Sergej Lavrov en vulgair anti-imperialisme

Er bestaat al heel lang kritiek op het ‘vulgair marxisme’ als een simplistisch economisch determinisme dat stelt dat de ideologische en sociale bovenbouw van een samenleving bepaald wordt door haar economische infrastructuur of productiewijze.

‘Vulgair marxisten’ (met name stalinisten) hadden de neiging om samenlevingen als ‘socialistisch’ te bestempelen, simpelweg omdat ze staatseigendom hadden van de productiemiddelen, ongeacht hoezeer die staat zijn arbeiders uitbuitte en democratische rechten ontzegde aan zijn bevolking in strijd met de socialistische waarden van vrijheid, gelijkheid en democratie.

‘Vulgair marxisme’ was niet de benadering van Marx, die de maatschappij analyseerde als een op elkaar inwerkend geheel waarin economische, sociale en ideologische omstandigheden elkaar wederzijds beïnvloeden.

We hebben ook kritiek nodig op het vulgair anti-imperialisme, dat het door de VS geleide Westerse imperialisme beschouwt als het enige imperialisme in de wereld van vandaag, en dat daarom elke staat die in conflict is met de Verenigde Staten steunt als anti-imperialistisch en ‘objectief’ progressief, ongeacht hoe onderdrukkend die staat mag zijn tegenover zijn eigen volk en imperialistisch tegenover andere naties.

Voor vulgaire anti-imperialisten, zoals de ‘United National Antiwar Coalition’, is het door de VS geleide imperialisme de ‘hoofdvijand’, onderdrukking en agressie door anti-VS staten zijn hoogstens ‘secundaire tegenstellingen’ en daarom is elke vijand van mijn vijand mijn vriend.

Vulgair anti-imperialisme maakt gebruik van een geopolitieke analyse van staatsbelangen die mensen die tegen onderdrukking strijden onzichtbaar maakt. Die visie levert een aantal zeer reactionaire vrienden op zoals Rusland, het moederschip voor de autoritaire dwepers van extreemrechts wereldwijd, en patrimoniale politiestaten ‒ zoals het Syrië van de Assads en het Noord-Korea van de dynastie van de Kim-familie.

Een consequent anti-imperialisme daarentegen is gebaseerd op een concrete klassenanalyse van elk conflict om te zien wie de onderdrukker en wie de onderdrukte is met het oog op handelen in solidariteit met de onderdrukten.

Lavrov vertelt de waarheid

Ironisch genoeg benadrukte de Russische minister van Buitenlandse Zaken Sergey Lavrov onlangs de hypocrisie van vulgaire anti-imperialisten die zich verzetten tegen de door de VS gesteunde Israëlische bezetting van Palestijnse gebieden, terwijl ze zich niet verzetten tegen de Russische bezetting van Oekraïens grondgebied omdat de Verenigde Staten daar tegen zijn. Maar hun ‘anti-imperialistische’ Russische bondgenoot heeft dat standpunt onlangs tegengesproken.

Na twee keer de verklaarde doelen van Rusland in Oekraïne van ‘denazificatie’ en ‘demilitarisering’ te hebben herhaald in een interview met de nieuwszender Russia-24, die in handen is van de staat, stelde Lavrov de doelen van Rusland in Oekraïne gelijk aan de doelen van Israël in Gaza:

‘Premier Benjamin Netanyahu kondigde aan dat Hamas als geheel en als militaire macht vernietigd moet worden. Dat klinkt als demilitarisatie [van Oekraïne]. Hij zei ook dat het extremisme in Gaza moet worden geëlimineerd. Dat klinkt als denazificatie [van Oekraïne].‘⁽¹⁾Het ministerie van Buitenlandse Zaken van de Russische Federatie, ‘Foreign Minister Sergey Lavrov’s interview with RIA Novosti en Rossiya 24 TV on current foreign policy issues’, Moscow, 28 december 2023.

