Nicaragua: Ortega en Biden sluiten een deal

Op 9 februari, heeft de Nicaraguaanse dictator Daniel Ortega 220 politieke gevangenen van zijn regime vrijgelaten en gedeporteerd. Ze werden uit hun gevangeniscellen gehaald en op een vliegtuig gezet, in het ongewisse over de bestemming van het vliegtuig. Eén persoon speculeerde dat ze misschien naar China zouden worden gestuurd. Naar verluidt kregen ze een formulier te ondertekenen waarop stond dat ze Nicaragua vrijwillig verlieten.

Twee van hen schijnen geweigerd te hebben het papier te ondertekenen en in ballingschap te gaan, zodat ze naar de gevangenis werden teruggestuurd.⁽¹⁾Deze informatie is afkomstig van een Nicaraguaan die de passagiers heeft gesproken. Een van hen was de katholieke monseigneur Rolando Álvarez, die vervolgens onmiddellijk werd berecht wegens ondermijning van de nationale integriteit en het verspreiden van valse berichten, hij werd veroordeeld tot 26 jaar gevangenisstraf. Ongeveer vijf uur na het opstijgen arriveerde de rest van de gedeporteerden op het Dulles vliegveld in Washington, D.C.

Onder de vrijgelaten gevangenen bevonden zich mannen en vrouwen van twintig tot zestig jaar, uit alle lagen van de bevolking ‒ studenten, journalisten, priesters en gewone werkende mensen ‒ maar ook drie voormalige presidentskandidaten die in 2021 kandidaat waren voor het ambt totdat ze werden gearresteerd: Cristina Chamorro, Juan Sebastián Chamorro en Felix Maradiaga. De bannelingen omspannen het politieke spectrum van rechts tot links, van het hoofd van de ondernemersorganisatie van het land, Michael Healy, tot de voormalige Sandinistische comandante Dora María Tellez. Een van de studenten is Lester Alemán, die bekend werd toen hij in 2018 op twintigjarige leeftijd tijdens een openbare bijeenkomst op televisie tegen Daniel Ortega zei dat de dictator moest aftreden. De verschillende ballingen zijn in schijnprocessen, voor rechters dienstbaar aan Ortega, veroordeeld tot jarenlange gevangenisstraffen op basis van verzonnen aanklachten als buitenlandse agenten en verraders. In die gevangenissen, sommige voor vijf jaar en andere voor minder, werden ze psychologisch en fysiek gemarteld.⁽²⁾Juan Pappier, Government Critics Languish in Nicaraguan prisons, El Pais. Zie ook voormalig Sandinistisch revolutionair, Monica López Baltodano, It is called psychological torture. Een van hen, de voormalige Sandinistische revolutionair Hugo Torres, 73 jaar oud, stierf een jaar geleden achter de tralies.⁽³⁾Over het Nicaraguaanse rechtssysteem zie de verklaring van de Inter-Amerikaanse Commissie voor Mensenrechten (IACHR). En ook Human Rights Watch rapport. Zie ook het NPR rapport.

Bij hun aankomst in Washington uitten de ballingen tegenover de media hun blijdschap over hun vrijheid en hun woede over hun verbanning en ontneming van hun Nicaraguaanse staatsburgerschap. Hun verbanning betekent scheiding van familie en vrienden, het verlies van banen en onderbreking van carrières, angsten om in het levensonderhoud te voorzien en in een vreemd land te verblijven. Eén man zei: ‘Ik ben blij dat ik vrij ben, maar verbannen worden uit Nicaragua is alsof ik uit de schoot van mijn moeder ben gerukt.’

De regering van de Verenigde Staten heeft de Nicaraguaanse ballingen een humanitair visum voor twee jaar aangeboden en de Spaanse regering heeft hen het staatsburgerschap aangeboden. De ballingen denken nu na over hun toekomst.

