Doorbraak voor neofascistisch rechts in Nederland

De Provinciale Statenverkiezingen ⁽¹⁾Vergelijkbaar met de verkiezingen voor onze provincieraden, met het belangrijke verschil dat uit de afgevaardigden voor de Provinciale Staten ook de leden van de Eerste Kamer, vergelijkbaar met de Senaat bij ons, worden verkozen in Nederland zijn op een drama uitgelopen. Het huidige kabinet raakt haar meerderheid kwijt, maar kan rekenen op de constructieve ‘oppositie’. Forum voor Democratie (FvD), een partij die met beide benen in een fascistische traditie staat, werd de grootste en zal verder bouwen aan haar beweging.

De remmen gingen los in de ‘völkische’ overwinningstoespraak van Baudet. Hij durfde het te hebben over een ‘boreaal Europa’, een verwijzing naar de door de nazi’s gepropageerde arische wortels van het continent. Hij stond uitgebreid stil bij de positie van de politie en die van kleine ondernemers. Met impliciete verwijzingen naar Hegel en Heidegger framede hij zijn verkiezingsoverwinning als onderdeel van de cultureel-raciale wedergeboorte van het Nederlandse volk. Alles om de kleine man zich groot te laten voelen.

De verkiezingsoverwinning van Forum voor Democratie, van nul naar 13 zetels, komt niet uit de lucht vallen. Het is het resultaat van bijna twee decennia aan geleidelijke normalisering van racisme en moslimhaat. Media en andere partijen buigen mee, in plaats van dat ze een principieel weerwoord laten horen. Baudet gaat verder waar Wilders gebleven is en bouwt een partij op. Hoe kunnen we deze uitslag het beste begrijpen? Hoe kan links zichzelf weer opbouwen?

Uitslag

Met 56 procent lag de opkomst voor de Provinciale Statenverkiezingen lager dan die bij de Tweede Kamerverkiezingen, maar beduidend hoger dan de vorige verkiezingen voor de Provinciale Staten. Toen stemde minder dan de helft van de stemgerechtigde bevolking, 47,8 procent. Meer mensen hadden dit keer het gevoel dat er iets op het spel stond.

De belangrijkste ontwikkeling in de uitslag is de versterking van de twee extreemrechtse partijen: FvD en de PVV (Partij Voor de Vrijheid, Wilders). Nog nooit stemde zo’n groot gedeelte van de bevolking voor extreemrechts, zo’n 22 procent. Ruim een op de vijf kiezers stemde dus op een extreem-rechtse partij. Deze verrechtsing vindt grotendeels plaats binnen het rechtse blok zelf. De groei van FvD ging in de eerste plaats ten koste van de PVV, VVD en het CDA.

Het kabinet verloor haar meerderheid in de Eerste Kamer. Dit zat eraan te komen. De partijen maakten zich impopulair met de poging om de dividendbelasting af te schaffen, het gebrek aan actie tegen klimaatverandering en de afschaffing van het referendum. Van de regeringspartijen verloren met name CDA en D66 stemmen.

Links heeft grosso modo niet kunnen profiteren van de impopulariteit van dit kabinet. De massale acties en stakingen in de aanloop naar de verkiezingen lijken weinig effect te hebben gehad: ze maakten duidelijk dat er een basis is voor een strijdbaar en principieel links, maar de gevestigde linkse partijen voldoen niet aan die beschrijving.

De neerwaartse spiraal van de SP

De grootste verliezer met deze verkiezingen is de Socialistische Partij. De SP verloor meer dan de helft van hun zetels in de Eerst Kamer. Marijnissen probeerde de nederlaag weg te verklaren door te stellen dat de SP altijd last heeft van een lage opkomst en de versplintering van het politieke landschap. Ook gingen de verkiezingen niet over de thema’s waar de SP het graag over heeft. Dat is een andere manier om te zeggen dat de SP geen socialistisch geluid heeft willen laten horen op de thema’s die nu spelen: klimaat, feminisme, antiracisme en de strijd tegen extreem-rechts. Dat de SP deze forse nederlaag leed, terwijl de opkomst van deze Provinciale Statenverkiezingen de hoogste in dertig jaar waren onderstreept dat de oorzaak van het verlies in de slappe partijkoers gezocht moet worden.

De SP-top zette haar desastreuze lijn van de afgelopen jaren door. Enerzijds met een focus op sociaaleconomische kwesties (‘tijd voor rechtvaardigheid’) en anderzijds door mee te bewegen met extreemrechts op het gebied van migratie. Op beide vlakken is dit op een mislukking uitgedraaid. De tijd voor rechtvaardigheid campagne bestond grotendeels uit een geforceerde poging om een persoonlijkheidscultus rond Marijnissen te creëren in plaats van een strijdbare en activerende campagne te voeren voor concrete eisen op het gebied van zorg, klimaat en werk.