Het Russische staatspersbureau RIA Novosti publiceerde het transcript van Lavrov’s interview, dat het ministerie van Buitenlandse Zaken in het Engels op zijn website publiceerde. Het internationale nieuwsagentschap RT, dat in handen is van de staat, publiceerde een verhaal met Lavrov’s opmerking over de gelijkaardige militaire doelen van Rusland en Israël in hun respectievelijke offensieven, getiteld ‘Israël’s verklaarde doelen gelijkaardig aan die van Rusland ‒ Lavrov.'⁽²⁾RT, Israel’s declared goals similar to Russia’s – Lavrov, 28 december 2023.

De vulgaire anti-imperialisten hebben niet geprobeerd uit te leggen waarom hun ‘anti-imperialistische’ bondgenoot Rusland zijn doelen in Oekraïne zou identificeren met die van het door de VS gesteunde Israël in de Palestijnse gebieden. Ik kan vanuit het vulgaire anti-imperialistische kamp geen commentaar vinden op de verklaring van Lavrov.

De Westerse massamedia lijken geen verslag te hebben gedaan van de opmerkingen van Lavrov, behalve in sommige pro-Israël media waar de Times of Israel uit Jeruzalem en de Jewish Press uit Brooklyn de opmerkingen van Lavrov nieuwswaardig vonden voor hun lezers.⁽³⁾Times of Israel, Lavrov appears to liken Israel’s war on Hamas in Gaza to Russia’s invasion of Ukraine, 28 december 2023; David Israel, FM Lavrov: Russia’s Goals in Ukraine Identical to Israel’s Goals in Gaza, The Jewish Press, 28 december 2023.

Vanuit het kamp van de consequente anti-imperialisten werden de opmerkingen van Lavrov veroordeeld. Gilbert Achcar, een socialistische criticus van het vulgaire anti-imperialisme, of wat hij het anti-imperialisme van de dwazen heeft genoemd, tweette dat Lavrov’s verklaring aantoonde dat ‘ze allemaal, Biden, Rusland en Israël hun toevlucht nemen tot hypocriete rechtvaardigingen.'⁽⁴⁾Gilbert Achcar, How to Avoid the Anti-Imperialism of Fools, The Nation, 6 april 2021. Zie ook hier.

Ramzy Baroud, de redacteur van Palestine Chronicle, steunde het recht van Oekraïne om zich te verdedigen tegen de Russische invasie en veroordeelde de westerse hypocrisie die de Russische agressie tegen Oekraïne veroordeelt, maar zich niet verzet tegen de Israëlische agressie tegen de Palestijnen.⁽⁵⁾Ramzy Baroud, Hypocrisy Does Not Begin to Describe It: Baroud on the Ukraine Crisis and the Changing Global Order, Palestine Chronicle, 17 maart 2022. Baroud zei:

‘Lavrov’s standpunt…is op zijn zachtst gezegd bizar en heel beledigend. Bizar omdat het volledig inconsistent is met het Russische buitenlandse beleid sinds het begin van de Israëlische genocide in Gaza, en aanstootgevend omdat het lijkt op een soort politieke knieval voor Israël om door te gaan met zijn dodelijke oorlog tegen Palestijnse burgers zonder zich zorgen te maken over een krachtige Russische reactie. Arabische regeringen en Palestijnse verzetsgroepen moeten opheldering eisen van Rusland naar aanleiding van die beledigende verklaringen en navragen of ze een officiële verandering van beleid vertegenwoordigen met betrekking tot Israël en de Palestijnse strijd voor vrijheid.'⁽⁶⁾Objectives of Israel’s and Russia’s Wars ‘nearly Identical – Did Lavrov Shift Position on Gaza?, Palestine Chronicle, 28 december 2023.

Ik kan geen berichtgeving vinden over de vraag of Rusland zijn standpunt aan de Arabische regeringen en de Palestijnen heeft verduidelijkt. Maar de vraag blijft: waarom maakte Lavrov die opmerkingen en waarom koos Russia Today (RT) ervoor om ze internationaal uit te vergroten?

