De brute invasie van Rusland in Oekraïne lijkt bij links voor enige desoriëntatie te hebben gezorgd. Zo klaagt een linkse website, gesteund door enkele belangrijke leiders van de Britse Stop The War Coalition, over socialisten die al hun vuur op Rusland richten. Maar het is niet echt moeilijk in te zien waarom anti-oorlogsactivisten dat op dit moment zouden doen.

Rusland schendt schaamteloos de zogenaamde ‘Vierde Conventie‘ van Genève, die het als doelwit nemen of collectief straffen van burgers verbiedt. En de schandalige en uiterst trieste gevolgen van het feit dat Rusland in Oekraïne de tactieken importeert die het in Syrië tegen burgers heeft gebruikt (waarover in Groot-Brittannië weinig is gemeld), worden duidelijk. Geen wonder dus dat de meeste linkse partijen zich concentreren op het veroordelen van Rusland? Het heeft geen zin te klagen over wat het Westen in Irak en Afghanistan heeft gedaan, of wat het nu in Jemen doet. Dat alles rechtvaardigt geenszins de Russische brutaliteit in Oekraïne.

Aan het andere uiterste lijken sommige linkse mensen de Oekraïense crisis louter te beschouwen als een nationale bevrijdingsoorlog, waarin Oekraïne een rechtvaardige oorlog voert tegen Rusland en de rol van de NAVO er gewoon in bestaat grote hoeveelheden wapens te leveren aan het Oekraïense volk. Zoals we hieronder bespreken, is dat naïef. De NAVO probeert duidelijk de oorlog te gebruiken om haar eigen doelstellingen te bevorderen, in het bijzonder die van het Amerikaanse imperialisme.

Een socialistische website verzet zich tegen elk einde van de oorlog waarin Oekraïne concessies doet. Dat is de verkeerde manier om het te stellen. Vanuit het standpunt van het Oekraïense volk is het nu van cruciaal belang dat er een staakt-het-vuren komt en dat de oorlog wordt beëindigd. Het is aan het Oekraïense volk zelf om te beslissen over eventuele concessies – tijdelijk of op lange termijn – aan Rusland, hoezeer die ook tegen de borst stuiten. Er is een lange geschiedenis van schematische sektariërs die zich verzetten tegen noodzakelijke concessies om oorlogen te beëindigen – te beginnen met het verzet in de partij van de bolsjewieken, onder leiding van Bukharin en Radek, tegen de ondertekening van het Verdrag van Brest-Litovsk in 1918, waarin door Rusland talrijke concessies aan Duitsland werden gedaan om een einde te maken aan de oorlog tussen beide partijen.

De beschuldiging van ‘capitulatie’ werd ook geuit tegen Noord-Vietnam toen dat land onderhandelingen aanging die in 1973 leidden tot de terugtrekking van de Amerikaanse troepen. De Oekraïense regering heeft aangegeven dat ze voorstander is van een staakt-het-vuren en onderhandelingen en dat moeten we steunen.

Dus wat is de werkelijke rol van de NAVO? Die rol heeft twee aspecten. Het eerste is het gevaar van een botsing tussen de NAVO en de Russische strijdkrachten die zou kunnen leiden tot een Middeneuropese oorlog, iets wat rampzalig zou zijn. Een no-fly zone, zelfs een die wordt bewaakt door vliegtuigen van NAVO-lid Polen, zou kunnen leiden tot een rechtstreeks conflict tussen Rusland en de NAVO. Een grotere oorlog tegen Rusland in Europa zou de wereldeconomie doen instorten en zou kunnen leiden tot het gebruik van kernwapens. Anti-oorlogsactivisten zouden absoluut tegen elke betrokkenheid van NAVO-strijdkrachten bij de gevechten moeten zijn.

De negatieve reactie van Washington op het aanbod van Polen om 28 gereviseerde MiG29-vliegtuigen ter beschikking te stellen om een no-fly zone te opereren, geeft aan dat de Verenigde Staten vooralsnog geen grotere oorlog met Rusland willen riskeren. Maar de regering-Biden is zwak en de druk van politiek rechts – zowel in Groot-Brittannië als in de VS – is heel sterk. In een toekomstig stadium zou de woede van het volk over de Russische wreedheden kunnen leiden tot oproepen tot NAVO-interventie die moeilijk te weerstaan zouden zijn.

