijandiger gemaakt voor het insectenleven.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op Climate&Capitalism. Nederlandse vertaling: redactie Grenzeloos.