Kort geleden heeft het Poolse Constitutionele Hof bijna alle abortussen verboden, als onderdeel van een breder katholiek-conservatief offensief tegen de rechten van de vrouw. De uitspraak heeft echter al tot stakingen en blokkades in heel Polen geleid – en vrouwen uit de arbeidersklasse die zich het minst een clandestiene abortus kunnen veroorloven, nemen het voortouw in de opstand.

Het verbod op abortus, dat in 1993 door het Poolse parlement werd ingevoerd en in 1997 door het Constitutionele Hof als wet werd bekrachtigd, was een van de mijlpalen in de overgang van het staatscommunisme naar het neoliberale kapitalisme in Polen.

De in 1997 ingevoerde wet stond abortus toe in drie situaties: als de zwangerschap het gevolg was van verkrachting, als het leven of de gezondheid van de vrouw in groot gevaar was, of als de foetus ernstig ziek was of dood dreigde te gaan. Afgelopen vrijdag heeft het Grondwettelijk Hof het ook in deze derde situatie onwettig verklaard om een zwangerschap af te breken.

Aangezien het merendeel van de legale abortussen in Polen om deze derde reden wordt uitgevoerd, betekent de uitspraak dat er in Polen bijna geen abortussen meer zullen plaatsvinden – officieel dus. Officieel worden er volgens een van de belangrijkste feministische organisaties in het land, de Federatie voor Vrouwen en Gezinsplanning, jaarlijks zo’n honderdduizend abortussen uitgevoerd in Polen.

Verschillende organisaties in Polen en in het buitenland helpen Poolse vrouwen bij het verkrijgen van abortuspillen of het op een andere manier afbreken van de zwangerschap. De huidige wet bestraft vrouwen niet voor het afbreken van een zwangerschap – maar door tot drie jaar gevangenisstraf op te leggen voor het helpen van vrouwen bij het afbreken van een zwangerschap, brengt de wet zowel de artsen als de verstrekkers van farmacologische hulp in gevaar.

Het besluit van afgelopen vrijdag is genomen door de Poolse regering van de Recht en Rechtvaardigheidspartij (PiS). Toch hebben alle politieke stromingen de vrouwen verraden. Zo waren er de sociaaldemocraten, die in 2004 in het parlement de benodigde meerderheid hadden om de drastische anti-abortuswet te wijzigen, maar er niet voor kozen dit te doen, omdat ze de steun van de kerk nodig hadden voor de toetreding van Polen tot de Europese Unie. Of neem de liberalen, die beweren dat de in 1997 ingevoerde wet een ‘compromis’ was.

Nadat ze Polen sinds ten minste 2016 in een staat van constante angst voor abortus hadden gehouden, besloten de conservatieven nu om door te duwen, opnieuw met behulp van het Constitutionele Hof. Jarosław Kaczyński, de leider van de PiS-partij, zei in 2016 dat vrouwen risicovolle zwangerschappen moeten voldragen en hoe dan ook moeten bevallen, zelfs als de foetus overlijdt.

De prijs betalen

Zoals met alle dingen heeft ook abortus zijn klassendimensie, waardoor de Poolse samenleving in feite wordt opgedeeld in degenen die het zich kunnen veroorloven en degenen die het niet kunnen betalen. Het maakt natuurlijk wel uit of je in een grootstedelijk gebied woont of in regio’s waar alle artsen weigeren om zwangerschappen af te breken vanwege hun ‘geweten’.

Een van de populairste feministische leuzen op dit moment is: ‘We willen artsen zonder geweten!’. De laatste jaren is het liberale verhaal van ‘keuze’ vervangen door dat van ‘noodzaak’; dit om vrouwen niet het recht te ontzeggen om te kiezen, maar om te benadrukken dat de meeste vrouwen geen keuze hebben als het gaat om abortus.

