24 augustus was een dubbele verjaardag voor Oekraïne: 32 jaar sinds het uitroepen van de onafhankelijkheid en 18 maanden sinds de grootschalige invasie door het Russische leger. Deze achttien maanden hebben al een tragische tol geëist van het Oekraïense volk: tienduizenden doden onder zowel strijdende troepen als burgers, honderdduizenden invaliden, bijna acht miljoen vluchtelingen ontheemd in het buitenland en meer dan drieënhalf miljoen mensen ontheemd binnen Oekraïne, 700.000 kinderen zijn ontheemd naar Rusland, sommigen van hen gescheiden van hun familie en geplaatst in opvangcentra voor gezinnen of instellingen om hen te ‘russificeren’. De schade aan het milieu is enorm. De tienduizenden vierkante kilometer waar mijnen liggen zullen nog lange tijd een gevaar vormen.
Deze achttien maanden hebben ook het massale verzet van de Oekraïense bevolking laten zien. Op de mislukking van de door Rusland geplande blitzkrieg van enkele weken volgden, van de lente tot de herfst van 2022, zegevierende tegenoffensieven die een deel van de bezette gebieden in de regio’s Kyiv, Kharkiv en Kherson bevrijdden. Sinds het begin van het jaar is er weinig beweging geweest in de frontlinies. De huurlingen van Wagner veroverden Bachmoet ten koste van enorme verliezen.
Het Oekraïense tegenoffensief dat in juni begon, slaagde erin de Russische eerste verdedigingslinie in een zuidelijke sector te doorbreken. Er is een Russische opmars in het noordoosten. Zonder in te gaan op de details van een militaire analyse van de aanwezige strijdkrachten, zal de oorlog voortduren tot in 2024 en misschien daarna.
Dit vooruitzicht van een langdurig conflict dwingt ons om vragen te stellen over solidariteit. In februari-maart 2022, toen de eerste volksinitiatieven van solidariteit met Oekraïne verschenen, was de vraag naar de duur nauwelijks aanwezig. Het was noodzakelijk om dringend te handelen, om contacten te leggen met progressieve bewegingen in Oekraïne, om hulp ter plaatse te sturen, om massale desinformatie op sociale netwerken tegen te gaan, om binnen links een strijd te voeren tegen stromingen die het gevaar van het Russische imperialisme ontkennen of minimaliseren en de neiging hebben om de agressor en de aangevallene over één kam te scheren.
Dat werk begon met beperkte middelen en wisselende intensiteit afhankelijk van het land. Er zijn resultaten geboekt, hoewel die bescheiden blijven vergeleken met de behoeften van het Oekraïense volksverzet. Bij een deel van de bevolking wekt de militaire steun van Europese staten en de Verenigde Staten de indruk dat solidariteit ‘van onderop’ slechts een beperkte reikwijdte heeft, dat de beslissende factor afhangt van ‘degenen aan de top’, van hun bereidheid om in voldoende hoeveelheid effectieve militaire uitrusting te leveren.
Hoewel het duidelijk is dat de levering van militaire uitrusting een belangrijke factor is, zonder welke het verlies aan mensenlevens in Oekraïne veel hoger zou zijn, mag dat niet het feit verhullen dat een van de essentiële steunpilaren van het Oekraïense verzet ligt in de veelheid aan initiatieven die onafhankelijk zijn van de staat en die de bevolking in staat stellen om stand te houden en de strijdkrachten dagelijks effectief te ondersteunen.
Deze initiatieven komen voort uit de collectieven die werden gevormd in de begindagen van de massale oorlog. Gebaseerd op de ervaring van de voorgaande acht jaar ‘low-intensity’ oorlogsvoering in Donbass, compenseert dit massale en spontane verzet vanuit de basis de tekortkomingen, het slecht functioneren en de corruptie van de centrale staat. Het is van vitaal belang dat de hele samenleving zich verzet in de omstandigheden van een oorlog waarin het Russische leger alles wat het overleven van de bevolking mogelijk maakt als een militair doel beschouwt.
Afgelopen winter, toen de weersomstandigheden de militaire operaties vertraagden, was de grootste slag die het Oekraïense volksverzet won het overleven en de voortzetting van essentiële activiteiten ondanks de massale beschietingen door het Russische leger van essentiële infrastructuur (elektriciteit, drinkwater, collectieve verwarming). Als de elektriciteitsproductie, spoorwegen, ziekenhuizen en scholen zijn blijven functioneren, dan is dat grotendeels te danken aan de zelforganisatie van arbeiderscollectieven die de organisatie van hun activiteiten opnieuw uitvinden ondanks beschietingen, stroomonderbrekingen en het gebrek aan financiering voor openbare diensten.
