Pensioen en levensverwachting: de mythes

Dinsdag 7 maart: grote actiedag tegen Macrons pensioenplan

De vakbonden en talrijke andere organisaties hebben de voorbije dagen volop gemobiliseerd om deze dinsdag 7 maart “mettre la France à plat” – Frankrijk stil te leggen. Met betogingen en stakingen tegen het optrekken van de pensioenleeftijd tot 64 jaar. Volgens de president en de regering is er geen alternatief, anders wordt de pensioenlast ondraagbaar.

“”De pensioenleeftijd moet wel omhoog, want de levensverwachting blijft maar stijgen. Met dit argument slaan regeerders de vakbonden telkens om de oren. Want het is toch wel waar: hoe langer we leven, hoe langer we moeten werken om het stelsel betaalbaar te houden. Maar klopt dat wel?

Demografie

Demografen waarschuwen de jongste tijd tegen die simpele voorstelling van zaken. Regeerders pakken telkens ze pensioenhervormingen willen doorvoeren, uit met de bekende argumenten: ineens veel babyboomers die met pensioen gaan, een lagere nataliteit en dus minder bijdragen te verwachten, en vooral: een steeds langere levensverwachting. En ze krijgen geen of nauwelijks weerwerk.

Frankrijk is toe aan zijn zoveelste pensioenhervorming – waartegen deze dinsdag, 7 maart, grote acties worden gevoerd. Daar ook weer zijn de bekende argumenten naar voor geschoven. Maar deze keer is er wel meer betwisting.

Het is niet meer zoals in 2010, toen minister Christian Estrosi onder president Nicolas Sarkozy de verhoging van de pensioenleeftijd alweer met de stijgende levensverwachting verdedigde. “Binnen dertig jaar worden de Fransen honderd jaar” zei hij op tv tegenover de vakbondsleider van CGT en CFDT. Die er met de mond vol tanden bijzaten.

Estrosi, nu in het kamp van president Macron, blufte er dus maar op los. Prognoses op lange termijn inzake nataliteit en mortaliteit gaan meestal uit van diverse scenario’s, men kan die cijfers immers moeilijk bij wet of decreet aanpassen.

Uitgaande van de gemiddelden hebben demografen en andere experts voor de COR (Conseil d’Orientation des Retraites) berekend dat er geen financiële onevenwichten op komst zijn, niet op korte noch op lange termijn. Terloops wordt wel opgemerkt dat het levensniveau van de gepensioneerden er op achteruit gaat. Dat heeft dan onder meer te maken met het feit dat de Franse pensioenen niet langer gekoppeld werden aan het niveau van de lonen, wel gedeeltelijk aan de levensduurte. Maar dat levensniveau is hoe dan ook de voorbije kwarteeuw al gevoelig gedaald.

Eeuwelingen

De honderdjarige Fransen over wie Estrosi het had, kwamen alleszins niet van het Insee (Institut national de la statistique et des études économiques) dat demografische prognoses opstelt. Dankzij de medische vorderingen, betere sociale voorzieningen, voeding en dergelijke is de levensverwachting in de landen van de Oeso (de rijkere dus) tussen 1970 en 2022 met tien jaar gestegen. Kan men die trend zomaar doortrekken, wat regeerders soms doen?
⁽¹⁾Zie: http://www.regards.fr/actu/article/reforme-des-retraites-que-valent-les-arguments-demographiques

Er zijn nogal wat onbekenden. Zo daalde de levensverwachting van mannen in Rusland na de instorting van de Sovjet-Unie en de kapitalistische schoktherapie drastisch, tot onder 60 jaar. Onder meer omdat de nieuwe onzekerheden massaal hart- en vaatziekten veroorzaakten. De covid-pandemie heeft zwaar toegeslagen in de leeftijdscategorie boven 80 jaar, zeker in ons land. In de VS veroorzaakt de massale verslaafdheid aan opioïden jaarlijks tienduizenden, eerder jonge, overdoden, met gevolg dalende cijfers voor levensverwachting

Naarmate de levensverwachting stijgt, daalt ook het ritme van toename, stellen de demografen vast. In verscheidene regio’s van de wereld is er, om diverse redenen, eerder een stagnatie.

Het Franse Insee heeft de voorbije jaren zijn prognoses voor levensverwachting ook naar omlaag bijgesteld. In de prognose voor 2021-2070 is die vooral voor de vrouwen, verlaagd. Maar daar heeft het COR vorig jaar geen rekening mee gehouden. Misschien omdat dit niet past in het discours v an de verhoging van de pensioenleeftijd.

In België stelt men de voorbije jaren, pandemie buiten beschouwing gelaten, al langer een daling in de toename van de levensverwachting vast. Nu ligt die op 0.19% per jaar, daar waar het bij voorbeeld in 1986 nog 0.37% was, nu dus de helft. Met als prognose dat het verder zakt naar 0.15% in de jaren 2030.

Effect opwarming

Of zelfs lager. Want daarnaast zijn er ook de klimatologen die waarschuwen voor de gevolgen van de klimaatopwarming op onze levensstijl en levensverwachting. Het is weinig voorspelbaar wat die invloed zal zijn. Maar wat volgens arbeidsexperts wel al vast staat: voor veel categorieën zal de arbeid zwaarder worden. Het Franse Anses (nationaal bureau voor gezondheid, voeding, milieu en arbeid) waarschuwde vijf jaar geleden dat de opwarming ingrijpende gevolgen zal hebben op de arbeidsomstandigheden – vooral negatieve.

De klimaatopwarming dreigt het leven voor iedereen wat lastiger te maken, wat een weerslag zou kunnen hebben op de levensverwachting. In een deel van West-Europa had de hittegolf van 2003 al veel overdoden en een dip in de levensverwachting tot gevolg.

Eind vorig jaar had de Internationale Arbeids Organisatie in een rapport verlaging van de pensioenleeftijd bepleit als een middel om rekening te houden met de gevolgen van de klimaatopwarming. Maar dit aspect wordt totnogtoe zorgvuldig uit het debat over pensioenleeftijd gehouden. We leven langer, dus werken we langer, daar mag je niet aan twijfelen, aldus de simpele, valse, redenering.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op Uitpers.