Op 18 juli is plotseling en onverwacht Michel Husson overleden. Hij zal een leegte achterlaten in de harten van vele kameraden over de hele wereld. Michel Husson (1949-2021), die een gedegen opleiding als econoom had genoten, volgde de evolutie van het kapitalistische systeem op de voet om bij te dragen tot de omverwerping ervan en tot de sociale emancipatie.

Michel heeft altijd duidelijk zijn instemming betuigd met de door Marx uitgewerkte economische theorie en getracht daaraan bij te dragen door naar het heden te kijken. Hij werd beïnvloed door het werk van Ernest Mandel (1923-1995), leider van de Vierde Internationale en econoom. Michel Husson heeft verschillende artikelen aan hem gewijd, waarvan het laatste in 2020 is geschreven, tijdens de pandemie van het coronavirus.

Michel Husson was een internationalist. In de jaren tachtig had hij de sociale en politieke strijd in Latijns-Amerika in het algemeen en in Mexico in het bijzonder, waar hij tussen 1985 en 1987 had gewerkt, op de voet gevolgd. Dat was de tijd van de revolutionaire opgang in Midden-Amerika (Nicaragua, El Salvador, Guatemala, …). Zijn ervaringen in Mexico resulteerden in een boek: La tourmente mexicaine, gepubliceerd in 1987. Dit boek, dat vrij verkrijgbaar is op de website van Michel Husson, is een goede inleiding tot de politieke en economische geschiedenis van Mexico vanaf het begin van de 20e eeuw.

Michel Husson was actief in de Vierde Internationale en haar Franse afdeling, de Ligue Communiste Révolutionnaire. In die tijd was hij zeer geïnteresseerd in het vraagstuk van de Derde Wereld en met zijn kameraad en vriend Thomas Coutrot schreef hij in 1993 een klein pedagogisch boek Les destins du Tiers Monde dat een goede inleiding vormt om de economische en sociale situatie van de landen van het ‘Zuiden’ in hun verscheidenheid te begrijpen. Toen het in 1990 in België opgerichte CADTM (Comité voor de Kwijtschelding van de Schuld van de Derde Wereld) activiteiten begon te ontplooien, heeft Michel Husson onmiddellijk actief meegewerkt door deel te nemen aan internationale vergaderingen en door artikelen te leveren voor de publicaties. Hij stuurde regelmatig documenten die nuttig konden zijn voor de werkzaamheden en activiteiten van het CADTM.

Michel Husson heeft ook veel vormingscolleges gegeven en deelgenomen aan marxistisch-economische seminars, met name aan het Internationaal Instituut voor Onderzoek en Vorming in Amsterdam.

Vanaf de tweede helft van de jaren negentig publiceerde Michel Husson verschillende boeken waarin hij de evolutie van het internationale kapitalistische systeem analyseerde: Misère du Capital, une crique du néolibéralisme (1996); Six milliards sur la planète: sommes-nous trop? (2000); Le grand BLUFF capitaliste (2001); Un pur capitalisme (2008). In 2012 publiceerde hij ook Le capitalisme en 10 leçons. Petit cours illustré d’économie hétérodoxe dat werd geïllustreerd door de cartoonist Charb.

Hij steunde ook de oprichting van ATTAC vanaf het begin in 1998 en werd lid van de wetenschappelijke raad ervan. Vanaf 2001 heeft hij deelgenomen aan het werk van het Mondiaal Sociaal Forum en het Europees Sociaal Forum. Hij nam in Latijns-Amerika ook deel aan de activiteiten van de Latijns-Amerikaanse vereniging voor politieke economie (SEPLA), die in 2005 in Mexico werd opgericht. Samen met Gérard Duménil werden hij en ik uitgenodigd voor de oprichting van SEPLA en hebben regelmatig deelgenomen aan de colloquia die deze organisatie in verschillende landen van het continent heeft georganiseerd.

