In heel Zwitserland gingen op vrijdag 14 juni 2019 honderdduizenden vrouwen voor de tweede keer sinds 1991 in staking. Vrouwen van alle leeftijden, uit alle regio’s en met verschillende werksituaties namen deel aan honderden protestactiviteiten, variërend van het ophangen van spandoeken tot het bezetten van straten en pleinen.

De patriarchale en kapitalistische samenleving produceert dagelijks talrijke nieuwe redenen om de straat op te gaan en te protesteren. Ondanks de politieke en economische stabiliteit van Zwitserland in het algemeen, slaagde politiek links erin om een van de meest succesvolle massamobilisaties in de Zwitserse geschiedenis te organiseren.

Vrouwenrechten in Zwitserland

Zwitserland mag dan voor veel zaken bekend zijn en ook al geloven veel mensen misschien dat het een progressief land is, het is wat vrouwenrechten betreft een bijzonder drastisch voorbeeld van hoe in een sterk geglobaliseerde, neoliberale economie, het vrije verkeer van goederen, kapitaal, arbeid en patriarchale structuren naast elkaar kunnen bestaan.

In Appenzell, een klein kanton, werd het vrouwenkiesrecht pas in 1990 ingevoerd. Maar pas nadat ze daartoe gedwongen werden door de federale overheid. Ook op nationaal niveau bestaat het vrouwenkiesrecht pas sinds 1971. Tot 2004 was verkrachting binnen het huwelijk geen strafbaar feit dat de staat (op eigen initiatief) hoefde te vervolgen, en kraamzorg is pas sinds 2006 van kracht – maar duurt maar 14 weken. Vaderschapsverlof bestaat niet – mannen krijgen na de geboorte van hun kind één dag vrij. Tegelijkertijd heeft Zwitserland een van de duurste kinderopvangsystemen ter wereld: vijf dagen per week kinderopvang voor één kind kost tot de helft van het gemiddelde loon. Bovendien zijn de werkomstandigheden voor de verzorgers in de kinderdagverblijven rampzalig.

De loonkloof tussen mannen en vrouwen is enorm. Het verschil kan oplopen tot 30%, ook al wordt dit verschil vaak verborgen in de statistieken en teruggebracht tot 10-20%. Daarnaast is er een schrikbarend aantal vrouwen dat te maken heeft met seksueel geweld, mishandelingen, pesterijen en psychologisch geweld. In Zwitserland wordt om de twee weken een vrouw vermoord. Al deze zaken en nog veel meer leggen de basis voor de vrouwenstaking van 2019.

Waarom 14 juni?

Op 14 juni 1981 werd een zogenaamd ‘gelijkheidsartikel’ opgenomen in de Zwitserse grondwet. Dit artikel was bedoeld om de wettelijke basis te leggen voor de bevordering van de gelijkheid van mannen en vrouwen. Maar het werd niet gebruikt. Lange tijd bleef het grondwettelijke artikel slechts een stuk papier totdat vrouwen er genoeg van kregen. Op 14 juni 1991, de tiende verjaardag van het artikel riepen ze de eerste landelijke vrouwenstaking uit. Het was de bedoeling dat het artikel eindelijk meer gezag zou geven aan de eisen van de vrouwen voor echte gelijkheid.

Veel vrouwenorganisaties sloten zich bij deze oproep aan. In het hele land namen vrouwen op 14 juni deel aan verschillende stakingsacties en veranderden straten en pleinen in een zee van paars – de kleur van de vrouwenbeweging. In Bern werd de Bundesplatz die was gesloten voor een viering door politieke beroemdheden van de 700 jaar oude Zwitserse Confederatie, onder luid gefluit bestormd.

Het idee voor de vrouwenstaking kwam van horlogemaaksters in de afgelegen Vallée de Joux, die verontwaardigd waren over de nog steeds niet veranderde ongelijke lonen in hun bedrijfstak (sommige van hen verdienden slechts de helft van hun mannelijke collega’s!). In oktober 1990 besloot ook het Congres van het Zwitserse Verbond van Vakverenigingen zich bij de oproep aan te sluiten en deel te nemen aan de nationale vrouwenstaking.

De stakingsdag richtte zich naar buitenlandse voorbeelden: op 26 augustus 1970, een jaar voordat Zwitserse vrouwen stemrecht kregen, werd een ‘Vrouwenstaking voor gelijkheid’ gehouden ter gelegenheid van de 50e verjaardag van de invoering van het vrouwenstemrecht in de Verenigde Staten. De staking was vooral in New York, maar er waren ook acties in andere delen van het land waarbij in totaal ongeveer 20.000 vrouwen betrokken waren. Nog indrukwekkender was de IJslandse vrouwenstaking op 24 oktober 1975, waarbij ongeveer 90 procent van de vrouwelijke bevolking een dag lang niet werkte.

De tweede vrouwenstaking in de geschiedenis van Zwitserland

Veel van de in 1991 genoemde problemen zijn de afgelopen 28 jaar niet opgelost. Neoliberale herstructureringen, aanvallen op de openbare dienstensector en de precarisering van hele werkterreinen hebben in sommige gevallen de problemen van gefeminiseerde beroepen verergerd. Daarom is in het voorjaar van 2018 in het westen van Zwitserland het idee ontstaan om opnieuw een landelijke vrouwenstaking te organiseren.