Eén aanwijzing is dat Lavrov in zijn interview specifiek de Israëlische premier Benjamin Netanyahu prees voor zijn standpunt over de oorlog in Oekraïne, waarbij hij opmerkte dat ‘premier Benjamin Netanyahu Rusland niet heeft bekritiseerd ondanks de vele kritische verklaringen [over zijn acties] die over de hele wereld zijn afgelegd.’ Het RT-verhaal voegde er scherp aan toe dat Netanyahu ‘geweigerd heeft militaire hulp naar Oekraïne te sturen.’

Cynische geopolitiek

Het lijkt erop dat Lavrov de Israëlische leiders duidelijk maakte dat Rusland de positieve relaties wil behouden die op de proef zijn gesteld sinds de aanval van Hamas op Israël op 7 oktober en de daaropvolgende verwoesting van Gaza door Israël.

Sinds Vladimir Poetin in 2000 aan de macht kwam, heeft hij om politieke en strategische redenen nauwe betrekkingen met Israël nagestreefd. Politiek gezien moet Poetin rekening houden met bijna 600.000 mensen die in de Russische Federatie wonen en volgens de Israëlische Wet op de Terugkeer als Joods worden beschouwd, evenals met de 1,5 miljoen Russischtalige Joden in Israël, die bijna 20% van alle Israëlische Joden uitmaken en die wortels en familie hebben in Rusland en Oekraïne.

Naar schatting 100.000 Israëlische Joden wonen in Rusland, waarvan ongeveer 80% in Moskou. Honderdduizenden Russischtalige Joden hebben een dubbele Israëlisch-Russische of Israëlisch-Oekraïense nationaliteit.⁽⁷⁾How many Jews in Russia, Jewish Institute for Policy Research; Eric R. Mandel, US Jews don’t recognize the impact of Russian immigrants on Israel, Jerusalem Post, 31 maart 2023; Times of Israel, Israel advises dual citizens visiting Russia they may be drafted to fight Ukraine, 22 september 2022. Benjamin Netanyahu van zijn kant, met het aanzienlijke Russischtalige Israëlische stemblok in gedachten, voerde in 2019 campagne voor zijn ambt met een banner van meerdere verdiepingen op het hoofdkwartier van de Likud-partij waarop te zien is hoe hij handen schudt met Poetin.

In termen van geopolitieke strategie lijkt Lavrov aan te geven dat Rusland zijn partnerschappen met Israël wil vernieuwen, ondanks de Gaza-oorlog. Eind 2019 bereikten Poetin en Netanyahu een overeenkomst dat Israël geen wapens zou verkopen aan Oekraïne en Georgië, die beide gedeeltelijk door Rusland militair worden bezet, in ruil voor het feit dat Rusland geen wapens verkoopt aan Iran.⁽⁸⁾Middle East Monitor, Israel and Russia coordinate arms sale preventing deals with Iran, 13 december 2019.

Rusland wil dat Israël doorgaat met zijn beleid van het weigeren van Oekraïense verzoeken om militaire hulp, in het bijzonder Israëls geroemde en broodnodige luchtverdedigingssystemen, en met het niet deelnemen aan economische sancties tegen Rusland.

Rusland en Israël hebben nog andere militaire relaties. Ze zijn bondgenoten in de Libische burgeroorlog waar ze het opstandige Libische Nationale Leger steunen tegen de door de VN erkende regering van Nationale Overeenstemming die wordt gesteund door Turkije. In de Syrische burgeroorlog heeft Israël in stilte de Russische interventie in Syrië gesteund, in tegenstelling tot Turkije en in concurrentie met Iran. In ruil daarvoor heeft Rusland stilletjes Israëlische luchtaanvallen op Iraanse militaire middelen in Syrië toegestaan via een luchtruim dat door Rusland wordt gecontroleerd.⁽⁹⁾Sean Mathews, Russia ‘tolerates’ Israeli strikes in Syria, but has little appetite to restrain Iran, Middle East Eye, 31 dec. 2021; Jacob Magid, Russia says military coordination with Israel in Syria will continue as usual, Times of Israel, 27 feb. 2022.

