De Duitse Katja leidt een gelukkig leven met haar man en kind in Hamburg. Dan wordt, volledig uit het niets, een bomaanslag op haar man gepleegd, die met hun zoon op zijn kantoor is. Verscheurd gaat Katja een proces aan waarin ze heen en weer slingert tussen haar neiging om op te geven en haar verlangen naar rechtvaardigheid.

Aus dem Nichts is zo een heel persoonlijke, maar ook politieke film. Fatih Akin baseerde de film op de moorden die de NSU (Nationaal-Socialistische Ondergrondse) pleegde in Duitsland tussen 2000 en 2007.

Alle slachtoffers waren van niet-westerse afkomst. Aus dem Nichts maakt dan ook een belangrijk politiek statement over de opkomst van extreem-rechts. Over heel Europa organiseren extreem-rechtse groepen zich steeds beter. Racistisch geweld neemt toe en in onder andere Duitsland zijn neonazi’s zelfs toegetreden tot het parlement. Deze context zorgt dat de toch al heftige film extra hard binnenkomt.

Tegelijkertijd is de film ook een verademing. Na de vele Hollywoodfilms waarin moslims en Arabieren structureel worden weergegeven als terroristen en primitieve barbaren, geeft Aus dem Nichts eindelijk de aandacht aan het extreme en racistische geweld dat ook juist tegen deze mensen wordt gepleegd. De film schetst realistisch het racistische klimaat en de toenemende islamofobie. Dat geeft pijnlijk het belang van de film aan. Zo krijgt de film zware kritiek in The Guardian, waar een recensent stelt dat ‘het verhaal de islamistische terreuraanslagen ontwijkt, die in 2017 een veel groter probleem vormen’.

Conclusies

Katja (Diane Kruger) weet van het begin af aan wat de politie en media niet willen erkennen: de aanslag is gepleegd door neonazi’s. Politie en media trekken echter al snel andere conclusies wanneer ze gaan graven in het verleden van haar man, Nuri. Doordat Nuri van Turks-Koerdische afkomst is en vroeger is veroordeeld voor drugshandel, gaat de politie meteen ervan uit dat de daad een politiek-islamistische aanslag was, of gepleegd werd door vijanden in het drugscircuit.

Ook de media leggen het drugsverleden van Nuri bloot en Katja moet wanhopig een huiszoeking ondergaan, terwijl zijzelf al overtuigd is dat alleen neonazi’s het motief hadden voor deze brute moord. Op kritische wijze behandelt Aus dem Nichts de houding van de media en de politie tegenover dit soort geweld. Maar dan worden er plotseling twee neonazi’s opgepakt als mogelijke daders.

De film bestaat uit drie ‘hoofdstukken’. Het eerste gaat over het gezin en hoe gelukkig ze samen waren, over de aanslag en over het enorme verdriet van Katja. Het tweede gaat over de rechtszaak, wanneer de twee neonazi’s zijn opgepakt. Het laatste gaat over hoe Katja op reis gaat naar Griekenland, op zoek naar rechtvaardigheid na een onverwachte uitspraak van de rechter.

In de hele film zet Diane Kruger een fenomenale acteerprestatie neer: de pijn van Katja wordt levensecht. Ze maakt de worsteling van Katja voelbaar: ze is de wanhoop nabij na het verliezen van haar familie. Haar strijd tegen de moordenaars lijkt het enige dat haar gaande houdt. Dit alles wordt niet duidelijk door dialoog of script, maar door de pure emoties die Kruger in haar rol laat zien.

Bewijslast

Wat dit betreft is het tweede deel van de film nog wel het sterkst. De andere twee delen zijn meer actiegericht, waarin soms helaas expliciet geweld en een sterke romantisering van het gezin een storende factor zijn. Maar in dit deel zitten we voornamelijk in de rechtszaak tegen de twee neonazi’s, een getrouwde man en vrouw. Katja is hier aanwezig als getuige, maar ook als mede-aanklager. Deze nuchtere setting, waarin meerdere slachtoffers en daders tegenover elkaar gezet worden en de traumatiserende aanslag die gereduceerd wordt tot een frustrerende bewijslast, maakt dat dit het meest realistische en daarom ook meest menselijke deel van de film is.

Het juridisch spel begint en het is van begin af aan duidelijk dat deze twee mensen de aanslag gepleegd hebben. Maar de bewijslast is zwaar en de rechtbank is alles behalve een neutrale plek. Zo is de getuigenis van de vader van één van de nazi’s tegen zijn zoon vele malen overtuigender dan het alibi dat zijn advocaat heeft bedacht: deze imponerende, waarschijnlijk zelf neonazistische man, laat een aantal leden van de Gouden Dageraad uit Griekenland overkomen om te getuigen dat de daders op het moment van de aanslag bij hen op vakantie waren. Zo raakt de film aan het enorme, internationale netwerk dat dit soort neonazi’s hebben.

Katja is kwetsbaar als aanwezige in de rechtszaak. Haar advocaat was een vriend van Nuri en één van zijn slotpleidooien is enorm sterk dankzij de politieke lading die hij erin legt. Op deze manier komen in Aus dem Nichts belangrijke politieke statements samen met emoties en wanhoop die je grijpen en vasthouden tot het eind.

Aus dem Nichts
Regie: Fatih Akin

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op socialisme.nu.