Maar het tweede aspect van de rol van de NAVO, en een essentieel aspect, is dat van een politiek-militaire alliantie die wordt gedomineerd door de Verenigde Staten en hun trouwe Britse volgelingen, die de oorlog gebruiken om de relatie tussen de machtigste imperialistische staten in de wereld van vandaag – Rusland, China en de Verenigde Staten zelf – opnieuw vorm te geven. Dit is het inter-imperialistische conflict dat steeds meer verweven is met de oorlog in Oekraïne zelf.

Zo’n complexe configuratie hoeft niet te verbazen, vooral niet voor marxisten, die er al lang op wijzen hoe bepaalde oorlogen verweven kunnen raken met meer overkoepelende conflicten. Ernest Mandel legt in zijn briljante boek The Meaning of the Second World War uit hoe in landen als Griekenland, Italië, Vietnam, Joegoslavië, China, Frankrijk en veel andere landen, geallieerde regeringen als die van Groot-Brittannië en de Verenigde Staten rechtstreeks of via plaatselijke reactionaire krachten intervenieerden om Duitsland en Japan te verslaan, maar tegelijkertijd ook progressieve of revolutionaire plaatselijke bewegingen neersloegen. Inter-imperialistische conflicten raakten verstrengeld met oorlogen voor nationale bevrijding en revolutionaire opmars.

Nu raakt de economische oorlog van de VS tegen Rusland, die bedoeld is om de Russische economie in te laten storten en de economische en politieke slagkracht van Rusland op lange termijn te verzwakken, verweven met de oorlog in Oekraïne. Door zijn brute en volkomen meedogenloze ontketening van Russische militaire macht tegen Oekraïne heeft Vladimir Poetin de Verenigde Staten een reeks enorme overwinningen bezorgd in hun strijd tegen Rusland, een strijd die wordt gevoerd als voorbereiding op de komende, meer beslissende strijd, die van de Verenigde Staten tegen China.

De oorlog van Poetin zal zware gevolgen hebben voor zowel de middenklasse als de werkende klasse in Rusland, maar veel minder voor de oligarchen, die altijd wel een manier vinden om hun rijkdom te verbergen. In Rusland gaan nu al autofabrieken dicht, omdat westerse bedrijven zich terugtrekken en Russische bedrijven geen essentiële onderdelen kunnen krijgen. De blokkade van computerchips zal betekenen dat tientallen hightechbedrijven niet de nodige onderdelen zullen vinden om door te gaan, tenzij China kan bijspringen en deze kan leveren, wat onwaarschijnlijk is gezien het reeds bestaande wereldwijde tekort aan siliciumchips.

Tientallen detailhandelsmerken trekken zich terug en dat betekent duizenden verloren banen. Apple, Samsung en Microsoft trekken zich terug, samen met tal van andere hi-tech bedrijven. H&M, Levis en Zara vertrekken, net als Nike, Puma en Adidas. Dat is niet alleen een kwestie van modebewuste jonge stedelingen die hun favoriete merken niet meer kunnen krijgen, het is een kwestie van vele duizenden verloren banen.

Zelfs Russische wodka, visproducten en diamanten zullen worden gesanctioneerd. Naar schatting zal het Russische bbp het komende jaar met 20% dalen, een niveau dat het stadium van recessie en inzinking overstijgt en uitgroeit tot een op handen zijnde economische ineenstorting. Het resultaat zal massale werkloosheid en massale armoede in Rusland zijn, niet als gevolg van de acties van de Russische arbeiders, maar als gevolg van de acties van Poetin en zijn mede-oligarchen en -criminelen aan de macht. Dit is het zoveelste voorbeeld van het straffen van de burgerbevolking. Geen enkele socialist of democraat zou dit soort imperialistische economische oorlogsvoering mogen steunen.

Rusland zal ook te lijden hebben onder de sancties op de export, niet alleen de export van energie, maar ook de export van tarwe. Rusland en Oekraïne produceren samen 30% van de tarwe in de wereld en het wegvallen daarvan zal de broodprijs in de regio, en wereldwijd, omhoog doen schieten. Het verhinderen van de uitvoer van Russische energie zal ook de arbeidersklasse wereldwijd treffen, aangezien de prijs van zowat alles wat op een bepaald ogenblik olie en gas nodig heeft, zal stijgen, wat een nieuwe draai zal geven aan de wereldwijde inflatiecyclus. De weg wordt geëffend voor een massale wereldwijde ineenstorting, waarbij de gevolgen van de covid-pandemie gecombineerd worden met de gevolgen van de oorlog en de sancties.