Toen Haiman El Troudi, minister van Economische Planning in de regering van Hugo Chavez, mij in maart 2008 vroeg aanbevelingen te doen voor het economisch beleid, organiseerde ik samen met Michael Lebowitz een seminar in Caracas, waaraan Michel bereid was deel te nemen. Het seminar duurde vier dagen, waarin wij hebben geluisterd naar een hele reeks verhalen uit de eerste hand over de werkelijke toestand van de economie en op basis waarvan wij hebben getracht voorstellen uit te werken voor een beleidswijziging. Er was een verschuiving nodig waarbij de werknemers veel meer betrokken zouden worden, met name door de uitoefening van zeggenschap. Ook moesten de lonen worden verhoogd, de huisvesting worden verbeterd, de schuld worden doorgelicht, de overheidssector worden versterkt, het landbouw- en energiebeleid aanzienlijk worden verbeterd en de oprichting van de Bank van het Zuiden worden bespoedigd. Naast Michel Husson hebben kameraden als Claudio Katz, Eduardo Lucita en Jorge Marchini uit Argentinië, Daniel Libreros uit Colombia, Orlando Caputo uit Chili en Marc Weisbrot uit de Verenigde Staten aan dit seminar deelgenomen. Uiteindelijk werd met onze aanbevelingen geen rekening gehouden.

Michel Husson heeft zijn analytische en argumentatiecapaciteiten ten dienste gesteld van grote stukken strijd, zoals de strijd tegen de onrechtmatige schulden (zie hieronder) en de strijd voor de veralgemeende verkorting van de arbeidstijd om de werkloosheid te bestrijden. Over de kwestie van de arbeidstijdverkorting heeft hij verscheidene boeken, brochures en tientallen artikelen gepubliceerd en in de jaren ’90 heeft hij deelgenomen aan talrijke demonstraties in Frankrijk en daarbuiten. Hij was actief in internationale coalities zoals de Europese mars tegen de werkloosheid, en in Frankrijk heeft hij deelgenomen aan de oprichting van Agir ensemble contre le chômage.

De betrokkenheid van Michel Husson in de strijd tegen de onrechtmatige schuld

Vanaf 1989 heeft Michel Husson deelgenomen aan de campagne voor de kwijtschelding van de schuld van de Derde Wereld, met name door actief steun te verlenen aan het collectief dat de Bastille-oproep voor de kwijtschelding van de schuld van de Derde Wereld had gelanceerd en een tegenbijeenkomst had georganiseerd voor de bijeenkomst van de G7 die François Mitterrand in Parijs had belegd ter gelegenheid van de tweehonderdste verjaardag van de Franse Revolutie. In het kielzog hiervan was hij zeer actief aan de zijde van het CADTM. Na de crisis van 2008 is Michel Husson betrokken geraakt bij de in 2011 op initiatief van ATTAC en CADTM in Frankrijk met de steun van talrijke organisaties gelanceerde collectieven voor de controle van de schuldenlast van de burgers. Hij heeft een fundamentele bijdrage geleverd aan de opstelling van de studie van de CAC over de overheidsschuld van Frankrijk: Que faire de la dette? Een audit van de Franse overheidsschuld. In het rapport wordt vastgesteld dat 59% van de overheidsschuld onwettig is.

