Kon dit drama vermeden worden?

Maandag15 april 2019 zal in de geschiedenis herinnerd blijven als de dag dat de Notre-Dame-de-Paris ten prooi viel aan de vlammen. Op het moment dat we dit schrijven, lijkt de brand onder bedwang. Maar we zullen nog verschillende dagen of weken moeten wachten om de echte omvang van het verlies en de schade te kennen, met de instorting van de houten draagstructuur en de vieringtoren, maar ook om te weten wat de gevolgen zijn op de structuur en de kunstwerken die niet konden worden geëvacueerd worden van de honderden liters water die werden gebruikt bij de bluswerken. Momenteel wordt de oorzaak van de brand gelegd bij de renovatiewerken die werden uitgevoerd, maar de exacte oorzaken blijven nog onbekend. We kunnen nochtans nu al stellen dat de verantwoordelijkheid van de staat duidelijk is. De vernielingen van 15 april zijn het gevolg van een globale politiek.

De brandweer deelde intussen mee dat “het geheel van het dak getroffen is, het geheel van de draagstructuur is verwoest, een deel van het dakgewelf is ingestort” bij het instorten van de vieringtoren waarvan de indrukwekkende beelden alle media hebben gehaald. Deze torenspits, net als een deel van het dak en de draagstructuur, dateren uit de werken die in de 19e eeuw werden uitgevoerd door Violet-le-Duc, maar ook de oudste delen van de houten draagstructuur, het ‘Bos’, daterende uit de 13e eeuw, werden vernield. Bij het instorten heeft de torenspits een deel van de gewelven van de kathedraal meegesleurd, maar er lijkt geen gevaar voor de totale structuur. Het ergste lijkt op dit moment vermeden te zijn, ook al is het verlies aan patrimonium onschatbaar.

De eerste reacties

Heel wat inwoners van Parijs verzamelden, enorm onder de indruk, aan de voet van de kathedraal. Maar de politieke reacties lieten ook niet lang op zich wachten. Macron als eerste, ongetwijfeld maar al te tevreden dat hij kon ontsnappen aan zijn grote speech in antwoord op de beweging van de Gillets Jaunes om de redder van het patrimonium, van de Natie en haar hervonden eenheid (sic) te spelen. Na hem en met hetzelfde deuntje hoorden we spoedig alle gepatenteerde racisten, fascisten en nationalisten die in koor het verhaal brachten over de christelijke erfenis van de natie (en de beschaving!) die onder aanval lag. Een paar onder hen vervielen zelfs in platte complottheorieën.

Kon dit drama voorzien of vermeden worden?

Deze ramp brengt in elk geval twee structurele problemen aan het licht, waarvoor de staat onmiddellijk verantwoordelijk is. Enerzijds is er de politiek van desinvestering door opeenvolgende regeringen in het redden en het onderhoud van het patrimonium (zoals in het geheel van de openbare diensten). Anderzijds zijn de veiligheidsnormen op werven aan het patrimonium (ook hier weer zoals op alle werven bij openbare gebouwen) manifest onvoldoende.

De huidige restauratiewerken aan de Notre-Dame werden volledig gefinancierd door een private stichting die er in geslaagd was via het bisdom druk uit te oefenen op de staat. Deze laatste had niets gedaan sinds de opknapwerken aan de façade in de jaren 1990. De laatste herstellingen aan de spitstoren dateerden uit de jaren 1930. Bovendien laten de openbare instanties eender wat toe rond de veiligheid op de bouwwerven, om te besparen op te kleine budgetten, en het gebrek aan controlepersoneel verergert dit nog. Waarom kon het vuur zich zo snel verplaatsen van de stellingen naar de nok?

“Wat gebeurt is, moest gebeuren. Het ontbreken van echt onderhoud en van dagelijkse aandacht aan een belangrijk gebouw, is de oorzaak van deze catastrofe. Het gaat er niet om om individuele verantwoordelijken aan te duiden, de verantwoordelijkheid is volledig collectief omdat dit het meest collectieve monument is van het land’, reageerde bijvoorbeeld J-M Léniaud, voorzitter van de wetenschappelijke raad van het Institut national du patrimoine. Gebrek aan investeringen en personeel en een brand die geen geïsoleerd verschijnsel is.

De middelen zijn er nochtans

Als we Macron mogen aanhoren “zullen we deze kathedraal allemaal samen heropbouwen”. En hij kondigt onmiddellijk een “nationale inzamelingsactie” aan op dinsdag 16 april om de herstellingswerken te financieren. Het manoeuvre is handig en de mensen, die echt ontroerd zijn, staan al in de rij om geld te geven. Maar het is de staat die moet betalen! Onze belastingen zouden al moeten dienen om openbare diensten te voorzien, met inbegrip van cultuur en een patrimonium dat voor iedereen toegankelijk is. In plaats van te verdwijnen in de vorm van fiscale aftrekken voor de grootste bedrijven… Want deze ramp is ook de gelegenheid om er aan te herinneren dat het financieren van cultuur en patrimonium ook een van de beste financiële niches is die de kapitalisten kunnen vinden. De mecenassen staan trouwens al te dringen: de groep LVMH en de familie Arnault geven 200 miljoen, de groep Artemis en de familie Pinault geeft 100 miljoen, Total geeft 100 miljoen, enz. ⁽¹⁾Allemaal fiscaal aftrekbare giften…

Ditmaal zijn er niet direct mensenlevens op het spel tegenover de financiele belangen, zoals zo dikwijls het geval is, maar ondanks alles werd toch een van onze meest dierbare collectieve bezittingen opgeofferd voor misplaatste besparingen.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op de website van NPA.