De chauvinistische koers lijkt ook averechts te werken. In plaats van leden en periferie te wapenen met argumenten tegen de zondebokpolitiek tegen vluchtelingen, arbeidsmigranten en moslims worden de racisten juist naar de mond gepraat. Dit heeft SP-leden ontwapend, terwijl een deel van de SP-stemmers naar extreemrechts gingen. De nieuwe stemmen voor FvD komen in de eerste plaats van PVV en VVD, maar 6 procent kwam van de SP.

Tijdens de laatste partijraad van de SP stemde 41 procent van de aanwezigen tegen het nieuwe partijstandpunt om steun te verlenen aan het interneren van vluchtelingen in gevangenkampen aan de grenzen van Fort Europa. Het is belangrijk dat deze critici in de partij een kritiek formuleren op de SP-koers als geheel. Binnen de Tweede Kamerfractie is er namelijk nog geen spoor van zelfkritiek te bekennen.

De groei van GroenLinks

Het enige lichtpuntje in de uitslag op een verder gitzwarte avond kwam van GroenLinks. De partij zette haar groei van de afgelopen jaren door. De partij werd met een profiel op klimaat en solidariteit met vluchtelingen de grootste partij op links, maar de vierde partij in totaal. De keuze van twee jaar geleden om niet mee te regeren met rechts Rutte 3 niet te steunen, heeft electoraal goed uitgepakt.

Maar de felicitaties van Klaver gisteren aan de racisten van FvD en het tot stilte manen van zijn publiek spreken boekdelen voor zijn ‘oppositie’. Tijdens het verkiezingsdebat op dinsdagavond gaf Klaver al aan ‘te trappelen’ om samen met Rutte III een klimaatakkoord door te voeren. Het is te hopen dat GroenLinks zich de komende periode niet medeverantwoordelijk maakt voor klimaatbeleid dat de rekening bij werkende mensen legt, bedrijven subsidieert en verder vooral gericht is op het en verandering van individuele consumptiepatronen door extra belastingen te heffen.

Met name in een aantal grote steden deed de partij het goed. In Amsterdam haalde de partij een kwart van de stemmen en ook in Utrecht werd de partij verreweg de grootste. De groei van FvD was hier beperkt. Maar deze relatief sterke electorale positie van links is geen reden voor zelfgenoegzaamheid. De opkomst van Forum voor Democratie onderstreept dat links een andere koers nodig heeft: we moeten een wezenlijk links alternatief voor het cynische neoliberalisme van de regeringspartijen formuleren en hebben geen tijd te verliezen om te bouwen aan een antifascistische beweging.

Wisseling van de wacht op extreemrechts

Een NOS-verslaggever stelde Wilders na afloop van zijn verkiezingsnederlaag – van 9 naar 6 zetels – de vraag of de partij niet last had gehad van FvD. Een partij die zich voordoet als ‘gematigd alternatief’ voor de PVV. Het is belangrijk om vast te stellen dat FvD juist verder gaat dan Wilders. Waar Wilders het enige lid is van zijn partij, bouwt Baudet aan een partij naar het voorbeeld van een partij zoals FPÖ in Oostenrijk. En in plaats van alleen plat racisme heeft Baudet een veel bredere neofascistische ideologie.

De achterban van Baudet is over het algemeen hoger opgeleid, vermogender dan gemiddeld en jonger dan die van Wilders. Jesse de Voogd van de NOS merkte over de klassenbasis van FvD op: ‘Ze komen uit gemeenten met relatief veel tuinders, uit ondernemersgemeenten.’ Het is precies deze laag die traditioneel gevoelig is voor fascisme.

In de aanloop van de Provinciale Staten campagne heeft FvD een uitgebreide campagne gevoerd: er werd voor honderdduizenden euro’s gefundraised en op hun conferentie met Noord-Koreaanse stemverhoudingen kwamen meer dan duizend leden af. De grotere opkomst met deze verkiezingen is waarschijnlijk ook grotendeels toe te schrijven aan het gevoel van urgentie dat FvD hieraan meegaf met hun leugenachtige campagnes tegen het niet-bindende Marrakesh Verdrag en Rutte’s neoliberale klimaatakkoord.

De rol van de media is centraal gebleken in de opkomst van Baudet. Niet alleen heeft Baudet met neofascistische media als The Post Online en GeenStijl en ‘journalisten’ als haatprediker Wierd Duk een bruin mediakartel dat zijn partijpropaganda helpt verspreiden. Ook gevestigde media speelden een belangrijke rol in het faciliteren van de partij door het neofascistische karakter ervan te verzwijgen en verder braaf verslag te doen van iedere mediastunt die Baudet uithaalt. Een pijnlijk voorbeeld hiervan was hoe de media Baudets spelletje vrijwel zonder uitzondering meespeelden toen hij de moordaanslag in Utrecht maandagavond aangreep voor zijn racistische leugens.

