Zou het kunnen dat de pandemie van Covid-19 , ondanks de bedrieglijke oproepen tot eenheid, de klassenstrijd weer op de voorgrond plaatst? De heersende klasse bevindt zich in een delicate positie: ze is niet totaal voorbij gestreefd en moet ten aller prijs (te laat) de lessen trekken uit de epidemie in China. Ze vreest boven alles een herhaling van een catastrofe zoals in Italië maar ze heeft de toestand niet helemaal onder controle. Ze aarzelt over een antwoord op de dictaten van de markteconomie.

Om de verspreiding van het virus tegen te gaan moeten er radicale maatregelen genomen worden maar dit bewijst dat het tot nu toe gevoerde beleid, in naam van het zogenaamde economisch realisme – “iedereen moet inspanningen doen”, het gekende “There Is No Alternative of TINA” – slechts mooie praatjes waren om de economische groei te redden.

Doordat we geconfronteerd zijn met een sanitaire noodsituatie, ontdekken we dat een drastische vermindering van het vliegtuigverkeer om het klimaat te redden plots mogelijk blijkt! De strenge besparingsregels van de Europese budgettaire discipline kunnen opgeschort worden! Een miljard euro voor de ziekenhuizen, ook dat is nu mogelijk… maar dan alleen als voorschot binnen de toekomstige begrotingen.(1)

Nutteloze en schadelijke productie stoppen en zich concentreren op de strikt noodzakelijke productie kan nu ook. Dit wordt gedeeltelijk, te weinig en te laat, in de praktijk gebracht en soms gebeurt dit doordat de stem van de werknemers die weigeren het slachtoffer te worden van de kapitalistische economie, nu gehoord wordt. Opeisingen (van privé-ziekenhuizen, van medische voorraden) wat vroeger als een ondraaglijke aantasting van het heilige privébezit werd beschouwd, kan hier en daar plots wel. Waarom gebeurt dit alles zo laat en zegt men er voortdurend bij dat dit uitzonderlijk blijft? Omdat dit juist de kern van de reproductie van het kapitaal aantast.

De pandemie indammen zonder de winst aan te tasten

In België werden de eerste bescheiden maatregelen om sociale contacten te beperken aangekondigd op 12 maart. Het trof de dienstensector (sluiten van cafés, bars, restaurants), de culturele sector (toneelvertoningen, bioscopen, concerten) en ook een deel van de kleinhandel (winkelsluitingen tijdens het weekend). Dat was van bij het begin niet erg samenhangend. Waarom winkelsluitingen alleen in het weekend en niet op weekdagen?

Waarom sluiten restaurants maar moeten de mensen naar hun werk blijven gaan met het openbaar vervoer? Ook vanuit gezondheidsstandpunt was dit niet logisch… maar wel vanuit het standpunt van de kapitalistische economie. Er was een grote spreidstand tussen het inperken van de epidemie en het behoud van de winst van de bedrijven!

Deze economische logica werd op de meest cynische manier “collectieve weerstand” genoemd. Dit is gewoon een moderne versie van de natuurlijke selectie verdedigd door Boris Johnson in het Verenigd Koninkrijk en door Mark Rutte in Nederland. Men is bereid een groot aantal slachtoffers op te offeren (in de meest kwetsbare groepen) om zo de impact op de economie zo klein mogelijk te houden.

In een tweede fase op 17 maart, kondigde de regering Wilmès nieuwe maatregelen aan: alle handelszaken en winkels behalve voedingszaken, apotheken, bibliotheken, tankstations en … kappers, werden gesloten. Waar mogelijk werd thuiswerk verplicht. Maar dit geldt lang niet voor iedereen! In Frankrijk schat het ministerie van arbeid dat iets meer dan vier jobs op de tien via thuiswerk kunnen verder gaan.(2) Waar dit niet mogelijk is, “moet de werknemer zich zoals gewoonlijk naar zijn werkplaats begeven” waarbij de werkgever de regels van sociale afstand moet eerbiedigen.(3)

Straffe maatregelen dus maar ze willen het hart van de kapitalistische productie niet raken. Toch steeg in Vlaanderen de spanning tussen werknemers en directie bij Hoegaarden/Inbev en bij Tupperware. Het ABVV herhaalt dat niet essentiële productie moet stopgezet worden. In de chemische sector was er geen onderscheid tussen het produceren van geneesmiddelen en van plastic, beide werden als derivaten van aardolie beschouwd! De dubbelzinnige verklaringen van Robert Verteneuil van het ABVV werden afgezwakt. Hij had bij het begin van de epidemie de werknemers opgeroepen tot solidariteit om de economie van het land te redden!