De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Anthony Blinken zei dat de vrijlating van de gevangenen ‘een constructieve stap is om de mensenrechtenschendingen in het land aan te pakken en de deur opent naar een verdere dialoog’. Dat is duidelijk niet waar. Hun vrijlating ‒ waardoor ze uit de gevangenis worden bevrijd en er een einde komt aan hun martelingen ‒ draagt niet bij tot de verbetering van de mensenrechten, de democratie en de burgerlijke vrijheden in Nicaragua. De ballingen en hun aanhangers vinden terecht dat ze hadden moeten worden vrijgelaten in de Nicaraguaanse samenleving met al hun burgerlijke en politieke rechten ‒ hoewel dat onmogelijk is omdat niemand in het land die nu geniet. Als Anthony Blinken uitkijkt naar onderhandelingen, dan is dat zeker niet vanwege de absurde bewering dat de vrijlating van de gevangenen op de een of andere manier het herstel van de mensenrechten of de burgerlijke vrijheden en politieke rechten van de bevolking van Nicaragua bevordert. Hij heeft andere dingen in gedachten.

Waarom zijn de gevangenen vrijgelaten en verbannen?

Zowel Daniel Ortega als de Amerikaanse regering hebben redenen om hun omstreden relatie te willen vernieuwen. Ortega heeft verschillende doelstellingen met de vrijlating van de gevangenen en hun vertrek naar Washington D.C. Ten eerste elimineert het verbannen van de gevangenen natuurlijk vrijwel alle leiders van de politieke oppositie, nog vollediger en minder problematisch dan wanneer ze in Nicaragua gevangen worden gehouden. Ten tweede heeft Ortega’s gevangenneming en marteling van zijn politieke tegenstanders en dissidente Nicaraguanen de internationale reputatie van het land geschaad. Nu er nog maar 35 politieke gevangenen zijn, ziet het er niet meer zo slecht uit. Ten derde hebben de Verenigde Staten en andere landen sancties opgelegd aan Ortega, zijn vrouw en vice-president Rosario Murillo, andere familieleden en hun regeringskring en ze willen dat die sancties worden opgeheven zodat ze kunnen reizen om geld te verdienen en zaken te doen.

Tellez heeft gesuggereerd dat een vierde reden waarom Ortega een deal met de Verenigde Staten wil, is dat zijn regime, dat door conflicten wordt geteisterd, zo zwak is. Ortega’s voormalige hoofd van onderzoek en inlichtingen van de Nicaraguaanse politie, Adolfo Marenco, werd in januari gearresteerd en overgebracht naar de El Chipote-gevangenis in Managua, blijkbaar omdat hij het land probeerde te ontvluchten en niet langer wilde samenwerken met de inner circle van het regime. En een jaar geleden hekelde Arturo McFields, ambassadeur van Nicaragua bij de Organisatie van Amerikaanse Staten, tijdens een zitting van de OAS de regering-Ortega vanwege de onderdrukking van de democratie. Hij werd uiteraard onmiddellijk uit zijn functie ontheven.

De Verenigde Staten hebben hun eigen redenen voor een toenadering. Washington heeft, zoals bekend, sinds het begin van de twintigste eeuw heel Midden-Amerika en sinds de Tweede Wereldoorlog heel Latijns-Amerika gedomineerd. Cuba ontsnapte aan die overheersing in 1959, hoewel het al snel in de Sovjetsfeer kwam. Na de revolutie van 1979 ontsnapte ook Nicaragua een decennium lang aan de Amerikaanse overheersing, tot de verkiezingen van 1990, toen de Nicaraguanen de conservatieve president Violetta Chamorro kozen en na haar nog een paar andere, nog rechtsere presidenten. Toen Ortega in 2007 president werd, schold hij het Amerikaanse imperialisme weliswaar retorisch uit, maar verliet hij de invloedssfeer van de VS niet; integendeel, hij sloot allerlei overeenkomsten met zowel de conservatieve partijen in Nicaragua als met de regering van de Verenigde Staten, onder meer met het Amerikaanse leger en het Amerikaanse drugsbestrijdingsagentschap. De Verenigde Staten leerden met hem te leven en hij leerde hoe hij het beste van de situatie kon maken voor zijn heersende groep en de Nicaraguaanse zakenmensen.