De Russisch-Israëlische handel en investeringen zijn voor beide landen belangrijk. Rusland heeft vooral de hoogtechnologische bijdragen van Israëli’s gewaardeerd die in Moskou werken en investeren, maar veel Israëlische hoogtechnologische bedrijven hebben Rusland vrijwillig verlaten na de grootschalige invasie van Oekraïne.⁽¹⁰⁾Ricky Ben-David, Israeli tech firms halt operations in Russia over Ukraine war as sanctions pick up, Times of Israel, 13 maart 2022.

De Griekse socialist en anti-schuldenactivist Yorgos Mitralias suggereerde dat Lavrov ook sprak met de Amerikaanse en Europese gevestigde orde, op zoek naar toenadering rond hun gemeenschappelijke belang in de stabiliteit van het kapitalistische systeem.⁽¹¹⁾Yorgos Mitralias, Sergei Lavrov: Israel Pursues Objectives Similar to Those of Russia!, Solidarity, 22 januari 2024.

De stabiliteit die nodig is voor business-as-usual is zeker verstoord door de oorlogen in Oekraïne en Gaza. Het is mogelijk dat Lavrov als een grote mogendheid aan de Westerse mogendheden het signaal heeft gegeven dat ze samen moeten werken aan deals om beide oorlogen te stoppen en de stabiliteit van de grote mogendheden in de wereld te herstellen.

Extreemrechts het hof maken

Ik zou ook willen suggereren dat Lavrov’s boodschap vooral gericht was op het opkomende extreemrechts in Amerika en Europa, wiens belangrijkste mobiliserende onderwerp van anti-immigrant beleid is uitgebreid met islamofobe tirades tegen Palestijnen en beweringen dat budget-verslindende hulp aan Oekraïne en Oekraïense vluchtelingen tekortdoet aan onvervulde behoeften in eigen land.

Met extreemrechts in de positie om winst te maken in zowel Amerikaanse als Europese verkiezingen in 2024, hoopt Rusland op regeringen die Oekraïne zullen dwingen om genoegen te nemen met een vredesakkoord dat bezette Oekraïense gebieden aan Rusland afstaat.

Ondertussen is de hulp die Oekraïne de afgelopen twee jaar heeft ontvangen zowel in Europa als in Amerika in gevaar gekomen. Hoewel het Europese hulppakket van 54 miljard dollar begin februari eindelijk werd aangenomen na bezwaren van extreemrechts, gaat het om een vierjarig pakket van voornamelijk economische hulp in de vorm van leningen. Het bedrag ligt ver onder de budgettaire behoeften van Oekraïne en verdiept de schuldenval waarin Oekraïne gevangen zit.

Ondertussen hebben de extreemrechtse Republikeinen in het Huis van Afgevaardigden in de Verenigde Staten zich begin februari nog steeds verbonden aan het blokkeren van een voorgesteld hulppakket van 60 miljard dollar voor Oekraïne, dat 48 miljard dollar aan militaire hulp omvat.

Status van de oorlog

Het verhaal van het Kremlin, dat vulgaire anti-imperialisten neigen te versterken, is dat Oekraïne nu de oorlog aan het verliezen is en dat de Verenigde Staten en het Westen daarom hun invloed op Oekraïne moeten gebruiken om het land te dwingen tot een land-voor-vrede deal die aanvaardt wat Poetin onlangs de ‘veroveringen’ van Rusland in Oekraïne noemde.⁽¹²⁾Newsweek, Putin’s Slip of the Tongue Destroys His Favorite Ukraine Narrative, 17 januari 2024. Maar Oekraïne is de oorlog niet aan het verliezen.

In 2022 versloeg Oekraïne het op twee na grootste leger ter wereld dat verwachtte Kiev binnen enkele dagen in te nemen en een marionettenregering te installeren. In de rest van 2022 nam Oekraïne de helft van het Oekraïense land terug dat aanvankelijk door Rusland was bezet. De beperkte luchtverdedigingssystemen van Oekraïne waren voldoende om Russische militaire vliegtuigen ervan te weerhouden bombardementen uit te voeren buiten de frontlinies.