Al snel werd dit idee in verschillende steden opgepakt en werden er vrouwenstakingsgroepen gevormd. In het najaar van 2018 sloot het Congres van het Zwitserse Verbond van Vakverenigingen zich aan bij de oproep voor de vrouwenstaking.

In de aanloop naar de vrouwenstaking van 14 juni 2019 hebben vrouwen, queer, inter-, homo- en transseksuelen al meer dan een jaar genetwerkt, uitgewisseld en georganiseerd in talloze commissies, werkgroepen, verenigingen en organisaties; in kinderdagverblijven, buurten, kantoren, winkels, onderwijsinstellingen, ziekenhuizen en vele andere sociale ruimten.

Anders dan in 1991 was er geen centrale leiding van de stakingsvoorbereidingen. In plaats daarvan werd het belangrijkste werk lokaal in de collectieven uitgevoerd en werden de verschillende projecten op nationaal niveau gecoördineerd.

De vrouwenstaking en haar eisen werden vooraf intensief besproken. Het werd duidelijk dat de staking en de aangesneden problemen van groot maatschappelijk belang waren en dat veel mensen zich bij de staking zouden aansluiten. Maar niemand had kunnen denken dat de staking zo groot zou worden.

Meer dan een half miljoen mensen namen deel aan de staking. Bijna een half miljoen mensen, vooral vrouwen, namen deel aan de demonstraties in de verschillende steden en gemeenten, anderen staakten thuis of toonden zich op een andere manier solidair. Veel grotere steden hebben de meest massale demonstraties in hun recente geschiedenis meegemaakt. Voor een land met 8 miljoen inwoners was dit enorm.

Een bijzondere dag

Wat er in Zwitserland op de dag van de vrouwenstaking is gebeurd, is in veel opzichten buitengewoon, omdat er de laatste jaren nauwelijks grote sociale bewegingen zijn geweest in dit land, dat wordt gekenmerkt door akkoorden van overlegorganen en eendracht. Het is buitengewoon omdat we een zorgwekkende opkomst van extreemrechtse partijen rond Zwitserland zien, zoals de Europese verkiezingen van eind mei 2019 opnieuw bevestigde. In vrijwel alle Europese landen (en daarbuiten) groeien racistische, asociale en antifeministische partijen en organisaties. In Italië, Hongarije en mogelijk binnenkort weer in Oostenrijk zitten ze al in de regering en een verandering is niet te verwachten in de nabije toekomst. Veel van deze partijen noemen openlijk de Zwitserse Volkspartij (SVP, een extreemrechtse populistische partij), die al jaren de sterkste partij in Zwitserland is als hun rolmodel. Zwitserland heeft dus niet alleen een grote achterstand op het gebied van gelijkheid, maar loopt ook voorop als het gaat om sterke rechtse partijen.

Juist in deze historische situatie beleeft Zwitserland één van de sterkste sociale mobilisaties in zijn recente geschiedenis. Slechts zelden eerder – zelfs niet tijdens de vrouwenstaking in 1991 – was een sociale beweging zo aanwezig in de samenleving als de huidige feministische beweging. De vrouwenstaking is van onschatbare waarde, niet alleen om het politieke- en mediadiscours naar links te trekken. De staking heeft ook het potentieel om een blijvende verandering te bewerkstelligen in de krachtsverhoudingen in een van de meest stabiele landen ter wereld en bij te dragen aan de zelforganisatie op lange termijn van loonafhankelijke vrouwen.

De Zwitserse vrouwenstaking was van meet af aan ingebed in de wereldwijde opleving van de feministische strijd. De Argentijnse en Poolse feministen, de vrouwenmarsen in de VS, de ‘Ni una di meno’-beweging (Niemand is minder) in Italië en vooral de stakingen van miljoenen vrouwen in de Spaanse staat in 2018 en 2019 – ze oefenden allemaal een directe invloed uit op de feministische beweging in Zwitserland. En deze internationale banden vormen ook de grote kracht van de beweging: de wetenschap dat vrouwen in Zwitserland – in tegenstelling tot de vrouwenstaking van 1991 – niet alleen staken en niet los van de rest van de wereld staan, kan van cruciaal belang zijn voor de verdere ontwikkeling van de beweging.

Na 14 juni

De kaart op 1406.ch toont de ongelooflijke verscheidenheid en omvang van de stakingsactiviteiten die op 14 juni plaatsvonden. In alle grote steden en tientallen kleinere steden waren er werkonderbrekingen, verlengde pauzes, werkstakingen, lezingen, vergaderingen, blokkades en demonstraties.

Maar de feministische collectieven in Zwitserland zeggen al maanden dat 14 juni 2019 niet het einde is, maar het startschot voor een breed feministisch netwerk in Zwitserland en daarbuiten. Samen met de klimaatstakingsbeweging beleeft Zwitserland momenteel een opleving van sociale bewegingen die wordt gesteund door honderdduizenden activisten en uniek is in zijn zelfgeorganiseerde vorm. Voor het eerst in jaren heeft antikapitalistisch, feministisch en ecologisch links een reden om uit te kijken naar de komende maanden.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op de site van Bewegung für den Sozialismus. Nederlandse vertaling; redactie Grenzeloos.