Koolstof taks tegen de marktlogica?

In een voorgaand artikel artikel toonden we aan dat een koolstof taks noch sociaal, noch ecologisch is. Het is een middel dat past in het kader van de marktwetten: kapitalistische winst, sociale ongelijkheid en accumulatie van kapitaal (in tegenspraak met de begrensdheid van de planeet). Met een taks kan men correcties aanbrengen aan de markt maar dat kan de klimaatcatastrofe niet tegenhouden omdat die precies het resultaat is van die marktwerking.⁽¹⁾In zijn rapport van 700 pagina’s over de economie van klimaatverandering, in 2006 geschreven op vraag van de Britse regering, een referentiedocument van het ‘groene kapitalisme, noemde Sir Nicholas Stern, ex-hoofdeconoom van de Wereldbank, klimaatverandering het ‘grootste falen van de markt’.

In dit tweede artikel gaan we in op de volgende paradox: waarom proberen de neoliberalen met volle kracht een CO2 taks door te voeren net nu de markt kantelt naar de hernieuwbare energiebronnen, weg van de fossiele energie? Met andere woorden gaat de Vivaldi-regering in België niet tegen de stroom in door nu een “fiscaal instrument” in te voeren om “het gebruik van fossiele brandstof zoveel mogelijk te ontmoedigen” door middel van “het signaal van de prijzen”?⁽²⁾Zie het regeerakkoord.

Ieder zijn specialiteit maar…

Eerst even een rechtzetting om alle misverstanden te vermijden. Met SAP-Antikapitalisten zijn wetegenstander van de markteconomie in het algemeen en van de koolstoftaks in het bijzonder. We houden het bij Einstein die zei “men kan een probleem niet oplossen door een denkwijze die precies de oorzaak was van het probleem”.

We zijn het dus niet eens met de bewering dat men marktmechanismen kan gebruiken om de klimaat catastrofe gecreëerd door de markt, te stoppen. We zullen dus die marktmechanismen niet inroepen om lesjes te geven aan de voorstanders van een marktconforme ecologie. Iedereen zijn specialiteit! … Maar aan de min of meer groene neoliberalen willen we wel doen opmerken dat hun idee-fixe dat een “prijs voor koolstof” noodzakelijk is om het klimaat te redden, een groot deel van zijn geloofwaardigheid heeft verloren, precies door de evolutie … van die markt.

Alle pleidooien voor een CO2 taks vertrekken van dezelfde redenering. Hernieuwbare energie is duurder dan fossiele energie. Om de catastrofe te vermijden moet de prijs van fossiele energie naar omhoog.  Dankzij deze prijsstijging zullen hernieuwbare bronnen meer kapitaal aantrekken en de onzichtbare hand van de markt zal zo de “energietransitie” organiseren. Het klimaatprobleem wordt pijnloos opgelost. Hop! “Zonder ideologie” zoals J.M. Nollet zou zeggen.⁽³⁾Interview door P. Vrebos, RTL, 29/11/2020

Fossielen aan het einde van hun Latijn

Fossiele energiebronnen zijn niet meer de goedkoopste. In de sector van de elektriciteitsproductie zijn hernieuwbare bronnen nu competitiever. De grafiek hieronder spreekt boekdelen: in 2019 bedroeg de prijs van één MWh 68 $ als hij met zonnepanelen wordt geproduceerd en 53 $ met windmolens op land. De prijs ligt hoger voor elektriciteit uit steenkoolcentrales (109 $) en uit kerncentrales (96 $). Stoom uit gasturbines vormt de enige fossiele energiebron die nog competitief is met 56 $ per MWh, maar dat zal niet meer lang zo blijven.⁽⁴⁾ Zie Max Roser, Why did renewables become so cheap so fast? And what can we do to use this global opportunity for green growth?, 1/12/2020, https://ourworldindata.org/cheap-renewables-growth.

De prijs van hernieuwbare elektriciteit – vooral van zonnepanelen en onshore windmolens – daalt zeer snel. Zon en wind zijn gratis. De prijs voor hernieuwbare energie wordt in hoofdzaak bepaald door de technologische kosten die zeer snel vooruitgang boeken. Terwijl in de sector van fossiele energie de energiebron zelf een prijs heeft maar vooral omdat er hier niet veel technische vooruitgang meer mogelijk is. De energie efficiëntie van centrales die werken met steenkool, gas of olie heeft haar maximum bereikt. Die technologie is dus duidelijk aan het einde van haar latijn. Dus heeft ook de competitiviteit van deze bronnen haar maximum bereikt. Dat zal zo blijven terwijl de kostprijs van hernieuwbare bronnen verder zal dalen.

…En kernenergie biedt geen perspectief

Het geval van kernenergie is nog interessanter. In de grafiek bereikt de kost van elektriciteitsproductie in kerncentrales niet een maximum niveau maar hij stijgt heel sterk verder naar 155 $/MWh tegenover 96$ tien jaar eerder! Dat heeft meerdere oorzaken: strengere regels om het risico van ongelukken te verminderen; maar ook het feit dat het om een zware, geconcentreerde technologie gaat en het jaren duurt om een kerncentrale te bouwen. In deze sector – gelukkig maar! – is geen exponentiële groei door massaproductie mogelijk. Massaproductie en technische vooruitgang versterken elkaar. Daar ligt een groot verschil tussen kernenergie en de hernieuwbare energie, in het bijzonder de zonnecellen.