In 2023 bewogen de frontlinies nauwelijks, ondanks offensieven van beide partijen. Maar in de loop van 2023 werden de uitgebreide luchtverdedigingssystemen van Oekraïne zeer effectief in het onderscheppen van Russische raketten en drones die gericht waren op civiele infrastructuur en buurten ver van de frontlinies.

In de afgelopen maanden en weken heeft Oekraïne aanzienlijke strategische winst geboekt met aanvallen in de achterhoede van Rusland. De Russische Zwarte Zeevloot is zo verlamd door Oekraïense droneschepen dat het niet meer veilig kan opereren in het westen van de Zwarte Zee, de Oekraïense graanexport niet meer kan blokkeren en zijn schepen niet meer veilig in Krimhavens kan ontvangen.

De Russische Su-34 straaljagervloot heeft begin 2024 zoveel verliezen geleden door Patriot luchtverdedigingsraketten waarover Oekraïne beschikt, dat de straaljagers niet meer veilig dicht genoeg bij de frontlinies kunnen vliegen om hun glijbommen op Oekraïense doelen af te vuren.

De Russische olieraffinaderijen van de Baltische Zee in het noorden tot de Zwarte Zee in het zuiden zijn zo getroffen door Oekraïense drones dat het Russische ministerie van Energie eind januari moest aankondigen dat het de olie-export met meer dan een derde vermindert vanwege de verminderde raffinagecapaciteit, een grote klap voor de inkomsten van Rusland om zijn oorlogsmachine te financieren.

Het is waar dat Oekraïne er niet in is geslaagd om Rusland uit alle Oekraïense gebieden te verdrijven. Het is ook waar dat Oekraïne de frontlinies houdt tegen de aanhoudende Russische offensieven. Dat kan echter veranderen als de militaire hulp van de VS aan Oekraïne geblokkeerd blijft door Republikeins extreemrechts.

Oekraïne heeft bijna geen munitie voor de artillerie meer, essentieel voor het terugdringen van Russische offensieven aan de frontlinies. De capaciteit om artilleriegranaten te produceren in zowel Europese als Amerikaanse faciliteiten is beperkt en de Verenigde Staten hebben munitie omgeleid naar Israël voor de oorlog tegen Gaza.

Oekraïne heeft ook een tekort aan luchtverdedigingsraketten, die essentieel zijn om Oekraïense steden te beschermen tegen de volgende slachtoffers van Russische tapijtbombardementen, zoals Grozny, Aleppo en Marioepol.

Het kan de vulgaire anti-imperialisten niet schelen wat een ontwapend Oekraïne zou betekenen voor zijn bevolking onder Russische bombardementen en bezetting. In hun cynische geopolitieke berekeningen is een Russische herkolonisatie van Oekraïne positief omdat het gezien wordt als een nederlaag voor het door de VS geleide Westerse imperialisme.

Een overwinning van het Russische imperialisme in Oekraïne zou zeker een nederlaag zijn voor het Oekraïense volk, maar minder voor de Amerikaanse macht.

Het Amerikaanse imperialisme heeft de afgelopen decennia veel militaire nederlagen geleden, van Vietnam tot Afghanistan, maar de wereldwijde militaire inzet en economische uitbuiting van armere landen blijven sterk. Een nederlaag van Oekraïne zou weinig invloed hebben op die mondiale structuur.

Het Amerikaanse imperialisme zal verslagen moeten worden door een anti-imperialistische beweging in eigen land. Het hypocriete selectieve anti-imperialisme van de vulgaire anti-imperialisten heeft niet de morele consistentie om een massale anti-imperialistische beweging te inspireren. De beweging die we nodig hebben moet zich tegen alle imperialisme verzetten,

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op Against the Current. Nederlandse vertaling: redactie Grenzeloos.