De invasie in Oekraïne zouden we in sommige opzichten ‘gek’  kunnen noemen. Het lijkt er nu in ieder geval op dat een aantal misrekeningen, bluf en een aantal ernstige fouten samengaan. Als iemand in de Russische leiding gedacht had dat dit een snelle verovering zou kunnen zijn en dat de Oekraïners zouden klaar staan om hun veroveraars te verwelkomen, dan heeft hij het bij het verkeerde eind gehad.

De demoralisatie onder de Russische troepen die nu op hun buren schieten, die waarschijnlijk ook Russisch spreken en de dood van jonge dienstplichtigen waarvan de gezinnen thuis het nieuws zullen vernemen ondanks de mediacrisis evenals de moedige openlijke oppositie tegen de oorlog door een aantal linkse organisaties, tonen aan dat Poetin de krachtsverhoudingen en de oorlogsstemming verkeerd heeft ingeschat.

Dit is niet Praag 1968, waar troepen uit het hele Warschaupact naartoe werden gestuurd die geen Tsjechisch spraken en die werden voorgelogen over wat er aan de hand was. In plaats daarvan ontwikkelt het zich tot iets dat meer lijkt op de bezetting van Afghanistan, die onder andere de steun voor de Sovjetstaat heeft aangetast.

Logica

We hebben een zorgvuldige genuanceerde analyse nodig van wat tot deze invasie heeft geleid, in plaats van voor de hand liggende karikaturen die de politiek reduceren tot de grillen van deze of gene tiran, of deze of gene grote leider. De krachtsverhoudingen zijn veel gecompliceerder dan dat, en we moeten het gevaar vermijden af te glijden naar grove ideologische verklaringen van wat er gebeurt.

De ideologische karikatuur, en niet alleen in de sensatiepers, steunt al te simplistisch op monster- en heldenverhalen. Het monsterverhaal wordt vaak gecombineerd met een poging om te vatten wat onbegrijpelijk lijkt en dan wordt ‘waanzin’ geroepen. Dat is soms beledigend, zoals in de ongevoelige reactionaire opmerkingen dat miljoenen stierven in de Holocaust omdat Hitler ‘gek werd’, maar het is altijd dom.

Dat is net zo dom als het idee dat het tijdens de Tweede Wereldoorlog goed is afgelopen omdat we grote leiders als Churchill hadden, zelf een bruut en schurk. Het roept  trouwens ook het idee op dat sommige individuen ‘gek’ zijn, een idee dat leidt naar psychiatrische valkuilen in plaats van een begrip van wat voor soort rationaliteit er aan het werk is in deze zelfdestructieve miserabele wereld, een wereld die mensen wel degelijk benauwd maakt, die ons soms gek maakt.

Dit is het soort verhaal dat voormalig linkse commentatoren in een heel slecht daglicht stelt, zoals in de bewering dat de sterke Poetin geneigd was voordeel te halen uit het Westen dat momenteel wordt geleid door een ‘woke elite‘. Wat er in het hoofd van Poetin omging is hier niet van belang, hoe verleidelijk het ook is als uiteenzetting. We krijgen een beter beeld van de nationalistische logica die Poetin drijft uit zijn eigen woorden, zijn recente toespraak bijvoorbeeld.

In plaats daarvan moeten we, als onderdeel van onze specifieke analyse van elke gebeurtenis, begrijpen wat er werkelijk ‘gek’ is aan de ogenschijnlijk ‘democratische’ regimes waaronder we leven en aan de duidelijkere totalitaire politiestaten. In gevallen als dit is er sprake van een soort rigoureuze logica in de berekeningen van de ‘leiders’, een instrumentele rationaliteit die vervolgens omslaat in irrationaliteit, waanzin, wanneer ze in aanraking komt met de echte wereld.

Afsluiting

Die berekeningen onthullen iets over de aard van het systeem dat figuren als Poetin in staat stelt de top te bereiken. In dit specifieke geval weten we ook dat Poetin, uit begrijpelijke angst voor covid, door zijn positie in staat is geweest extreme maatregelen te nemen om anderen buiten te sluiten. Dit is weer zo’n geval waarin de pandemie ‘rationele’ reacties verhevigt en verandert in irrationele pogingen tot verwoede controle. Poetins angst voor covid leidt vervolgens ook tot  de populaire verklaring voor de invasie in de roddelpers door ‘krankzinnigheid’.

De kern van dit soort waanzin is een logica van annexatie, een proces dat noodzakelijk was om het kapitalisme zelf wortel te laten schieten. De omheining van het land, die de mensen van hun eens gemeenschappelijke hulpbronnen berooft, wordt aangevuld met een omheining van eigendom en kapitaal, een controle die de toegang beperkt. En deze beperking van de toegang brengt, niet verrassend, een beperking van de informatie met zich mee en belemmert de democratische werking op fatale wijze.

Het is deze krankzinnige logica, en de insluiting van middelen, die figuren als Poetin voortbrengt, nu geïsoleerd aan het hoofd van een militair apparaat en omringd door gehoorzame apparatsjiks die vrezen voor hun leven of, in een of twee gevallen, hopen dat dit hun kans is om de volgende baas te worden. De vele misrekeningen zullen Poetin de das omdoen  en berekeningen over hoe de macht moet worden uitgeoefend zullen waarschijnlijk even destructieve gevolgen hebben, tenzij we in actie komen om authentiek democratische besluitvormingssystemen in te voeren, die werken voor ons allemaal en niet voor enkelen.

Standpunten

Leiders als Poetin, afgescheiden van de rest van hun bevolking, ingesloten en onderhevig aan desinformatie, bekijken de wereld vanuit een bepaald soort standpunt, van bovenaf. En dat is heel anders dan onze analyse, die altijd uitgaat van het standpunt van de uitgebuitenen en onderdrukten, van onderop.

Ja, oké, we weten niet of Poetin, of een van de leiders van de ‘democratieën’ gek is of niet. Maar het plakken van een quasi-psychiatrisch etiket op degenen tegen wie we ons verzetten is misleidend, een afleiding en een valstrik. Onze politieke analyse en reactie moet gebaseerd zijn op iets veel beters dan dat.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op Anticapitalist Resistance. Nederlandse vertaling: redactie Grenzeloos.