De verkiezingen zijn achter de rug. De uitslagen zijn geteld, omgezet in zetels (via het ondemocratische Imperiali-systeem) en vergeleken met elkaar. Zowat iedereen waant zich een winnaar – zelfs de sociaaldemocraten van de sp.a, die wellicht menen dat ze ‘de schade hebben kunnen beperken’. Na de harde kiesstrijd – waar meer dan eens de man in plaats van de bal werd gespeeld – klinken er opeens woorden van ‘verzoening’. Waaar zal dit allemaal eindigen?
Perceptie versus feiten
Schijn is alles, of zo lijkt het toch. Daarom dienen we een heel groot onderscheid te maken tussen de perceptie aan de ene kant en de feiten aan de andere kant. Eerst de perceptie. Het schijnt zo te zijn dat Bart De Wever – volgens Knack “de eeuwige winnaar” – en zijn N-VA in Antwerpen de verkiezingen hebben gewonnen. Meer nog: het schijnt zelfs zo te zijn dat de uittredende rechtse meerderheid in haar geheel de verkiezingen heeft gewonnen. Maar is dat wel zo? Laten we eens proberen te kijken naar de feiten. Wat in dit geval betekent: kijken naar de cijfers, rekening houdend met het feit dat het kiezerskorps sinds 2012 aangegroeid is met net geen 10.000 nieuwe kiezers.
Er treedt helaas onmiddellijk een probleem op. Want in 2012 kwam CD&V niet alleen op, maar wel in kartel met de sp.a – onder de vorm van de zogenaamde Stadslijst, aangevoerd door Patrick Janssens. CD&V bekwam toen vijf zetels, tegen 12 voor de sp.a. Toegegeven, het is een beetje nattevingerwerk, maar als we voor het bepalen van het stemmenaantal uitgaan van die verhouding, dan behaalde CD&V in 2012 op de Stadslijst 32.439 stemmen, waarvan ze er vandaag nog 19.151 overhoudt. Dat is dan een verlies van 13.288 stemmen of een achteruitgang met 6,8%. Als we echter erkennen dat CD&V in 2012 via de kartellijst wellicht meer zetels binnenhaalde dan zuiver vanuit de behaalde stemmen kan verantwoord worden, dan mogen we het aandeel van CD&V in de Stadslijst wellicht herleiden naar 1/3de. Ook in dat scenario gaat CD&V erop achteruit en wel met 6.800 stemmen of -2,70%.
De N-VA van haar kant verloor iets meer dan 3.000 stemmen of -2,40%. Alleen OpenVLD gaat er heel licht op vooruit, met welgeteld 670 stemmen of +0,1%. Conclusie: de rechtse meerderheid verliest in Antwerpen tussen de 10.000 en 16.000 stemmen!
OK, min of meer beschaafd rechts behoudt wel heel nipt haar meerderheid – met een halve zetel op overschot. Wat eigenlijk onwerkbaar is. Als er een schepen op handelsmissie is naar pakweg Singapore of Sjanghai, dan is er al direct een groot probleem. Hetzelfde probleem doet zich voor wanneer er een gemeenteraadslid ziek wordt. Uittredend schepen Ludo Van Campenhout (5.571 voorkeurstemmen) kan dan maar beter niet hervallen in zijn gekende aandoening. Mocht dat toch het geval zijn, dan kan hij al helemaal niet meer uitkijken naar een revalidatiekuur op een of ander tropisch eiland…
Verrechtsing?
In de perceptie wordt ook dikwijls gedacht dat de verloren stemmen van de rechtse coalitie vooral naar Vlaams Belang zijn gegaan. Waardoor er dan sprake zou zijn van een verregaande verrechtsing in Antwerpen. Het mag duidelijk zijn dat Vlaams Belang een onrustwekkend aantal kiezers blijft verleiden. Maar zijn is dat aantal eigenlijk nog sterk gegroeid? Wat zijn hier de feiten? Vlaams Belang wint exact 1.741 stemmen of 0,3%. Lang geen 10.000 extra stemmen, dus! Laat staan 16.000.