We moeten alle patriottische verklaringen en oproepen tot eenheid van heel de bevolking, van patronaat en werknemers samen, tegen de gemeenschappelijke vijand, scherp verwerpen. De rauwe werkelijkheid is dat er geen winsten bestaan zonder menselijke arbeid, zowel fysische als intellectuele. Het basismechanisme van het kapitalisme wordt duidelijk: de meerwaarde ontstaat door de uitbuiting van de arbeidskracht. Daarom probeert het systeem zoveel mogelijk mensen aan het werk te houden met het gevaar van blootstelling aan het virus.

Een veiligheidsagent op een grote bouwwerf in Zwitserland getuigt: “hier heeft niemand de vrije keuze, we worden verplicht te werken. De werkers worden beschouwd als iets dat geen waarde heeft.”(4) Pas vorig weekend heeft de premier van Italië de sluiting van niet essentiële bedrijven afgekondigd, hij erkende dat er geen alternatief is.(5) Maar eerst moesten er bijna 5.000 slachtoffers vallen. Toch is de patronale lobby van Cofinindustria, erin geslaagd de maatregel enigszins af te zwakken.(6)

Verschillende vormen van onderdrukking worden zichtbaar

De corona crisis toont heel duidelijk het verschil tussen productie en reproductie.(7) In het eerste worden diverse dingen gemaakt waardoor meerwaarde wordt gerealiseerd. Het tweede gaat over de zorgactiviteiten (binnen en buiten het gezin) voor de reproductie van de arbeidskracht: gezondheid, opleiding, personenzorg, voeding enz. De privatiseringen in de zorg, de gezondheid, het onderwijs, hebben heel wat bedrijven de laatste jaren grote winsten opgeleverd.

Door de pandemie moeten we sociale interacties zo veel mogelijk beperken en ons richten op de vitale sectoren. Daarbij moeten we een beroep op de reproductieve arbeid. Dit toont hoe belangrijk het werk van vrouwen is in deze sectoren: kassiersters in de supermarkt, verpleegsters, vrouwen in de thuiszorg, schoonmaaksters,… Een meerderheid van vrouwen die schandalig onderbetaald zijn en onder flexibele en precaire voorwaarden moeten werken.

Zij staan in de frontlijn van het gevecht tegen het virus en verzekeren het functioneren van deze vitale sectoren. De verplichting thuis te blijven maakt ook nog dat vrouwen het grootste deel van de huishoudelijke taken en de zorg voor de kinderen moeten opvangen.

Maar het toont ondertussen duidelijk het belang aan van deze sectoren, de nood aan nieuwe financiële middelen hiervoor en de plaats die ze zouden moeten krijgen in een ecosocialistische maatschappij waarin komaf wordt gemaakt met alle vormen van onderdrukking.

Een tweede zaak is hoe mensen zonder papieren en migranten aan de grenzen van Europa worden behandeld. Het onmenselijke van de huidige politiek wordt nog eens duidelijk. De omstandigheden waarin mensen worden vast gehouden waren eerder al onmenselijk, ze zijn het nu nog meer met de Covid-19 crisis. In Lesbos worden 22.000 mensen in zeer slechte hygiënische omstandigheden in een vluchtelingenkamp vastgezet dat maar plaats heeft voor 3.000 mensen.(8) Hoe kan je dan regelmatig je handen wassen? Indien het virus zich in de kampen zou kunnen verspreiden wordt dit een ramp.

De mensen zonder papieren die in gesloten detentiecentra worden vastgehouden leven ook in erbarmelijke omstandigheden. Een collectief van 77 advocaten klaagt aan dat hun detentie in de huidige omstandigheden illegaal is geworden.(9) Verschillende mensen zijn in Vottem in hongerstaking gegaan, ze eisen hun vrijlating. Als antwoord hierop heeft de dienst Vreemdelingenzaken 300 mensen vrij gelaten. Waar ze heen zijn weet niemand, ze hebben wel het bevel gekregen binnen de 30 dagen het land te verlaten.

