Jong zijn ten tijde van het Wirtschaftswunder

Vijftig jaar na de plaat (1973) en tien jaar na het overlijden van Lou Reed wordt de concertfilm (2008) van Berlin weer uitgebracht. We gingen kijken en achteraf dacht ik daar nog een wijle over na. Van links naar rechts filmposters van West Side Story (1961), Quadrophenia (1979), Lou Reed: Berlin (2008).

De Trente Glorieuses! De term slaat op de periode van wederopbouw na de Tweede Wereldoorlog, tijdspanne die tot aan de oliecrisis van 1973 duurt. In die tijd wordt de door oorlogsgeweld vernielde wereld inderdaad heropgebouwd. In België heeft men het onomwonden over ‘de wederopbouw’, in Duitsland spreekt men van ‘das Wirtschaftswunder’, de Amerikaanse economie boomt als nooit tevoren, werkloosheid is onbestaand. Werkende jongeren mogen een deel van het verdiende geld voor zichzelf houden, zij worden de eerste teenagers-consumenten uit de lagere klassen. En daardoor ook markt, doelgroep, onderwerp, thema.

Tienerjaren zijn voor iedereen vreselijk: je bent geen kind meer, volwassen ben je evenmin; de hormonen spelen je parten; je weet met je energie geen blijf en tegelijk slaap je tot de noen. Je houdt je ’t liefst op onder leeftijdsgenoten — jongerenbenden — samen op weg naar where the action is. Rebelleren doen jongeren altijd, maar in de Trente Glorieuses is ‘t toch anders: met geld op zak.

The Beetles zijn zo’n jongeren uit het begin van de Trente Glorieuses, nozems. Je ziet ze in The Wild One (1953). Die film maakt school. The Beatles, die eerst Beetles heten, houden er hun naam aan over. The Wild One wordt gevolgd door Rebel Without A Cause (1955). Rebelleren à volonté! Maar waartegen? Marlon Brando beantwoordt de vraag in The Wild One: ‘What do you got?’ Het doet er niet toe, ’t is letterlijk doelloze rebellie, al eens resulterend in zinloos geweld.

De bendecultuur van de jaren vijftig wordt uiteindelijk geconsacreerd in een absoluut meesterwerk van film & muziek: West Side Story (1961): Shakespeares Romeo & Julia zijn nu arbeiderskinderen; de helden zijn anti-helden, de families zijn migranten. Dit is de wereld na de Tweede Wereldoorlog, een wereld waarmee zovelen blijvend moeite hebben.

Wie denkt dat de jaren vijftig heftig zijn, schrikt zich in de jaren zestig een hoedje. In 1964 ontsporen botsingen tussen verschillende Britse jeugdculturen — mods versus rockers — in rellen die geschiedenis maken. Socioloog Stanley Cohen ijkt de term ‘morele paniek’; The Who verbeeldt dat zinloze geweld door op podium muziekinstrumenten te vernielen, iets wat, ondervond ik onlangs nog⇲, tot vandaag weerzin oproept. Het zijn ook The Who-mods die voor de sixties doen wat West Side Story voor de fifties deed: hun rockopera Quadrophenia (1973) en de gelijknamige film consacreren de topdagen van de bendecultuur in de sixties.⁽¹⁾Over dat vermeende zinloos geweld van de jaren zestig valt nog veel te zeggen. Ik som 1 en ander op waarover ik later nog iets wil schrijven: Is er een verband met het sixties-straatgeweld in Oostende? Is het de voorbode van Mei 68?. Is er een band met de kunstbeweging Fluxus?

Die sixties hebben ons bijlange nog niet alles getoond. De catastrofe van het ‘wild geworden Wirtschaftwunder’ moet nog komen. Dat catastrofale einde van een tijdperk toont Lou Reed ons wel in zijn album Berlin (1973, album dat in dat jaar flopte omdat niemand de waarheid wilde zien), prachtig vormgegeven in de concertfilm Lou Reed: Berlin (2008) van Julian Schnabel. Weer een absoluut meesterwerk van film & muziek. We zien hoe de Trente Glorieuses eindigen in een wereld van overconsumptie, drugs, geweld en zelfmoord: het Wirtschaftswunder is afgelopen, een tijdperk wordt afgesloten. Wat rest is wat psychiater Paul Verhaegen Onbehagen noemt en wat zijn collega Dirk De Wachter in Borderline Times omschrijft als ‘Het einde van de normaliteit.’ Boektitels die ons leren dat wat we gezien hebben, niets is… vergeleken bij wat komen gaat.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op De Laatste Vuurtorenwachter.