Daar staat tegenover dat Groen er met meer dan 30.000 stemmen op vooruit gaat of +10,20%. De PVDA haalt net geen 3.000 stemmen extra of +0,7%. De enige echte verliezer ter linkerzijde is dan ook de sp.a, die bijna 20.000 kiezers verliest of -7,67%. Daarnaast stemden 4,6% van de kiezers voor een lijst die geen zetels wist te behalen. Bijna 13.000 verloren stemmen, dus.
De perceptie van verrechtsing klopt dus niet helemaal. De rechtse meerderheid verliest en dat verlies gaat in de Scheldestad quasi integraal naar links. Wel verliest de sp.a flink, maar dat zorgt vooral voor een interne verschuiving binnen het linkse kamp – met name ten voordele van Groen.
Strategische discussie
Nu, dat verlies van sp.a is interessant want het roept om een strategische analyse. Voor de verkiezingen verklaarden sommige linkse vrienden dat “de breuklijn zich bevindt binnenin de sp.a” en “dat het er voor linkse mensen op aan komt te zorgen voor het behoud van een sterke sociaaldemocratie.” Dat is de reden waarom deze vrienden zich verenigden in de groep ‘Wij zijn socialisten’. Zij zijn er trots op dat ze het verkiezingsprogramma van de sp.a fel naar links hebben kunnen doen verschuiven. Ze kwamen in een blok met vier kandidaten terecht op de verkiezingslijst van sp.a en ze riepen op te stemmen voor deze vier gegroepeerde kandidaten.
Wat was het resultaat van dat alles? Het linkse sp.a-programma werd nauwelijks verdedigd door de kopstukken van de partij. Integendeel: op een aantal vlakken namen die kopstukken diametraal tegenovergestelde standpunten in. Qua stemmen behaalden de vier linkse sp.a-kandidaten (met een oproep tot een zogenaamde ‘blokstem’ voor alle vier deze kandidaten) 1.342 of gemiddeld 336 voorkeurstemmen per kandidaat. Maar… ze gingen als groep tegelijk achteruit in de rangorde van kandidaten op de sp.a-lijst. Tussen haakjes: als verruimingskandidaat van de SAP op de PVDA-lijst verkreeg ikzelf een bescheiden 430 voorkeurstemmen, maar ging daarmee wel omhoog in de rangorde op die lijst.
Breuklijn?
Naar de mening van de antikapitalisten van de SAP bevindt de breuklijn zich tussen de N-VA aan de ene kant en de PVDA-lijst aan de andere kant. En wat blijkt? In De Standaard werd een berekening gepubliceerd (bevestigd door prof Bart Maddens van de KUL – niet direct een grote vriend van links) waaruit blijkt dat de PVDA-lijst een vijfde zetel mistte met slechts 278 stemmen. Het maakt volgens De Standaard niet uit van wie de PVDA die 278 stemmen inpikt. Ook met 278 stemmen minder behielden pakweg Groen of sp.a hun zetelaantal. Had de PVDA de stemmen rechtstreeks bij de N-VA gehaald, dan volstond zelfs een verschuiving van 222 stemmen! Terecht concludeert De Standaard dan ook dat “één zetel minder de perceptie over de N-VA-uitslag had kunnen doen kantelen. Dan verloor de partij in Antwerpen én speelde de huidige coalitie met CD&V en OpenVLD haar meerderheid kwijt. De Wever heeft heel veel geluk gehad.” Of hoe de duivel zich verschuilt in het detail! Met dit ‘detail’ in het achterhoofd durf ik te hopen dat de linkse vrienden in de sp.a de volgende keer toch eens wat langer nadenken over hun geprefereerde strategie en de gevolgen die dit kan hebben.