Autoritaire reacties en sociale achteruitgang zijn mogelijk

Door de Covid-19 pandemie worden snel radicale maatregelen van grote omvang genomen. Wat de heersende klasse tot nu toe weigerde als antwoord op de klimaatcrisis, wordt nu noodgedwongen toegepast door de snelle verspreiding van het virus. Maar vergis u niet, het is niet de bedoeling dat deze maatregelen de maatschappij zouden veranderen, dat er een einde komt aan de neoliberale politiek of zelfs niet dat er een minimum van sociale rechtvaardigheid zou komen. Hoofddoel is nu het systeem, geconfronteerd met de pandemie en de beginnende economische crisis, veilig te stellen. De staat moet tussenkomen om de bedrijven, aandeelhouders en de hele dynamiek van de accumulatie van kapitaal, met andere woorden het vel van bourgeoisie, te redden.

Zoals we bij het begin al stelden, bevindt de heersende klasse zich in een bijzondere situatie. Ze is gedeeltelijk ongeloofwaardig geworden door haar criminele politiek maar ze is ook gedeeltelijk in eer hersteld door de maatregelen die ze (te laat) heeft genomen. Haar vertegenwoordigers willen toch nieuwe kansen grijpen. Ze willen een autoritair neoliberalisme en sociale achteruitgang rechtvaardigen.

Daarvan zien we de eerste stappen: gedeeltelijke opheffing van het stakingsrecht in Portugal (10), in Frankrijk wordt het arbeidsrecht in vraag gesteld (11) in naam van de sanitaire noodtoestand. In België bespreekt men het gebruik van gegevens van gsm’s om de verplaatsingen te volgen, en dit zonder enige inspraak van onderuit, in naam van de strijd tegen het virus (12). We weten waartoe dit leiden kan.

Dit verandert alles!

Men hoort het vaak: “na het coronavirus wordt alles anders”. Maar is dat wel zo? Op het hoogtepunt van de crisis van 2008 waarbij het financieel kapitalisme kon in vraag gesteld worden, werd dat ook gezegd. Wat is daarvan overgebleven nu we aan de vooravond van een nieuwe crisis staan en het Covid-19 in feite alleen maar de vonk was? De stemmen die overheersen stellen een terugkeer voort naar het “normale” leven zien en ze maken er zich zorgen over. Hun normaliteit is die van tomeloos productivisme en van de aanslag op onze planeet, het is hun “business as usual”. Wij zullen blijven zeggen dat wij hun normaliteit nooit zullen aanvaarden – de uitbuiting van de mens en de systematische vernieling van de planeet!

Op korte termijn valt er geen terugkeer naar het normale leven te voorzien. Ten eerste omdat “een langdurig samenleven met het Covid-19 moet voorzien worden” zoals Marius Gilbert, onderzoeker en epidemioloog aan de ULB, stelt.(13) Ten tweede omdat politiek en economisch gezien, deze crisis heel lang sporen zal nalaten zowel inzake de geloofwaardigheid van de heersende klasse om de samenleving te leiden, als wat betreft de economische gevolgen voor de gewone bevolking en de werkers en het vermogen om te mobiliseren.

“Nu verzorgen we de mensen, maar daarna we zullen de rekening voorleggen” zo schreef onlangs het collectief La Santé en Lutte.(14) Het is met die invalshoek van strijdvaardigheid dat we de ontknoping van de crisis moeten voorbereiden: we moeten nu binnen blijven maar zodra het mogelijk is zullen we massaal op straat komen om de rekening te doen betalen door de schuldigen. De bourgeoisie probeert nu al de werkers te laten betalen voor de economische crisis die het gevolg zal zijn van de gezondheidscrisis. De luttele maatregelen die werden genomen om werknemers te “beschermen” komen op rekening van de sociale zekerheid die meer en meer wordt aangevallen.

We moeten dat kantelpunt gebruiken, niet om hun terugkeer naar de normaliteit te laten gebeuren – waarbij een mens op drie in de wereld zelfs geen toegang heeft tot schoon water om zijn handen te wassen (15) – maar om een stap vooruit te zetten naar een andere maatschappij. Een maatschappij waarin het leven en de gezondheid van de burgers niet op de tweede plaats komt (na de groei en de winsten van bedrijven en aandeelhouders) maar waar de behoefte van iedereen aan een waardig leven, met respect voor de grenzen van de planeet, in het centrum van de samenleving wordt geplaatst.

