De catastrofe is erger dan verwacht voor wat  nog rest van links Italië. Minder dan een kwart van de stemmen voor centrum-“links” en links – 23,5%. En het is niet omdat de meeste linkse kiezers zijn thuisgebleven. Nee, veel zijn overgestapt naar de allesbehalve linkse Vijfsterren (M5S) en naar de uiterst-rechtse Lega, de twee grote winnaars van 4 maart 2018. Hoe diep kan je vallen, Matteo Renzi, kortgeleden nog de wonderboy van Italië? La sinistra was na de lokale verkiezingen vorig jaar al in shock, nu ligt links in coma.

Zo diep

De omvang van de val wordt nog duidelijker als we die vergelijken met de verwachtingen van Renzi, ex-premier en nu ontslagnemend leider van de Democratische Partij (PD). Renzi droomde er van om zijn score bij de EU-parlementsverkiezingen vier jaar geleden te halen: 40 %, hetzelfde percentage dat hij in november 2016 haalde in zijn referendum over de instellingen. De PD eindigt op minder dan de helft, op nauwelijks iets meer dan de uiterst-rechtse Lega. Maar voor zijn tegenstanders die eruit stapten en zich met anderen vonden in Liberi e Uguali (LeU), is de uitslag even rampzalig: 3,4 %, net over de kiesdrempel. Terwijl het snel opgerichte Potere al Popolo (enkele resten van uiterst-links) amper 1,1% haalt.

Bij de lokale verkiezingen kon men er nog van uitgaan dat veel linkse kiezers waren thuisgebleven. Dat is nu niet het geval. De opkomst van bijna driekwart ligt beduidend hoger en toch stort links in, zelfs in zijn traditionele bolwerken. Het zogenaamde rode hart van Italië bestaat niet meer, er blijft alleen nog een restantje rond Bologna en een stuk Toscane, al de rest is blauw (rechts) en geel (Vijfsterren).

Overlopers

Massa’s kiezers hebben dat gedrocht van een PD de rug gekeerd. Die partij was van in het begin een miskleun, een samenraapsel van twee apparaten: een stuk van de vroegere communistische PCI en restanten van de Democrazia Cristiana rond een vaag project dat het verlengde wou zijn van de “Ulivo”, de olijfboomcoalitie die een nog groter allegaartje was.  Renzi was vier jaar geleden de wonderboy die de vermolmde PD een kortstondige triomf bezorgde waardoor ze vier jaar kon regeren. Om een doorsnee neoliberaal beleid te voeren.

Ontgoochelde kiezers zijn niet massaal naar de nebuleuze LeU gelopen, een samenraapsel van gefrustreerde politici als Massimo D’Alema die eind vorige eeuw als premier akkoordjes maakte met… Silvio Berlusconi. Hoe geloofwaardig is dat als nieuw aanbod. LeU is na drie maanden bestaan al dood. Nee, veel potentieel linkse kiezers hebben gestemd voor de grote winnaars: M5S en Lega. De Lega wordt beloond voor een harde campagne rond migratie, een campagne die ronduit racistisch was.

Lega

De Lega is immers niet langer die regionalistische partij die gekantonneerd bleef tot het noorden. Met Matteo Salvini als partijleider is ze de waardige partner van Front National van L e Pen, het Vlaams Belang, de Oostentijkse FPÖ… en ‘Rusland Eén’ van Poetin. Met bijna 18 % heeft Salvini alvast een zeer grote slag thuisgehaald: zijn Lega is binnen de rechtse coalitie veel groter dan Forza Italia (EVP) van Berlusconi. Salvini is  nu de onbetwiste leider van verenigd rechts waarbinnen extreem sterk doorweegt: Lega en het neofascistsische Fratelli d’Italia zijn samen goed voor 22 %, Forza en ‘Noi con Italia’ samen 15%. Salvini vindt zichzelf dus uiteraard de logische kandidaat-premier van recht. Zogenaamd “centrum-rechts” is overwegend uiterst-rechts. Hallo EVP?

Vooral in de noordelijke industriegebieden kent de Lega een groeiende arbeidersaanhang. Het is niet te vergelijken met de inplanting van het FN in de noordelijke industriegebieden van Frankrijk met de vele gesloten bedrijven en werkloosheid, dit zijn de rijkste gebieden van Italië. Maar rechts is erin geslaagd van migratie het centraal thema te maken, terwijl de sociale strijd al jarenlang op een laag pitje staat. Een ongunstige pensioenhervorming en vooral Renzi’s job act – de afzwakking van de arbeidswetten – is er doorgekomen zonder veel sociale mobilisaties, met ontmoediging en gelatenheid als gevolg.