Niet-geregistreerde kiezers
Nu, de linkse vrienden op de sp.a-lijst zagen deze bui natuurlijk ook wel hangen. Zij krijgen begrijpelijkerwijs niet graag de rol van (onbedoelde!) ‘zwarte piet’ toebedeeld en zoeken dus naar een alternatieve verklaring. Volgens hen is de zogenaamde ‘nederlaag’ van links (eigenlijk: van de sp.a) te wijten aan het feit dat ongeveer 60.000 mensen van buitenlandse origine in principe hadden kunnen stemmen, mochten ze zich als kiezer geregistreerd hebben. Wat echter lang niet voor hen allen het geval was – slechts een 5000-tal onder hen stemden effectief. Onze linkse sp.a-vrienden stellen terecht vast dat het stadsbestuur weinig tot geen moeite gedaan heeft om deze grote groep te mobiliseren voor dergelijke registratie, terwijl ook de linkerzijde er weinig tot geen moeite voor overhad. Wel was er de campagne Ieders Stem Telt!, die zeker verdienstelijk werk geleverd heeft, maar uiteindelijk onder andere niet iedere potentiële nog-niet-geregistreerde kiezer heeft kunnen bereiken of overtuigen. Volgens de linkse sp.a-ers ligt daar de verklaring voor de linkse nederlaag – eigenlijk vooral voor de afgang van de sp.a. Nu mag het direct duidelijk zijn dat het hierbij inderdaad gaat om een democratische schande. Tegelijk is het wel zo dat deze 55.000 potentiële extra-kiezers niet noodzakelijk allemaal linkse kiezers hoeven te zijn. En al helemaal niet extra-kiezers voor de sp.a. Maar toch: er moet iets gebeuren aan dit democratisch deficit! Daarom zouden we best zo snel mogelijk een brede campagne lanceren om tegen de volgende gemeenteraadsverkiezingen deze grote groep mensen te overtuigen zich alsnog te laten registreren als kiezer. We hebben zes jaar de tijd om dit waar te maken. Als we met zijn allen de handen in elkaar slaan – sociale bewegingen en linkse activisten over de partijgrenzen heen – dan kan dit bijna niet mislukken!
Verzoening?
Zoals gezegd is de huidige rechtse meerderheid veel te smal om zomaar verder te doen. En dus verandert de burgemeester het geweer van schouder. Opeens ontpopt de man met de vlammenwerper zich tot… pompier. Plotsklaps is hij veranderd in een voorstander van ‘verzoening’. Of hij zijn partijgenoten daar ook in meekrijgt, valt nog te bezien. Toen hij zijn verzoeningskreet naar voor bracht, zaten de andere lokale kopstukken van de N-VA er bepaald bevroren bij.
De Wever wil met name de Groenen lijmen voor een nieuwe stedelijke coalitie. Daar heeft hij twee goede redenen voor. Ten eerste is er het federale en Vlaamse niveau. De Wever weet zeer goed dat de huidige Vlaamse rechtse meerderheid na de volgende parlementsverkiezingen waarschijnlijk ook zéér smal zal zijn. En op federaal niveau zal hij zelfs geen meerderheid meer hebben, want de Franstalige liberalen doen het slecht tot zeer slecht. Hij heeft op die beide niveaus dus ook één of meer nieuwe partners nodig. Zoals Groen en Ecolo.
Borgerhout
Maar er is meer. Want volgens De Wever moet boven alles vermeden worden dat er op districtsniveau alsnog een linkse coalitie aan de macht zou kunnen komen. Dat is met name mogelijk in Borgerhout, waar de uittredende linkse coalitie ondanks verlies van PVDA (ten gevolge van het vertrek van uittredend schepen Zohra Othman) globaal toch vooruit gaat!
De andere districten
Hoe ziet het eruit in de andere districten? Daar valt in veel gevallen de potentiële instabiliteit op. Slechts in twee districten kunnen rechtse coalities probleemloos een voldoende grote meerderheid op de been brengen: Merksem en Wilrijk. In Berchem wordt het echter moeilijk. Rechts behaalt er nipt de vereiste 13 zetels, maar dan mogen er niet te dikwijls afwezigen zijn. Mocht dat toch gebeuren, dan hangt het minieme rechtse overwicht af van gedoogsteun door het Vlaams Belang.
Ook in Ekeren weet Rechts zich met 11 zetels op de 21 nipt verzekerd van een meerderheid (het Vlaams Belang haalt er ook nog 4 zetels).
In de kernstad Antwerpen dreigt een heuse patstelling, vermits de rechtse partijen (N-VA, CD&V en OpenVLD) er evenveel zetels behalen als de linkse (Groen, sp.a en PVDA), met D-SA (1 zetel) en Vlaams Belang (2 zetels) op de wip.