Meer dan ooit geldt het devies: onze levens zijn meer waard dan hun winst!

Voetnoten

1) Belga, “Coronavirus: une avance d’un milliard d’euros octroyée aux hôpitaux en Belgique”, RTBF, 20 maart 2020 https://www.rtbf.be/info/belgique/detail_coronavirus-une-avance-d-un-milliard-d-euros-octroyees-aux-hopitaux-en-belgique?id=10463749

2) Israel, D. “Commerces, usines, transports: ces Français qui vont travailler ‘la boule au ventre’”, Médiapart, 17 maart 2020 https://www.mediapart.fr/journal/france/170320/commerces-usines-transports-ces-francais-qui-vont-travailler-la-boule-au-ventre

3) “Update: Coronavirus : mesures de prévention et conséquences sur le plan du droit du travail”, 19 maart 2020 https://emploi.belgique.be/fr/actualites/update-coronavirus-mesures-de-prevention-et-consequences-sur-le-plan-du-droit-du-travail

4) Dupont, S. “Ouvriers forcés à travailler”, Le Courrier, 17 maart 2020 https://lecourrier.ch/2020/03/17/ouvriers-forces-a-travailler/

5) “Coronavirus: l’Italie ferme toutes les entreprises non essentielles”, Le Soir, 21 maart 2020 https://plus.lesoir.be/289087/article/2020-03-21/coronavirus-litalie-ferme-toutes-les-entreprises-non-essentielles

6) Zie ook onze live conferentie vanuit Milaan: L’Italie sous le Covid-19′, https://www.facebook.com/events/801731676983322/

7) Koechlin, A. “Crise du Covid-19 : donner la priorité à la reproduction sur la production”, Contretemps, 18 maart 2020 https://www.contretemps.eu/coronavirus-capitalisme-reproduction/

8) Roussi, S. “Coronavirus en Europe : les migrants en danger”, TV5 Monde Afrique, 19 maart 2020 https://afrique.tv5monde.com/information/coronavirus-en-europe-les-migrants-en-danger

9) Carte blanche, “Coronavirus: la détention des personnes migrantes en centre fermé est devenue illégale”, Le Vif, 18 maart 2020 https://www.levif.be/actualite/belgique/coronavirus-la-detention-des-personnes-migrantes-en-centre-ferme-est-devenue-illegale/article-opinion-1266457.html

10) Ortega, S. “Coronavirus : le droit de grève suspendu au Portugal”, Rapports de force, 21 maart 2020 https://rapportsdeforce.fr/breves/coronavirus-le-droit-de-greve-suspendu-au-portugal-03216473

11) Lefranc, G. “Vote de la loi d’urgence sanitaire : des attaques contre le droit du travail au nom de l’urgence sanitaire”, NPA, 22 maart 2020 https://npa2009.org/actualite/politique/vote-de-la-loi-durgence-sanitaire-des-attaques-contre-le-droit-du-travail-au-nom

12) (Cloot, A. “Coronavirus: le cabinet De Block dit ‘oui’ à l’utilisation des données télécoms”, Le Soir, 12 maart 2020 https://plus.lesoir.be/286535/article/2020-03-12/coronavirus-le-cabinet-de-block-dit-oui-lutilisation-des-donnees-telecoms))

13) Bouffioux, M. “Marius Gilbert : ‘Une longue cohabitation avec le Covid-19 doit être envisagée’”, Paris Match, 20 maart 2020 https://parismatch.be/actualites/sante/382657/marius-gilbert-une-longue-cohabitation-avec-le-covid-19-doit-etre-envisagee

14) La santé en lutte, https://www.facebook.com/La-sant%C3%A9-en-lutte-288609832047392/

15) UNICEF, OMS. “1 personne sur 3 dans le monde n’a pas accès à de l’eau salubre”, 18 juni 2019 https://www.who.int/fr/news-room/detail/18-06-2019-1-in-3-people-globally-do-not-have-access-to-safe-drinking-water-%E2%80%93-unicef-who