De strijd over abortusrechten in Polen gaat met hernieuwde energie door. Op zaterdag 28 november vonden demonstraties plaats door het hele land – na de afloop van het weekend, in maar liefst 60 dorpen en steden. Andy Zebrowski doet verslag.
De Poolse protesten tegen de inperking van het recht op abortus begonnen op 22 oktober naar aanleiding van het verbod op abortussen bij ernstig misvormde foetussen door het constitutioneel tribunaal (CT). Het CT zit vol met pro-regeringspolitici om er zeker van te zijn dat de wensen van Jarosław Kaczyński worden nageleefd. Kaczyński leidt de ultraconservatieve partij Recht en Rechtvaardigheid (PiS) en is de machtigste politicus van Polen.
Politiegeweld
De aanvankelijke protesten werden opgezweept door sterke gevoelens van verontwaardiging en woede. De demonstraties op zaterdag waren hier een voortzetting van, maar werden sterker aangewakkerd door woede over het politiegeweld van 18 november. Tuig in burgerkleding viel op die dag de demonstrerende menigte aan toen de mars het eindpunt naderde. In eerste instantie werd gedacht dat het fascisten waren die bij eerdere vrouwen marsen ook gewelddadig hebben opgetreden.
Maar het was de politie. Ze gebruikten traangas, haalden telescopische stalen knuppels tevoorschijn en belegerden de demonstranten. Onder hen bleken ook agenten van het Bureau van Antiterroristische Operaties aanwezig te zijn. Zelfs een vrouwelijk links parlementslid werd met traangas belaagd en de plaatsvervangend parlementsvoorzitter, ook een links parlementslid, werd buiten het parlement door de politie onder handen genomen. Op zaterdag werd ook een ander vrouwelijk parlementslid met traangas bestookt.
PiS-leider Kaczyński staat onder druk in zowel zijn eigen kamp als vanuit extreemrechts. Hij wil zich als een sterke man profileren en heeft de politie daarom onder druk gezet om nog veel bruter met de demonstranten om te gaan. Bij massaprotesten is het vaak zo dat een terughoudende reactie vanuit de regering meer mensen aanmoedigt om ook de straat op te gaan. Maar gewelddadig optreden kan ook tot een uitbarsting van woede leiden die mensen de straat op drijft.
Dat is wat afgelopen zaterdag gebeurde. De demonstratie huldigde het afdwingen van het vrouwenkiesrecht in Polen, nu 102 jaar geleden. In het centrum van de hoofdstad Warschau staat een rotonde die genoemd is naar Roman Dmowski – de beroemdste Poolse antisemitische politicus van de twintigste eeuw. Deze werd getransformeerd tot Vrouwenrechten rotonde. Nieuwe borden werden over de oude geplaatst. De politie blokkeerde verschillende grote wegen in een poging om de duizenden demonstranten tegen te houden. De demonstratie duurde vier uur lang.
Steun voor de demonstraties
Al meer dan vijf weken staat Polen in het teken van de vrouwenprotesten het gezicht van Polen. Een peiling in de tweede week van november toonde aan dat 70 procent van de bevolking de demonstraties steunt, van hen heeft 13 procent ook deelgenomen aan de vrouwenprotesten. Dat betekent dat miljoenen mensen zich bij in ieder geval één demonstraties hebben aangesloten. Nog eens 57 procent van de ondervraagden steunt de demonstraties, maar heeft er nog geen bijgewoond. Onder de 18-24 jarigen zegt een verbluffende 29 procent bij de protesten te zijn geweest. Daarbij zijn veel van de demonstranten jonger dan 18 jaar.
De marsen hebben verder belangrijke successen geboekt. Ze hebben een hard klap uitgedeeld aan rechts – zowel de katholieke nationalisten van PiS als de fascisten. Terwijl honderdduizenden mensen aan het demonstreren waren, was de jaarlijkse fascistische mars op de Onafhankelijkheidsdag op 11 november de kleinste in tien jaar. PiS kan de voorsprong in de opiniepeilingen maar nauwelijks vasthouden. De grootste oppositiepartij, het neoliberale Burgerplatform dat de vorige overheid vormde, heeft weinig vooruitgang kunnen boeken, net als de sociaaldemocratische alliantie Lewica. De partij die de vooral profiteert in de peilingen is Polen 2050 dat wordt geleid door een beroemde liberaal-katholieke televisiepresentator die de vrouwendemonstraties steunt. Hij wordt gezien als een buitenstaander die verandering teweeg kan brengen, omdat hij nog niet in het parlement zit. Polen 2050 zou volgens een recente peiling 20 procent van de stemmen halen.
Transformatie
Maar de belangrijkste politieke verschuiving tot nu toe is het toegenomen geloof in de de noodzakelijkheid van massaprotesten. De beweging heeft een nieuwe generatie van onbevreesde, jonge, en voornamelijk vrouwelijke demonstranten teweeg gebracht. Of liever gezegd, ze hebben zichzelf gevormd. Ze blokkeren wegen en negeren de dreigementen van de politie. En telkens weer komen ze opdagen.
De protesten hebben de hiërarchie van de reactionaire katholieke kerk verder ondermijnd. Kerkbezoeken namen al voor de uitbraak van het coronavirus af. Op dit moment is kritiek op de kerk sterker dan ooit tevoren. Het abortusverbod van het constitutionele hof is nog niet gepubliceerd door de premier, ondanks dat de deadline hiervoor 2 november was. Het verbod is dus nog niet wettelijk van kracht. Dit toont de angst van de overheid voor de demonstranten.
De beslissing van het tribunaal leidde er aanvankelijk toe dat nog meer ziekenhuizen zich onthielden van alle vormen van abortus en zelfs van sommige prenatale screenings. Maar het uitstel van de publicatie van de uitspraak door de massaprotesten heeft enkele ziekenhuizen ertoe aangespoord om te verklaren dat zij bereid zijn om abortussen uit te voeren in het geval van ernstige foetale defecten. Andere ziekenhuizen hebben een middenpositie ingenomen. Zij voeren de formeel gezien nog legale abortus procedures uit, zonder dit officieel te verkondigen.
Ondanks dat vele duizenden demonstranten vakbondenslid moeten zijn, hebben de grootste vakbonden tot nu toe hoogstens verbale steun gegeven. Maar als zij de kans krijgen, gaan de arbeiders verder dan dat. Rafal, een trambestuurder, zei op de demonstratie van zaterdag: ‘de meesten van ons zetten berichten op de elektronische schermen die voorop onze trams staan. Berichten als: “Vrouwen, wij staan achter jullie”.’ Zorgwerkers zetten foto’s van zichzelf op sociale media waarin ze met mondmaskers en in uniform het bliksemschicht-symbool van de demonstranten tonen
De demonstraties en de reactie van de politie hebben velen zich af doen afvragen wat de rol van de politie in de samenleving eigenlijk is en hebben doen mensen beseffen hoe sterk we kunnen zijn als we samen strijden. Een van de belangrijkste slogans van de beweging is ‘Solidariteit is ons wapen’. Mensen verbreden hun blik op de wereld. Dit zijn geweldige tijden om anderen van de noodzaak voor revolutionaire politiek te overtuigen.
Dit artikel verscheen oorspronkelijk op de site van Socialist Worker. Nederlandse vertaling: redactie socialisme.nu.