Zelfde verhaal in Deurne, waar beschaafd Rechts met 14 zetels precies 1 zetel tekort komt voor een meerderheid – tegenover slechts 11 zetels voor Links, terwijl het Vlaams Belang 4 zetels wist te verzilveren.
Ook in Hoboken zijn de twee blokken aan elkaar gewaagd. Zowel Links als Rechts behaalt er elk 9 zetels, wat echter betekent dat ze elk op zich 3 zetels tekort komen voor een meerderheid, terwijl Vlaams Belang (4 zetels) op de wip zit (er is ook nog 1 zetel voor D-SA weggelegd).
De Noorderdistricten (Berendrecht-Zandvliet-Lillo) vormen een ietwat apart geval, want daar kwamen niet alle partijen aan zet. Voor een meerderheid moeten er daar acht zetels gevonden worden. N-VA (6 zetels) en CD&V (1 zetel) behalen er samen dan ook één te weinig. Vlaams Belang kreeg dan weer niet minder dan 5 zetels bij elkaar. De linkerzijde nam er niet als dusdanig deel aan de kiesstrijd. Wel vormt sp.a de kern van de gelegenheidslijst Pro2040 (4 zetels).
Op het niveau van de districten dreigt er bij een blijvende polarisering dan ook grote instabiliteit op te treden. Het is deze potentiële instabiliteit die De Wever wil afblokken door Groen te verleiden tot machtsdeelname.
Test of pedagogische oefening?
Als het voorbeeld van het recente verleden overigens gevolgd zou worden, dan zou een verleiding van Groen op districtsniveau weleens succesvol kunnen zijn. De afgelopen zes jaar bestuurde Groen al samen met de N-VA in districten zoals Antwerpen, Deurne, Merksem en Hoboken, vier districten die samen goed zijn voor 343.000 inwoners of meer dan twee derde van alle Antwerpenaars. Ook de sp.a was niet vies van dergelijke machtsdeelname aan de zijde van de N-VA in de districten, soms in kartel met Groen (Merksem) of op zichzelf in Hoboken. Zoals ik eerder al schreef, sluit Groen-lijsttrekker Wouter Van Besien coalities met N-VA op het niveau van de districten ook helemaal niet uit.
Maar goed, dat hoeft dus niet automatisch te betekenen dat Groen zich op het stadsniveau ook zal laten verleiden. Was het niet diezelfde Van Besien die samenwerking met de N-VA op het niveau van de stad geheel uitsloot, “wegens totaal onverzoenbaar”? Het zou natuurlijk wel niet de eerste keer zijn dat de soep, hoe heet ze ook wordt opgeschept, na verloop van tijd toch daadwerkelijk wordt opgelepeld. Temeer daar volgens sommige bronnen “intern wel degelijk al de oefening gemaakt werd om met De Wever in zee te gaan. Dat zou een veel stabielere coalitie kunnen opleveren voor Antwerpen. En het zou van Groen de beleidspartij kunnen maken die ze met veel succes in Mechelen en Gent al zijn. De vraag is of Van Besien die bocht zal kunnen nemen? Of is het misschien toch tijd om Meyrem Almaci ook in Antwerpen in stelling te brengen?”
Overigens wordt de beslissing om al dan niet in te gaan op de sirenenzang van Bart De Wever bij Groen formeel niet genomen door de kopstukken, maar wel door de Antwerpse leden. De interne discussie bij Groen heeft er alvast toe geleid dat Van Besien zich gedwongen ziet de ‘verzoeningstaal’ van De Wever direct te testen in de praktijk. Want als De Wever spreekt over “de oorlog met links” (waar hij naar eigen zeggen “zo moe” van wordt), dat mag dat zeker en vast gezegd worden over de sfeer die de afgelopen zes jaar heerste in de gemeenteraad. Daar werd de oppositie systematisch vernederd door de meerderheid in het algemeen en door N-VA-fractieleider André Gantman in het bijzonder.