Een belangrijk doelwit van de VS is de relatie tussen Rusland en Europa. De Verenigde Staten hebben lang campagne gevoerd tegen de afhankelijkheid van Europa van Russische energie en zelfs voordat de Oekraïne-crisis uitbrak, drongen ze er bij Duitsland op aan om te stoppen met het importeren van enorme hoeveelheden Russisch gas en olie. De Verenigde Staten wezen erop dat het tekort van een dergelijke overgang zou kunnen worden aangevuld door import uit…de Verenigde Staten zelf! Amerika heeft lange tijd campagne gevoerd tegen elke verbetering van de politieke en diplomatieke betrekkingen met Rusland. Het heeft in elk stadium geprobeerd Rusland als een terroristische staat te karakteriseren, een poging die in hoge mate werd gesteund door het gedrag van Poetins staatsapparaat, met name de moord op verbannen Russische tegenstanders die in het Verenigd Koninkrijk wonen.

De Verenigde Staten zijn ertegen gekant dat de Europese Unie haar eigen internationale politieke en militaire aanwezigheid zowat overal vestigt. Volgens Washington zou dat de rol van de NAVO aantasten. Zo werd bijvoorbeeld de militaire alliantie AUKUS in de Stille Oceaan – bestaande uit de VS en zijn trouwe bondgenoten Groot-Brittannië en Australië – aangekondigd op dezelfde dag dat de EU haar strategie voor samenwerking in de Indo-Pacific wilde onthullen. Het EU-document was een poging om Europa met één stem te laten spreken over de regio en een onafhankelijke koers uit te zetten, vooral met betrekking tot China, weg van het vijandige VS-standpunt. AUKUS was een precies gemikte torpedo die de EU-strategie ernstig heeft geschaad.

De NAVO is vanaf het begin ontworpen om de Europese staten te binden aan het Amerikaanse diplomatieke, militaire en politieke leiderschap. In Groot-Brittannië zelf heeft de NAVO geleid tot een sterke ‘Atlantische’ politieke tendens, die vooral wordt vertegenwoordigd door de hoofdstroom van de Conservatieve Partij. Maar de economische banden tussen Europa en Rusland hebben onvermijdelijk geleid tot een herconfiguratie van de politieke betrekkingen.

Het verstoren van de economische en diplomatieke betrekkingen tussen Rusland en Duitsland is een enorme overwinning geweest voor de Verenigde Staten. Amerikaanse commentatoren klagen er al jaren over dat het economische en politieke model van Duitsland gebaseerd is op het betrekken van energie uit Rusland, van veiligheid uit de Verenigde Staten en van goedkope consumptiegoederen uit China. Daar komt nog bij dat een groot deel van de grondstoffen en chemische producten van Duitse fabrikanten naar China gaat. Nu willen de Verenigde Staten dat Duitsland en andere Europese staten hun energie-importen uit Rusland stopzetten en hun heil elders zoeken, met name in de Verenigde Staten zelf.

De westerse sancties tegen Rusland zijn enorm en van een niveau dat je zou verwachten als de NAVO in oorlog was met Rusland. De inbeslagneming van het grootste deel van de Russische deviezenreserves – meer dan 600 miljard dollar – is bedoeld om de Russische economie te verlammen. Er is geen garantie dat dit een kortetermijnmaatregel zal zijn om de oorlog in Oekraïne te stoppen.

Nu richten de rechtse westerse media en het establishment van de buitenlandse politiek de aanval tegen China. Dat gebeurt op een aantal niveaus. Ten eerste zeggen rechtse westerse politici dat China, door de Russische invasie niet te veroordelen, Rusland economische en politieke rugdekking geeft. Ten tweede zou China zelf zijn eigen ‘Oekraïne’ kunnen organiseren door Taiwan binnen te vallen en deze eventualiteit wordt voorbereid door de uitvoer van steeds grotere hoeveelheden militaire hulp naar Taiwan, ondanks de herhaalde verklaringen van Xi Jinping dat China hereniging alleen met vreedzame middelen nastreeft en het feit dat de economische betrekkingen van Peking met Taipei voor beide partijen uiterst winstgevend zijn. Voor westerse analisten is de inbeslagname door China van riffen en kleine eilanden in de Zuid-Chinese Zee een bewijs van zijn militaristisch expansionisme.