Dit volksverzet speelt zich voortdurend af op twee fronten
Het eerste front is de strijd om de bezetter te verdrijven. De ervaring van de Donbass en de Krim sinds 2014, en die van de andere bezette gebieden sinds 2022, laat zien dat de Russische bezetting niet beperkt blijft tot territoriale uitbreiding. Ze tast alle grondrechten aan, vernietigt onafhankelijke maatschappelijke organisaties, onderdrukt sociale en vakbondsrechten, plaatst de hele bevolking onder de terreur van lokale maffiapotentaten, valt vrouwen aan die blootstaan aan de permanente dreiging van seksueel geweld door de bezettingstroepen en hun huurlingen, maakt het leven onmogelijk voor holebi’s die, alleen al door hun bestaan, worden gelijkgesteld aan ‘agenten van het mondiale Westen’ tegen de traditie en het gezin.
Het tweede front is het thuisfront. In Oekraïne probeert de heersende klasse de context van oorlog en staat van beleg te gebruiken om vakbonds- en sociale rechten ter discussie te stellen, de persvrijheid in te perken, de activiteiten van vakbonden te beperken en de bescherming van het milieu ter discussie te stellen. Terwijl de Russische bezetting de Oekraïense samenleving als zodanig vernietigt, wil ultraliberaal rechts de Oekraïense samenleving ‘normaliseren’ in overeenstemming met zijn belangen, de druk van internationale geldschieters en zijn opvatting van een nationale staat. Binnen de regering en de Rada (parlement) lijken radicale neoliberale krachten momenteel de overhand te hebben op pragmatici die bereid zijn om concessies te doen aan de belangen van het volk in de continuïteit van wat er gebeurd is tussen Maidan en de massale invasie van februari 2022.
De conferentie die op 21-22 juni 2023 in Londen werd gehouden onder het gezamenlijke voorzitterschap van de Britse en Oekraïense regering weerspiegelt die alliantie tussen de Oekraïense heersende klassen en westerse regeringen die nu al een neoliberale agenda voor na de oorlog willen doordrukken. In die visie moeten de volksmassa’s de immense menselijke kosten van het conflict dragen, maar ze mogen niet bepalen hoe de Oekraïense samenleving van morgen uit zal zien. Tegenover de officiële conferentie organiseerden Sotsialny Rukh (Sociale Beweging), verschillende delegaties van de Oekraïense burgermaatschappij en parlementsleden van Labour die sinds het begin van het conflict solidair zijn met Oekraïne, een tegenconferentie om de sociale, ecologische, feministische en democratische prioriteiten voor het Oekraïne van morgen te benadrukken.
In het vooruitzicht van een langere oorlog dan in februari 2022 werd voorspeld, moeten we manieren bedenken om internationalistische solidariteit ‘van onderop’ op de agenda te zetten van mainstream vakbonds- en feministische, milieu- en LHBT-organisaties. Laten zien dat de oorlog in Oekraïne en de vele problemen die daarbij komen kijken niet slechts een ver verwijderd object van solidariteit zijn. Die problemen zijn de onze, ze stellen onze eigen samenlevingen ter discussie. Vechten tegen het Russische imperialisme betekent ook vechten tegen de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen. Het aannemen van effectieve sancties betekent ook vechten voor het opheffen van het bankgeheim en voor de transparantie van productieketens.
In 1967 maakte een collectief van filmmakers een film getiteld Loin du Vietnam. Het doel was om te laten zien dat een oorlog die geografisch ver weg van Europa plaatsvond, toch politieke vragen opriep over onze eigen samenlevingen, dat er niet alleen een strijd in de verte was die gesteund moest worden op morele of politieke principes, maar ook een strijd die onze eigen situaties, onze eigen levens kon beïnvloeden. Oekraïne is geografisch veel dichterbij dan Vietnam, het is niet moeilijk om er te komen of om directe contacten te leggen met volksbewegingen daar, om samenwerkingsverbanden aan te gaan tussen collectieven in Europa en Oekraïne. Zelfs met onze beperkte krachten kunnen we het Oekraïense dubbele front dichter bij de dagelijkse strijd in Europa brengen. Het opbouwen van solidariteit tussen volkeren is de beste manier om bij te dragen aan een overwinning op het Russische imperialisme en aan de progressieve aspiraties van de Oekraïense samenleving.
Laurent Vogel, onderzoeker op het gebied van gezondheid op het werk, is actief in het Europees Netwerk voor solidariteit met Oekraïne.
Dit artikel verscheen oorspronkelijk in Soutien à l’Ukraine résistante, nr 23, september 2023. Nederlandse vertaling: redactie Grenzeloos.