Ongeacht of je besluit om het in Polen of in het buitenland te doen, het kost tussen de 50 en 100 procent van je maandsalaris – afhankelijk van de stad, de vorm die het aanneemt en de algemene toegankelijkheid. Elke krant in Polen maakt reclame voor abortus – onder het eufemisme ‘het opwekken van de menstruatie’ of ‘het reguleren van de menstruatiecyclus’. Veel artsen die weigeren om een zwangerschapsafbreking in een openbaar ziekenhuis uit te voeren, stemmen ermee in om een abortus in een privékliniek uit te voeren. Het is allemaal een kwestie van geld – en connecties.

In de afgelopen decennia is ‘de uitzonderingstoestand’ over het algemeen besproken als een manier om uitdrukking te geven aan de uitzonderlijke toestand van vluchtelingen en mensen zonder papieren – het feit dat ze buiten de wet staan. Necropolitiek, een term die door Achille Mbembe is bedacht, laat zien hoe de neoliberale, geglobaliseerde biopolitiek de hedendaagse wereld regeert door achteloos toe te staan dat hele groepen en bevolkingsgroepen aan de dood worden blootgesteld.

Ik geloof dat vrouwen in Polen vandaag de dag zo’n groep zijn, blootgesteld aan het risico van de dood door degenen die beweren het christelijk erfgoed in de Poolse staatsinstellingen en de katholieke kerk voort te zetten. De bestendiging van het neoliberale pact van conservatieve waarden en de liberale markt neemt de vorm aan van de onderdrukking van vrouwen, in naam van de traditionalistische waarden.

Verzet

Maar waar controle is, is er altijd verzet. En Poolse vrouwen betwistten, ondermijnden en vochten sinds de eerste dag tegen het abortusverbod.

In 1997 werden ongeveer een miljoen handtekeningen verzameld voor een referendum over abortus. In april 2016, toen de eerste pogingen werden ondernomen om de toegang tot abortus verder te beperken, sloten 100.000 vrouwen zich onmiddellijk aan bij feministische groepen die online ad hoc werden opgericht. Zo’n 150.000 vrouwen liepen in verschillende steden en dorpen in Polen in wat al snel bekend werd als ‘de Zwarte Protesten’, wat leidde tot de Vrouwenstaking en uiteindelijk de Internationale Vrouwenstaking.

Dit verzet is ook vandaag weer zichtbaar. Op maandag 26 oktober werden een dertigtal steden en dorpen in Polen geblokkeerd door auto’s, fietsen en voetgangers in spontane protesten ter ondersteuning van vrouwenrechten. De dag ervoor gebruikten boeren hun voertuigen om de straten in verschillende kleine steden te blokkeren om te protesteren tegen het onlangs ingestelde abortusverbod.

Na de eerste demonstraties op vrijdag 23 oktober – de dag van de uitspraak – hebben de protesten zich uitgebreid van grote steden tot kleine steden en dorpen in het hele land. Volgens een ruwe schatting vonden de protesten plaats op ten minste zeventig plaatsen in Polen en in zo’n twintig steden in het buitenland.

Er werd opgeroepen tot een algemene staking op woensdag 28 oktober en op veel werkplekken heeft men steun uitgesproken voor de zaak van de vrouwen. Een nieuw en zeer populair element van het protest is dat feministen kerken bezoeken om te pleiten voor het recht op abortus en de rechten van de vrouw. De activisten gaan kerken binnen, en gaan daar staan, houden spandoeken vast en verspreiden pamfletten. Dit gebeurt meestal vreedzaam, zonder gewelddadige conflicten.

De huidige protesten lijken een iets andere sfeer te hebben dan voorheen – nu zijn we woedend, niet alleen ongelukkig, en de belangrijkste slogan is een scheldwoord, ‘wypierdalać!’, dat vertaald kan worden met: sodemieter op.

Als ze dat zouden doen, zouden de zeer onaangename Kaczyński en zijn conservatieve collega’s misschien wat moeite hebben om ergens anders heen te gaan. Maar de Poolse feministen hebben wel wat anders aan hun hoofd.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op Jacobin. Nederlandse vertaling: redactie Grenzeloos.