Het lijdt echter geen twijfel dat de militarisering van de Zuid-Chinese Zee in de eerste plaats het werk is van de Verenigde Staten en hun bondgenoten, wier militaire doctrine gericht is op de voorbereiding van een mogelijke oorlog gericht tegen Chinese kuststeden en militaire bases.

Het is duidelijk dat de Verenigde Staten hun enorme militaire macht gebruiken om de uitkomst van de gevechten in Oekraïne te beïnvloeden en het verzet in dat land is massaal bewapend met krachtige Amerikaanse antitank- en luchtafweerraketten. Volgens de New York Times hebben de Verenigde Staten in één week 17.000 antitankraketten naar Oekraïne gestuurd. Maar wie het recht van Oekraïne steunt om zich tegen de invasie te verzetten, mag zich niet beklagen over de herkomst van de wapens van het Oekraïense leger en het burgerverzet. Als er echter een no-fly zone zou worden ingesteld, ook al gaat het om Poolse vliegtuigen die door Oekraïense piloten worden gevlogen, dan is het zeer waarschijnlijk dat deze zouden worden gecoördineerd door Amerikaanse of Britse AWACS-vliegtuigen, (letterlijk radarplatforms voor vroegtijdige waarschuwing en controle) die kunnen ‘zien’ wat de Poolse vliegtuigen zelf niet kunnen zien. Dat zou kunnen worden gedaan door AWACS-vliegtuigen die van buiten Oekraïne vliegen, maar de verleiding voor geavanceerde Russische gevechtsvliegtuigen om ze neer te schieten zou enorm zijn. Een no-fly zone kan niet worden ingesteld zonder het gevaar van een directe botsing tussen de NAVO en Rusland.

Zowel ten opzichte van Rusland als China hebben de Verenigde Staten het standpunt overgenomen van het Project for the New American Century uit 1997, waarin Amerikaanse militaire dominantie werd geprojecteerd als de weg naar politieke en economische dominantie. Ook werd gepleit voor herbewapening tot een niveau waarop de Verenigde Staten tegelijkertijd twee grote oorlogen zouden kunnen voeren, uiteraard tegen Rusland en China. Het verkwistende gebruik van militaire macht heeft geleid tot catastrofes in Irak en Afghanistan en zou kunnen leiden tot een veel ergere catastrofe in een nucleaire uitwisseling met Rusland.

De leuzen ‘Nee tegen de uitbreiding van de NAVO’ en ‘Nee tegen de kernoorlog’ zijn natuurlijk juist voor de anti-oorlogsbeweging, maar kunnen niet de centrale eisen zijn, dat zijn de eisen dat de Russische troepen weg moeten en dat de oorlog moet worden beëindigd. Niettemin is de rol van de NAVO in Oost-Europa sinds de definitieve ineenstorting van de Sovjet-Unie in 1991 verderfelijk geweest. De Amerikaanse president George Bush sr. weigerde absoluut te reageren op de ondergang van zijn militaire vijanden in Rusland en Oost-Europa door de NAVO op te heffen of in te gaan op Michail Gorbatsjovs project van een ‘Gemeenschappelijk Europees Vaderland’ van staten buiten militaire pacten. Ontbinding van de NAVO zou het belangrijkste instrument van de Amerikaanse militaire, en dus politieke, controle hebben ontwricht. Bovendien hebben de Verenigde Staten steeds aangedrongen op uitbreiding en verschuiving van de grenzen van de NAVO tot aan de grenzen van Rusland. Dit is natuurlijk iets wat de Verenigde Staten – de opneming van Mexico of Canada in een vijandige militaire alliantie aan de Amerikaanse grenzen – nooit zouden aanvaarden.

De ijzeren greep van de NAVO is bedoeld om de Amerikaanse dominantie te verzekeren, en dus de loyaliteit in inter-imperialistische conflicten van Europese staten aan de Verenigde Staten. Het is dan ook geen wonder dat de kwestie van de NAVO voor het leiderschap van Keir Starmer in de Labour-partij een centrale scheidslijn is geworden. Starmer en zijn parlementaire assistenten hebben gedreigd 12 Labour-parlementsleden uit te sluiten als ze op een bijeenkomst met een anti-NAVO-boodschap zouden spreken. Starmer heeft herhaaldelijk verklaard dat Labour volledig loyaal is aan de NAVO, een boodschap aan de Britse kapitalistische klasse dat Labour onder hem te vertrouwen is. Technisch gezien zou elk lid van de CND [Campagne voor Nucleaire Ontwapening] kunnen worden uitgesloten van de Labourpartij vanwege het anti-NAVO-standpunt van de campagne, hoewel het onwaarschijnlijk is dat dit op dit moment zal worden uitgevoerd. In de context van Starmer’s knieval voor de NAVO en het Britse kapitalisme is het vreemd een linkse website aan te treffen die Jeremy Corbyn aanvalt omdat hij ‘een anti-NAVO toespraak’ heeft gehouden.