Vandaar dat Van Besien op maandag 22 oktober 2018 met twee ‘concrete voorstellen’ naar de gemeenteraad trok. Naar eigen zeggen is de voorman van Groen “benieuwd” naar de bereidheid van Bart De Wever om zijn recente, meer algemene opmerkingen over een autoluwe binnenstad en over de wachtlijsten voor het bekomen van een sociale woning, ook hard te maken door daarover twee resolutievoorstellen van Groen te onderschrijven.
Eerlijk gezegd lijkt het er meer op dat Wouter Van Besien zijn eigen achterban een pedagogische oefening wil laten doormaken: ofwel ging De Wever in op de ‘test’ van Groen – en dan kon de bocht naar een coalitie met de N-VA worden ingezet. Ofwel kwam De Wever niet over de brug – en dan is de hele kwestie van de coalitievorming (misschien?) weer van de baan. Bij de sp.a zweeg men eerst in alle talen. Wellicht om na het gebeurlijk afhaken van Groen zelf de stap te kunnen zetten naar een meerderheid met de N-VA.
De hele ‘test’ van Wouter Van Besien liep uiteindelijk op een sisser uit. Behalve Groen zelf, spraken alle fracties in de gemeenteraad over een ‘politiek spelletje’, omdat – zo sprak De Wever – die gemeenteraad “zich bevindt in lopende zaken en dus geen standpunten kan innemen” (een stelling die institutioneel, juridisch en politiek overigens sterk betwist kan worden). De Wever stelde verder dat het uitwerken van een bestuursakkoord een taak is voor de beslotenheid van de onderhandelingen – een opvatting die op bijval kon rekenen bij… de sp.a.
Leerling-tovenaars
Niet verwonderlijk duiken er opeens ook her en der politieke leerling-tovenaars op. Het gaat om mensen die zich niet kandidaat hebben gesteld bij de verkiezingen, maar die nu toch opeens hun orakelstem verheffen. Denk allereerst bijvoorbeeld aan iemand als Manu Claeys, auteur van twee boeken – Het Vlaams Blok in elk van ons en Red de democratie! Daarnaast was hij als animator van stRatenGeneraal natuurlijk één van de leidende krachten in het verzet van de actiegroepen tegen de plannen voor de Oosterweel-verbinding. De succesvolle aanpak van deze actiegroepen (en daarmee ook van Manu Claeys zelf) deed bij nogal wat mensen het idee ontstaan dat er in Antwerpen misschien ook zoiets kon groeien als Barcelona En Comú – de brede progressieve beweging rond Ada Colau, gegroeid vanuit o.a. protestbewegingen.
Met het zogenaamde Toekomstverbond – een ‘historisch compromis’ tussen actiegroepen, stads- en Vlaams bestuur – kwam er al snel een einde aan deze hoop op ingrijpende politieke vernieuwing. Overigens wordt dit ‘compromis’ lang niet door iedereen gesmaakt. Zo maakte onder meer Niel Staes zich in Mo*-magazine de volgende bedenking: “Toch maak ik me zorgen en merk ik ook wrevel bij anderen. De vragen tijdens de recente info-avonden van de actiegroepen tonen dat ook, maar niemand durft zich echt kritisch uitlaten. Het respect voor Ademloos, Ringland en stRatenGeneraal is groot en dat zorgt voor een communicatiebreuk tussen trekkers en achterban. Daarom kan ik niet langer zwijgen — sorry Manu, Peter en Wim — want ik vertrouw deze regering voor geen haar en daarnaast geloof ik nog steeds niet dat een extra tunnel de oplossing is voor Antwerpen. Verder heb ik fundamentele bezwaren bij de gang van zaken. (…) op het einde van de rit, blijf ik het hallucinant vinden dat we als stad kiezen voor een miljardenproject waarin de auto centraal staat. Dat is niet waarvoor ik tekende, danste, wavede, trapte en stapte. Dat is niet de stad waar ik van droom.”
Helaas voor Niel Staes (en anderen die denken zoals hij) verkozen de voortrekkers van de actiegroepen de zekerheid van het ‘compromis’ boven de onzekere uitkomst van een langdurige juridische en uiteindelijk ook politieke strijd. Wellicht geïnspireerd door deze ‘verantwoordelijke ervaring’ zegt Manu Claeys vandaag dat Groen moet ingaan op de ‘verzoening’ van De Wever.