In de jaren 2000 sloeg Ortega echter een andere weg in en sloot hij verschillende deals met de Chinezen, vooral voor de aanleg van een kanaal tussen de oceanen en met de Russen voor militaire bijstand. Recentelijk heeft Ortega’s zoon Laureano Ortega Murillo, nu de hoogste diplomaat van het land en waarschijnlijk troonopvolger, gezanten uit Iran ontvangen en ontmoetingen gehad met vooraanstaande communistische functionarissen in China. Men kan zich voorstellen dat de Verenigde Staten de Nicaraguanen als het ware terug in de kudde willen brengen.

Terwijl de gevangenen in het vliegtuig zich afvroegen waar ze heen gingen, wisten Ortega en de Amerikaanse president Joseph Biden dat wel. Het gecharterde vliegtuig moest een FAA vluchtplan indienen. De FBI had alle 220 mensen in het vliegtuig doorgelicht voordat ze Managua verlieten. Alles was ruim van tevoren gepland. Het maakte deel uit van een plan en een deal. De vrijlating van de gevangenen maakt het nu mogelijk voor president Biden en Blinken om een deal te sluiten met Ortega die zijn situatie zou verbeteren ‒ het opheffen van de sancties ‒ en tegelijkertijd de Amerikaanse invloed in Nicaragua zou vergroten. Ortega beschuldigde de tegenstanders die hij gevangen zette ervan verraders te zijn die voor de Verenigde Staten werken, maar hij is het die een nauwere relatie met Washington wil.

Hoe zit het met het Nicaraguaanse volk?

Het Nicaraguaanse volk kwam in 2018 in opstand voor democratie in een nationale demonstratie van 500.000 mensen en voerde daarna een langdurige strijd waarbij door het hele land snelwegen werden geblokkeerd. De regering sloeg zowel de protestdemonstratie als het nationale verzet neer, waarbij honderden doden vielen en honderden anderen gevangen werden gezet. Bij de verkiezingen in 2021 arresteerde Ortega’s regering alle echte oppositiekandidaten, zeven stuks, en zette ook hen gevangen. Sindsdien heeft de regering 3.000 niet-gouvernementele organisaties gesloten en zijn honderdduizenden mensen ‒ bij een schatting van anderhalf jaar geleden was dat 838.000 mensen of meer dan 10 procent van de bevolking ‒ het land ontvlucht, de meesten naar de Verenigde Staten en anderen naar Costa Rica of Spanje.⁽⁴⁾Zie Confidencial artikel gebaseerd op cijfers van de Internationale Organisatie voor Migratie.

Ortega leek te hebben gewonnen. Maar Dora María Tellez, net uit de gevangenis en terug in de strijd, stelt dat de gevangenen, verdeeld in hun politieke standpunten maar verenigd in hun strijd voor het herstel van de democratie, hebben gewonnen en dat Ortega heeft verloren. Ze gelooft dat Nicaraguanen binnen en buiten het land kunnen blijven communiceren via sociale media en zich kunnen organiseren in de strijd voor democratie. ‘Weet je,’ zegt ze, ‘als je naar een rivier kijkt, zie je een stroming aan de oppervlakte, maar er kan een onderstroom zijn die je niet ziet.’ Ze gelooft dat er een onderstroom is, een tegenstroom in Nicaragua en dat geeft haar hoop en zou onze solidariteit moeten inspireren met de strijd van het Nicaraguaanse volk voor democratie en misschien in de toekomst voor democratisch socialisme.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op New Politics. Nederlandse vertaling: redactie Grenzeloos.

Naschrift van de redactie: Het regime heeft inmiddels ook van 94 bekende Nicaraguanen waaronder de schrijvers Sergio Ramírez, Sofía Montenegro en Gioconda Belli, de journalist Carlos Fernando Chamorro, de bischop Silvio Báez en de mensenrechten activiste Vilma Núñez de Nicaraguaanse nationaliteit afgenomen. Zie El Pais, Nicaragua: Ortega despoja de la nacionalidad a otros 94 nicaragüenses, entre ellos los escritores Sergio Ramírez y Gioconda Belli.