De evolutie van de prijzen heeft natuurlijk gevolgen voor de toekomst van de energie systemen. De zeer invloedrijke en zeer kapitalistische IAE (International Energy Agency) mikt al meer dan vijftien jaar op een energiemix met “laag koolstofgehalte” dank zij een combinatie van kernenergie, hernieuwbare en fossiele bronnen (waarvan de uitstoot zou worden “gecompenseerd” door hem in de bodem op te slaan). Dat scenario is gebaseerd op het productivistisch dogma. Er is geen sprake van een 100% overgang naar hernieuwbare energie omdat hiervoor productie en stroomverbruik zouden moeten dalen. Ook wil men niet weten van een energiemix die enkel bestaat uit hernieuwbare en fossiele energiebronnen want dit zou het klimaat nog meer schaden. Besluit? Kernenergie wordt de deus ex machina die het productivisme kan redden omdat het een “laag koolstofgehalte” heeft.⁽⁵⁾In de realiteit is kernenergie niet ‘zonder koolstofuitstoot’: het ganse proces (van delven van de grondstoffen over het ontmantelen van centrales tot het opslaan van kernafval) stoot meer koolstof uit dan energie opgewekt met zonnepanelen.

Sommige neoliberale aanhangers van het IEA zien een nieuwe rol voor een koolstof taks: kernenergie beschermen… tegen de “onzichtbare hand” van de markt. Max Roser, econoom en onderzoeksdirecteur aan de universiteit van Oxford stelt dit zonder omwegen: “kernreactoren competitief maken met fossiele brandstoffen vormt een nieuw argument ten gunste van een koolstoftaks.”

Paradox van het groen kapitalisme van Vivaldi regering

Met de grotere competitiviteit van hernieuwbare energie kan men zich afvragen waarom de Vivaldi-regering een koolstof taks wil opleggen. Laat ons de redenering volgen: met de prijzenevolutie voor stroom uit hernieuwbare bronnen, uit gas en uit kernenergie, en wanneer een taks de uitstoot uit de nieuwe gascentrales treft, zou het invoeren van kernenergiestroom uit Frankrijk of het VK competitief worden. Kernenergie komt dus zo langs een achterpoortje weer binnen, dat is het toppunt. En erg vervelend voor de Groenen!

Maar dat zal niet gebeuren. Hier is enkel sprake van een schijntegenstelling. Hernieuwbare energie is alleen maar competitief bij de stroomproductie in vergelijking met fossiele energie en kernenergie. Maar elektriciteit staat in voor minder dan 20% van het eindverbruik van energie op wereldschaal. In de andere onderdelen van het energiesysteem, blijven steenkool, olie en gas minder duur dan hernieuwbare energiebronnen. Dat zal natuurlijk veranderen wanneer meer en meer activiteiten elektrisch worden (in de transportsector is er de rush naar elektrische wagens). Maar die “transitie” gebeurt aan het tempo en met de technologieën bepaald door de multinationale ondernemingen, in functie van hun winstvooruitzichten. En dat gebeurt veel te traag om het klimaat te redden.

Ondertussen moeten de fossielen zich geen zorgen maken: de grote industriële sectoren zullen geen koolstof taks betalen, ook de elektriciteitscentrales niet. Op dit punt was minister Khattabi in het parlement zeer duidelijk: “het fiscaal instrument” wordt alleen maar toegepast in het systeem dat buiten het Europees Systeem voor Emissiehandel (ETS) valt. Zo kunnen de grote multinationale ondernemingen verder hun klimaatverantwoordelijkheid blijven ontwijken, terwijl in de rest van de economie (landbouw, bouwsector, mobiliteit, afval) bedrijven de taks zullen betalen en die kost zullen doorrekenen aan de eindverbruikers. Vooral de gewone mensen die niet de middelen hebben om in schone technologie te investeren, zullen dus het gelag betalen.⁽⁶⁾ Zie Co2-taks: een nauwelijks te verkopen bedrog.

…En een tegenstelling

Toch zit er een echte tegenstelling in het energieproject van de regering. Kernenergie zit dus is een doodlopend straatje. Daarom wil de regering de wet van 2003 over de kernuitstap respecteren. Maar schijn bedriegt. De reactoren van Doel 4 en Tihange 3 zullen worden vervangen door centrales op gas die CO2 uitstoten en Engie-Electrabel zullen blijven geld krijgen van de gemeenschap.⁽⁷⁾ Zie Nucleaire-industrie-bevindt zich in strijd op leven en dood.

Maar de competitiviteit van deze gasgestookte centrales zal al vlug voorbijgestoken worden door hernieuwbare energie (aan het huidige ritme in minder dan 10 jaar). Wat moet er dan gebeuren? De marktwetten zonder ideologische vooringenomenheid toepassen, betekent dat die centrales dan sluiten. Maar de kans bestaat dat de eigenaars/elektriciteitsproducenten dat niet zullen willen. Ze zullen eisen dat de subsidies verder lopen ofwel zullen ze een mooie schadeloosstelling eisen.

Binnen enkele jaren zouden de gascentrales in de handen van de privé de verdere ontwikkeling van hernieuwbare energie kunnen afremmen net zoals de kernenergiesector dat al jaren heeft gedaan. Om niet in die val te trappen moet men de marktwetten laten vallen en van energie een gemeenschapsgoed maken. Men kan beslissen dat die gascentrales openbaar bezit worden ⁽⁸⁾In haar groene neoliberale logica schuift minister Tinne van der Straeten (Groen) een andere technocratische ‘oplossing’ naar voor: het geologisch opvangen en opslaan van CO2 en het ontwikkelen van batterijen. Interview in La Libre, 12/12/2020. – voor het geval ze toch echt nodig zouden zijn vanwege de bevoorradingsproblemen en dit gedurende een beperkt aantal jaren.

Binnen het kader van de Vivaldi-regering kan hier natuurlijk geen sprake van zijn. Dat zou een “ideologisch” standpunt zijn in tegenspraak met de logica van het groen kapitalisme. Die logica is niet anders dan een ideologie die ten dienste staat van de heersende klassen.