In 2015, toen de voorzitter van het Griekse parlement de Commissie voor de waarheid over de schuld oprichtte, die ik als wetenschappelijk coördinator mocht leiden, stemde Michel Husson ermee in om deel te nemen. Evenals de 11 andere buitenlandse deskundigen en het twaalftal Grieken die lid waren van deze commissie, deed hij dit op geheel vrijwillige basis. Gedurende drie maanden, van begin april tot eind juni 2015, reisde hij regelmatig naar Athene om deel te nemen aan de werkzaamheden van de Commissie. In feite was het niet gemakkelijk om hem ervan te overtuigen lid te worden, omdat hij mij vertelde dat hij van buitenaf en van een afstand heel goed kon deelnemen. Ik moest sterk aandringen en hem zeggen dat zijn live-deelname aan de collectieve besprekingen een factor van succes en kwaliteit zou zijn. Toen hij eenmaal besloot lid te worden, werd hij een van de zeer actieve leden. Ik ben er zeker van dat dit een van zijn beste ervaringen was met collectief werk in die tijd. Hij vertelde het me achteraf. Terwijl hij tamelijk somber en teleurgesteld was geworden over de politieke ontwikkelingen in Frankrijk, vond hij een waar elan in het deelnemen aan de werkzaamheden van de Commissie in Griekenland. Zijn opgewektheid en humor getuigden daarvan, zoals toen Zoë Kostantopoulou, de toenmalige voorzitter van het Griekse parlement, hem uitnodigde om op het spreekgestoelte van een vergaderzaal van het Griekse parlement een paar inleidende woorden te spreken. Hij begon zijn toespraak in het Engels met een kleine grijns, waarbij hij opmerkte dat zijn beheersing van het Engels even weerzinwekkend was als de Griekse schuld.

Michel Husson heeft deelgenomen aan het opstellen van het rapport van de commissie, waarin de Griekse regering werd aanbevolen de betaling van de volledige door de trojka geëiste schuld (dat wil zeggen 85% van de Griekse schuld) stop te zetten, omdat wij deze afschuwelijk, illegaal, onwettig en onhoudbaar vinden. Hij was aanwezig in het Griekse parlement toen ik dit verslag op 17 en 18 juni 2015 aan het Griekse parlement en de Griekse regering presenteerde. Toen de regering begin juli 2015 uiteindelijk capituleerde voor de trojka, besloot de premier het werk van de commissie te beëindigen, ondanks het verzet van de voorzitter van het parlement.

Toen we elkaar in september 2015 opnieuw ontmoetten in Athene, op uitnodiging van de voorzitter van het Griekse parlement en ondanks het verzet van Alexis Tsipras, schreef Michel een deel van het aanvullende verslag dat de Commissie goedkeurde en was hij een van de rapporteurs in het Parlement. Als u de video van zijn toespraak bekijkt, zult u zien dat hij ironisch begint, maar al snel overgaat tot een zeer nauwgezette analyse.

De laatste jaren heeft Michel Husson zijn werk als criticus van de politieke economie voortgezet, met name door samen te werken met de website A l’Encontre. In veel van zijn artikelen zijn er vleugjes humor die een deel van zijn persoonlijkheid weerspiegelen, met name zijn verlangen om de hypocrieten en opwerpers van rookgordijnen te ontmaskeren die zich achter de ‘economische wetenschap’ verschuilen. Men zou bijvoorbeeld het artikel moeten lezen of herlezen met de titel: ‘Quand vous lisez un article savant, il y a une chance sur deux pour qu’il ne soit pas digne de confiance !‘ (Wanneer je een wetenschappelijk artikel leest, weet dan dat er een 50/50 kans is dat het niet betrouwbaar is!)

Een laatste illustratie van zijn rigoureuze denkwijze is het boek dat hij in 2020 samen met Alain Bihr schreef, Thomas Piketty: An Illusory Critique of Capital, waarin de twee auteurs de relevantie en de noodzaak aantonen van een radicale kritiek op het kapitalisme, maar ook van het pseudo-kritische gezichtsbedrog.

In een van zijn laatste artikelen, getiteld ‘États-Unis. Biden : miracle ou mirage? (Biden: mirakel of fata morgana?)’ vraagt Michel Husson zich af wat de werkelijke reikwijdte is van het economische en sociale beleid van Joe Biden. Een must read.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op de site van CADTM.  Nederlandse vertaling: redactie Grenzeloos.

Heel veel van de teksten van Michel Husson zijn (ook in verschillende vertalingen) te vinden op zijn website. Vertalingen van stukken van Husson op Grenzeloos vindt je hier.