Het is een gevaarlijke misvatting om te denken dat de dalende populariteit van Wilders een lichtpuntje is. Het totale aandeel stemmen voor extreemrechts nam namelijk toe. Het zorgt ook voor een concurrentie die het debat alleen maar verder naar rechts verlegt. Zo nodigde Wilders al de Britse neonazi Robinson uit voor de Tweede Kamer en organiseerde hij begin 2018 een manifestatie met bijna uitsluitend neonazi’s in Rotterdam. De overwinning van FvD zal extreemrechts op straat ook meer vertrouwen geven. De aanval op antiracisten in Maastricht is daarvan een voorbeeld.

Hoe verder?

Rutte heeft aangekondigd op zoek te gaan naar wisselende meerderheden om zijn plannen door de Eerste Kamer te krijgen. Twee belangrijke dossiers zijn de geleidelijke privatisering van het pensioenstelsel en een aangepast klimaatakkoord. Gezien het verkiezingsdebat van afgelopen dinsdag is er bij de PvdA en en GroenLinks aan enthousiasme geen gebrek om weer om de tafel te gaan.

De gevolgen zullen groot zijn als delen van links Rutte III aan een meerderheid helpen om neoliberaal beleid door te voeren. Zij maken zich zo medeverantwoordelijk voor beleid dat de rekening van klimaatbeleid bij werkende mensen legt of helpen mee de demoralisatie onder kaderleden van de vakbond te vergroten. Nu al kopte de Telegraaf dat Rutte III ‘zwicht voor links’ door het klimaatakkoord aan te passen – betere reclame kunnen Baudet en Wilders zich niet wensen.

In plaats van het kabinet te ondersteunen, moet links het verzet organiseren van onderaf. Alleen op deze basis kan links zichzelf weer opbouwen. Hiervoor kunnen we voortbouwen op de massale acties van deze maand. De afgelopen weken liepen veertigduizend mensen mee in de stromende regen tijdens de klimaatmars, legde een landelijke staking tegen de privatisering van de pensioenen het openbaar vervoer plat en staakten honderdduizenden docenten voor meer geld naar het onderwijs.

FvD zal nu op korte termijn geschikte mensen moeten vinden om al die zetels in de Provinciale Staten te bemensen. Wie denkt dat de partij daarom uit zichzelf uit elkaar valt, komt bedrogen uit. FvD is geen LPF ⁽²⁾Lijst Pim Fortuyn, de eerste extreem rechtse beweging die electoraal doorbrak in Nederland. Toen Fortuyn werd vermoord, verdween de lijst snel). We zijn vijftien jaar verder. Het project van FvD is kwalitatief iets anders: zij proberen zelfbewust een fascistische partij op te bouwen. Het voorbeeld van Alternative für Deutschland (AfD) laat zien dat alleen een massale beweging op straat dit soort partijen kan isoleren en de tegenstellingen binnen deze partijen op de spits kan drijven.

Het is belangrijk dat we afrekenen met de illusies over het gematigde karakter van deze partij. FvD speelt niet volgens de regels en is er op uit om georganiseerd links kapot te maken – ideologisch en electoraal, maar op termijn ook fysiek. De manier waarop Baudet GroenLinks schoffeerde is daarvoor tekenend: Baudet feliciteerde niemand en wachtte met het geven van zijn toespraak totdat Klaver net begonnen was, omdat hij wist dat de media over zouden schakelen. Hiddema gebruikte de leus van het links-liberale college in Amsterdam: ‘een nieuwe lente, een nieuw geluid’.

Maar het geluid van FvD is verre van nieuw. We kennen het uit de jaren twintig en dertig. We hebben in Christchurch kunnen zien waar ideeën over een ‘boreaal Europa’ en ‘homeopathische verdunning’ toe kunnen leiden. En we weten ook waar partijen die dit soort ideeën uitdragen toe in staat zijn als zij aan de macht komen. Dat begint niet met het openen van vernietigingskampen, maar wel met censuur, inperking van de democratie en staatsterreur tegen migranten en linkse activisten, zoals we dat in landen als Brazilië, Hongarije, Italië en Oostenrijk kunnen zien.

We hebben dus geen tijd te verliezen om een antifascistische beweging te bouwen om de opmars van extreemrechts tegen te gaan. Hierbij kunnen we inspiratie putten uit de massabeweging in Duitsland. Een half jaar geleden gingen er in Berlijn nog een kwart miljoen mensen de straat op tegen de fascisten van de AfD. De leus waaronder zij dit deden was ‘wir sind mehr’.

De steun van bijna een kwart van het electoraat extreemrechtse partijen in Nederland is ongekend, en het racisme en de moslimhaat hebben ook ingang gevonden bij veel van de andere partijen. Maar de meerderheid stemde niet voor deze vuile partijen en de massale protesten van afgelopen maand laten zien dat er grote behoefte is aan een principieel en strijdbaar links. Die meerderheid moet wel georganiseerd worden. Laat het antiracisme-protest van morgen daar een opmaat voor zijn.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op socialisme.nu.