Wel voegt hij eraan toe dat De Wever dan zijn positie als partijvoorzitter moet afstaan aan… Theo Francken! Niet weinig mensen krabben zich daarbij in het haar. Wat bezielt iemand als Manu Claeys eigenlijk? Wellicht zijn er twee verklaringen. Aan de ene kant gelooft Claeys niet echt sterk in de representatieve parlementaire democratie zoals we die vandaag kennen. In dat opzicht staat hij soms niet ver van een David Van Reybrouck, die liever een systeem zou zien met minder gewicht voor verkiezingen. Dat laatste past dan weer wonderwel in het plaatje van Bart De Wever, die sympathiek staat tegenover hogere kiesdrempels, meer raadpleging van zogenaamde ‘stakeholders’ – vooral aandeelhouders! – en meer gewicht voor de uitvoerende macht. Gewapend bestuur en zo. U kent dat wel. Tegelijk raakte eveneens bekend dat Manu Claeys lid wordt van de raad van bestuur van de Beheersmaatschappij Antwerpen Mobiel, de zogenaamde BAM, de uitvoerder van het Oosterweel-project.
Anders gezegd: deze leerling-tovenaar werd opgenomen in uitgerekend het cenakel van de macht dat hij vroeger heftig bestreed. Uiteraard – ik wil het echt best geloven! – vanuit de beste bedoelingen. Het is echter precies hetzelfde scenario als dat waarmee men honderd jaar geleden de ontwrichtende en subversieve kracht van de arbeidersbeweging heeft willen en (vooralsnog?) kunnen temmen. De leiders van grote stakingsacties werden opgenomen in tal van overlegstructuren en uiteindelijk ook in de besturen van de staat – op lokaal en centraal vlak. En passant verloor de arbeidersbeweging via deze institutionalisering voor een belangrijk stuk haar emancipatorische en revolutionaire kracht. Tussen haakjes: dit proces heeft voor de leiders van de arbeidersbeweging – zeg maar de sociaal- en christendemocratie – tientallen jaren geduurd. Als het van leerling-tovenaar Manu Claeys afhangt zullen de Groenen er slechts zes jaar over moeten doen!
Inmiddels bij de sp.a
Zoals gezegd is het wel niet zeker dat de Groenen zich in Antwerpen zullen laten verleiden door de zelfverklaarde ‘Grote Verzoener’. Maar geen nood voor De Wever: als de Groenen niet toehappen, dan kan de burgemeester-partijvoorzitter nog altijd zijn kans wagen met de sp.a. Niet dat hij dat enthousiast zal willen doen. Ik wil overigens best aannemen dat de linkse vrienden binnen de sp.a dit scenario liefst van al zouden willen tegenhouden. De kans dat ze daarin lukken, is echter niet bijster groot. Om te beginnen is de appetijt van sommige sociaaldemocratische ex-bestuurders, om opnieuw ‘mee te kunnen (eigenlijk: mogen!) doen’, manifest groot. Bovendien was het gewicht van de linkse vrienden bij de sp.a al niet groot en sinds de verkiezingen is dat gewicht nog afgenomen.
Tenslotte duikt er ook binnen de sp.a… een leerling-tovenaar op. Plots komt Erik De Bruyn – die zes jaar geleden ‘stopte met politiek’ – weer op de proppen. Samen met enkele medestanders kondigt hij de heroprichting aan van SP.A-Rood, dit keer met de toevoeging ‘2.0’. We zijn geneigd er de Hegel van Karl Marx bij te sleuren:
“Hegel merkt ergens op dat alle grote wereldhistorische feiten en personen als het ware tweemaal optreden. Hij vergat er aan toe te voegen: de ene keer als tragedie, de andere keer als klucht.”
Niet dat het heroptreden van Erik De Bruyn een wereldhistorisch feit is, verre van. Maar een klucht? Dat zou het geval kunnen zijn. Ware het niet dat het programma van deze nieuwe versie van sp.a-rood een zeer merkwaardig ‘detail’ bevat: “als het gaat om integratie en samenleven, wordt de verlichting als heilig principe naar voren geschoven. En daar horen geen hoofddoeken bij, wel een streng migratiebeleid.”