Il nuovo

En ook veel onvrede over “het systeem”, “de politiek”. Daar staat de Movimento Cinquestelle, de Vijfsterrenbeweging, klaar met haar aanbod van directe democratie via internet, een horizontale maatschappij. Ze haalde vorige keer al een kwart van de stemmen, nu rond 32 %. Ondanks alle interne manipulaties, ondanks de problemen rond het bestuur van M5S burgemeesters in Rome en Turijn, heeft de Vijfsterren één grote troef: ze is ‘il nuovo’, het nieuwe. En veel Italianen vinden dat ze dringend toe zijn aan grondig nieuw.

Zoals ze dat ook waren in 1994, nadat de operatie Mani pulite (Schone handen) de diepe corruptie van het systeem had blootgelegd. En dat nieuwe was – ook al stonk het fel naar het oude – het reclameproduct Forza Italia van Berlusconi. Zoals toen is er nu, een generatie  later, een nog sterkere drang naar ‘nieuw’. In 1994 sprak men van de Tweede Republiek, vandaag van de Derde. Vooral jonge kiezers hebben massaal voor M5S gekozen, en nog meer in het zuiden dan elders. Vijfsterren haalt bijv. alle districtzetels op Sicilië en Sardinië, regio’s waar rechts toch traditioneel goed scoort.

Is M5S in de ogen van veel kiezers dan links? Dat valt te betwijfelen, M5S dient zich zeker zo niet aan, er zitten bij de Vijfsterren zachte bewonderaars van Mussolini en in het EU-parlement zit M5S bij de Ukip van Nigel Farage – doorgaans toch als uiterst-rechts geklasseerd. M5S wou naar het midden opschuiven, bij de liberale fractie, maar Guy Verhofstadt ving bot bij zijn fractie. M5S is vaak vaag en tegenstrijdig. Kandidaat-premier Luigi Di Maio is niet vies van samenwerking met bv. de Lega, hij houdt alle opties open, al heeft hij vorige week wel zijn ministerlijst al bekendgemaakt: een lijst van professionelen die bij publiek en bij de EU vertrouwen moet wekken. Ontbreekt nu nog een meerderheid.

Brussel sip

De uitslag is geen goed nieuws voor de EU in Brussel, want er is ook iets eurosceptisch aan dat resultaat. Salvini windt er geen doekjes rond: de euro uit Italië. M5S heeft haar houding afgezwakt, maar boezemt bij Brussel geen vertrouwen in. De relaties tussen Rome en Brussel zullen hoe dan ook moeilijker komen te liggen dan odner de vorige regering.

En de EVP? Die had gehoopt op een duidelijke rechtse zege met Forza Italia als sterkste partij, dan kon Berlusconi nog altijd kiezen met wie hij scheep ging. Maar de Lega is nu veel sterker, wat nu met vriend Berlusconi? De EVP is niet vies van uiterst-rechts, dat is duidelijk, maar wat als uiterst-rechts dominant is en de EVP-partij ondergeschikt?

Uit de put

De twee winnaars, Vijfsterren en Lega, halen samen de helft van de stemmen, links en centrum-“links” minder dan een kwart. Hoe kan links uit die put geraken? Te vrezen valt dat wat overblijft van “links”, de PD, zich nu vooral gaat concentreren op afrekeningen. Renzi heeft nog altijd vijanden in de partij en die voelen hun moment gekomen. Maar om wat te doen? Om een oppositie te voeren die er geen is in de hoop toch nog partners te vinden?

De Italiaanse samenleving is net als elders in Europa en de wereld grondig verschillend van de tijd dat veel linksen in Europa opkeken naar Italiaans links met zijn vlotte PCI. De triomf van de PCI bij de Euroverkiezingen van 1976, toen eindelijk de ‘sorpasso’ – het voorbijsteken van de christendemocraten met 34 tegen 33 % – lukte, leek historisch. Drie jaar later gaf christendemocraat Giulio Andreotti de communisten mee-verantwoordelijkheid in een regering waarin ze geen ministers kregen. Van toen was de PCI deel van het systeem en ging het bergafwaarts. De val van de Muur gaf een nieuwe stoot, links gleed af naar uiteindelijk tien jaar geleden dat gedrocht van een PD.

De crisis van die PD valt samen met een existentiële Europese crisis van links. In sommige andere landen zijn er sterke tot minder sterke linkse alternatieven – in Franrijk la France insoumise, Génération.s enz., in Spanje Podemos, in Duitsland Die Linke… in het Verenigd Koninkrijk een Labourpartij die “het nieuwe” is. In Italië is daar voorlopig niets van te merken. Links van de PD is het al jaren huilen met de pet op. La sinistra is wel degelijk in coma.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op Uitpers.