In de context van de huidige oorlog is het uiterst cynisch dat de Russische minister van Buitenlandse Zaken, Sergei Lavrov, wreedheden begaan door Russische troepen goedpraat door te verwijzen naar wat het Westen heeft gedaan in Irak en Afghanistan. ‘Als jullie wreedheden tegen burgers kunnen begaan, dan kunnen wij dat ook’ is waarschijnlijk geen overtuigend argument voor de publieke opinie in de wereld. Erger nog, Russische commentatoren op Channel 4 News zeggen alleen maar ‘oorlog is hel, dit is oorlog’. De dood, pijn, lijden en ellende die het Oekraïense volk zijn opgelegd, kunnen niet worden gerechtvaardigd door enige verwijzing naar de misdaden van het Westen, of de leidende Westerse staten nu wel of niet hun NAVO-pet droegen. De centrale slogans van links en alle progressieve krachten moeten tegen de Russische oorlog zijn, voor een staakt-het-vuren en een terugtrekking van alle Russische troepen.

In Groot-Brittannië is er een enorme mobilisatie van gewone mensen en zelfs van hele gemeenschappen om materiële hulp te verlenen aan vluchtelingen uit Oekraïne. Poolse centra in het hele land en Oekraïense gemeenschapscentra worden overspoeld met donaties van geld, kleding, slaapzakken en andere benodigdheden die de vluchtelingen nodig kunnen hebben voor hun verdere reis. Natuurlijk wordt deze uitbarsting van sociale solidariteit bevorderd door de afschuwelijke beelden van bloedbaden en vernietiging in Oekraïne. Het is waar dat de ongelooflijke wreedheid van de door het Westen gesteunde en georganiseerde bombardementscampagne van de door Saoedi-Arabië geleide coalitie in Jemen niet tot een dergelijke uitbarsting van solidariteit heeft geleid, omdat de massamedia er nauwelijks aandacht aan hebben besteed en omdat Oekraïners ‘mensen zoals wij’ zijn.

Niettemin zijn de mensen die steun inzamelen voor de Oekraïense vluchtelingen, en miljoenen anderen, terecht ontzet over de Russische aanvallen en de vreselijke gevolgen ervan. De anti-oorlogsbeweging mag haar gezicht niet afwenden van deze mensen, maar moet naar beste vermogen deelnemen aan dergelijke acties. We moeten mensen materiële hulp laten verlenen en eisen dat vluchtelingen tot Groot-Brittannië worden toegelaten.

Vanwege het voortdurende inter-imperialistische conflict zijn er tegenstrijdige verhalen over wat er op wereldschaal gebeurt. Het overheersende verhaal in de westerse media gaat over de verdediging van de democratie tegen de Russische en Chinese dictatuur en agressie. Maar in werkelijkheid is er een enorm en zich ontwikkelend inter-imperialistisch conflict, waarin de Verenigde Staten een belangrijke bron van militarisering en agressie zijn.

Helaas zijn er internationaal veel mensen ter linkerzijde die de Russische invasie niet duidelijk veroordelen en niet opkomen voor het recht van het Oekraïense volk op zelfverdediging. Het is gemakkelijker, zoals zij het zien, om partij te kiezen voor het ene of het andere imperialistische kamp. Dat moeten wij weigeren te doen. Ons begrip van de rol van de NAVO en de Verenigde Staten mag ons er niet toe brengen de Russische aanval te bagatelliseren of op enigerlei wijze te verontschuldigen. Op de ochtend van 24 februari, binnen enkele minuten na het horen van het nieuws over de invasie, plaatste ik een bericht op Facebook waarin ik de aanval veroordeelde als een daad van criminele wreedheid en onverantwoordelijkheid; ik zei dat duizende mensen zouden sterven in de eerste gevechten. Het is deze aanval die het doelwit moet blijven van linkse mobilisatie en protest, ondanks ons begrip van het zich ontwikkelende wereldwijde inter-imperialistische conflict.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op International Viewpoint. Nederlandse vertaling: redactie Grenzeloos.