Iemand zou bij de sp.a best eens een omhaling doen om met de opbrengst daarvan Erik De Bruyn en zijn medestanders een beknopte handleiding te schenken over de demografische ontwikkelingen in Vlaanderen in het algemeen en in Antwerpen in het bijzonder. Ze zouden dan kunnen vaststellen dat hun ‘flinkse’ standpunt op niet bijster veel toekomstige aanhang zal kunnen rekenen.
Maar kom, we hoeven niet te wachten op die omhaling. We kunnen de mosterd ook elders halen en vooral ook komen tot een principiëler advies. Het secularisme – waar De Bruyn en co. naar streven – is in wezen een fenomeen afkomstig uit Frankrijk, dat zij met veel grimmigheid ook in Vlaanderen willen omarmen. De Bruyn vergeet echter dat dit soort ideeën niet tijdloos zijn, maar slechts het product uitmaken van de ontwikkeling van concrete, materiële omstandigheden, die dan ook tijdsgebonden zijn. Op het internet kan men probleemloos het boekje De Ontwikkeling van de Monistische Kijk op de Geschiedenis terugvinden van de Russische marxist Georgy Plekhanov uit 1895. In dat boekje vinden we volgende regels over de verschillende betekenis die ideeën omtrent de omgang met religie kunnen hebben in een heel andere nationale context:
“Dezelfde verzameling ideeën leidt zowel tot het militante atheïsme van de Franse materialisten, als tot de religieuze onverschilligheid van Hume, net als tot de ‘praktische’ religie van Kant. De reden hiervoor was dat het religieuze vraagstuk in Engeland in die tijd niet dezelfde rol speelde als in Frankrijk en in Frankrijk niet dezelfde als in Duitsland. Dit verschil in betekenis van het religieuze vraagstuk werd veroorzaakt door het feit dat in elk van deze landen de sociale krachten niet in eenzelfde onderlinge verhouding tegenover elkaar stonden als in elk van de andere landen. Gelijkaardig in hun natuur, maar ongelijkmatig in hun graad van ontwikkeling, combineerden de elementen van de samenleving zich verschillend in verscheidene Europese landen. Daarbij brachten ze teweeg dat er in elk van deze landen een zeer specifieke ‘staat van geest en zeden’ was, dewelke zichzelf uitdrukte in de nationale literatuur, filosofie, kunst, enz. Als gevolg daarvan kon een en dezelfde kwestie de Fransman tot opwinding brengen, en de Brit ijskoud laten; een en hetzelfde argument kon door een progressieve Duitser met respect behandeld worden, terwijl een progressieve Fransman het zou bekijken met bittere haat.”
Antwerpen ligt in een deel van de wereld dat kan omschreven worden als een kruispunt van culturen. Het is op zich niet verwonderlijk dat Franse, Britse en Duitse invalshoeken en denkwijzen in onze contreien met elkaar in botsing komen, middels soms heftige debatten. Tegelijk wordt deze botsing nog versterkt door een bijkomend fenomeen. De globalisering, voortgestuwd door het kapitalisme, zorgt er niet alleen voor dat het kapitaal de wereld aan zich onderwerpt. Het maakt ook dat zeden en gewoonten uit veraf gelegen gebieden hier hun intrede maken. Ernstige socialisten maken daar geen probleem van, maar zoeken naar methoden om verschillen tussen mensen met dezelfde sociale belangen te overstijgen, om op die manier al deze diverse mensen samen te brengen in een gemeenschappelijk emancipatorisch streven.
De Bruyn en co. doen dat helaas niet. Ze grijpen terug naar een in mijn ogen misbegrepen traditie uit de geschiedenis van de socialistische arbeidersbeweging: het antiklerikalisme. Ik zeg ‘misbegrepen’ omdat de antiklerikale retoriek van kopstukken van de Belgische Werkliedenpartij en van de (B)SP in zeer veel gevallen niet zozeer gericht was op het emanciperen van de gelovige arbeiders, maar wel op het belachelijk maken van… hun geloof zelf. Daarmee oogsten deze kopstukken vooral applaus in eigen rangen, niet zelden ten koste van de als ‘achterlijk’ omschreven gelovige mede-arbeiders. Eigenlijk maakte dit antiklerikalisme deel uit van de eigen zuil-identiteit, die daarmee ook in de verf werd gezet.
Tegelijk versterkte dit antiklerikalisme ook precies dat ene element dat de socialistische beweging gemeen had met de ‘verlichte’ liberale bourgeoisie. Zoals de episode van de Schoolstrijd in de jaren ‘50 aantoont, vormde dit antiklerikalisme feitelijk het gemeenschappelijke altaar waarop de klassenstrijd geofferd werd ten voordele van de integratie van het socialisme in het medebeheer van de bestaande werkelijkheid. Het is – naast de nationaliteitskwestie – één van de ‘gemiste kansen’ uit de geschiedenis van het socialisme.
Precies deze ene gemiste kans wordt nu door De Bruyn en co. terug opgevist. Zij verkiezen dan ook een onbereikbare blauwdruk boven de soms brutale materiële werkelijkheid van een steeds diverser samenleving. Daarmee zijn ze in het beste geval utopische idealisten, die helaas vlijtig in de kaart spelen van de verdeel-en-heers-aanpak der heersende machten. Stephen Bouquin – één van de sterkhouders van ‘Wij zijn socialisten’ – hanteert overigens nog veel hardere taal en noemt sp.a-rood 2.0 onomwonden ‘rood-bruin’…
Besluit
Samengevat kunnen we zeggen dat we de komende jaren wellicht een periode van politieke instabiliteit zullen meemaken. Diegenen die bij Groen of sp.a toch de kaduke meerderheid rond Bart De Wever zouden willen depaneren, kunnen misschien beter inspiratie putten uit het lied Schone Schijn van Kommil Foo, met daarin volgende betekenisvolle regels:
Te doen alsof
Er niets veranderd is
En dat alles normaal is
Maar hoe zacht je ook praat
Ik hoor het in je woorden
En hoe lief je ook kijkt
Het is je blik die me kwelt
Hoe mooi je ook praat
En doet alsof je neus bloedt
De kogel zit klaar
Mijn dagen zijn geteld
Als de linkerzijde zich niet laat verleiden maar zelfbewust haar eigen koers volgt, zichzelf niet verliest in onderling gehakketak, maar er in slaagt zich te verenigen rond enkele eenvoudige uitgangspunten, dan kunnen we deze instabiele periode nochtans met vertrouwen tegemoet zien.
Die eenvoudige uitgangspunten zijn wel niet zomaar te realiseren. Om te beginnen vereist het enige standvastigheid: om afzijdig te blijven van coalities met rechts, om de druk vanuit diverse leerling-tovenaars te weerstaan, om de vergiftigde geschenken van Bart De Wever terug te sturen naar afzender en tegelijk om – van onderuit! – opnieuw een machtsbasis te veroveren doorheen verzet en strijd. Bijvoorbeeld – maar niet alleen – door een grote mobiliserende campagne op te zetten naar de nog niet geregistreerde potentiële kiezers van buitenlandse origine.
In elk geval zouden de links-progressieve partijen zich gesterkt moeten weten, want de kiezers zullen hoe dan ook ondervinden dat er de komende zes jaar aan hun fundamentele verzuchtingen niet veel zal gedaan worden – ook niet als Groen of sp.a onverhoopt toch in een coalitie met N-VA zouden stappen. Er zullen binnen zes jaar nog altijd vele duizenden sociale woningen tekort zijn. Ten gronde zal er niets of toch niet genoeg veranderen aan het mobiliteitsprobleem. De luchtkwaliteit zal niet betekenisvol verbeteren. De dienstverlening door de overheid zal er door toenemend geld- en personeelsgebrek verder op achteruit gaan. De democratie zal evenmin verdiept worden. De uitdagingen blijven dus de ontevredenheid voeden. Aan ons om die ontevredenheid om te zetten in machtige strijdbewegingen!
