Trump is een fascist en er zijn duidelijk veel fascisten onder zijn assistenten. Naast Elon Musk en zijn nazigroet, zijn er de zorgwekkende achtergond van onder anderen individuen als Steve Bannon, Stephen Miller en Laura Loomer. De situatie is uiterst ernstig en mag niet worden gebagatelliseerd. De VS is echter nog niet omgeslagen in fascisme. Het risico bestaat dat dat wel gebeurt, zo is de nuance. Trump zal optreden om ervoor te zorgen dat zo’n verschuiving plaatsvindt (wat geen herhaling van het historisch fascisme betekent), maar er is nog een lange weg te gaan.
Fascisme als breuk
Fascisme wordt gekenmerkt door de vernietiging van democratische rechten en sociale atomisering. Dat impliceert de vernietiging van sociale bewegingen, in het bijzonder vakbonden, de transformatie van de rechterlijke macht in een instrument van de tirannie van de heerser en de afschaffing van alle vormen van persvrijheid, vrijheid van meningsuiting in het algemeen en het stakingsrecht. We zijn er nog niet.
We moeten simplistische redeneringen die tot verkeerde conclusies leiden vermijden. Bijvoorbeeld: de burgerlijke democratie is een valse democratie, die de dictatuur van het kapitaal verbergt. Dat is waar, maar daaruit volgt niet dat kapitalisme onvermijdelijk fascisme voortbrengt. Er volgt ook niet uit dat een despotische kandidaat als Trump de VS gemakkelijk van burgerlijke democratie naar fascisme zou kunnen leiden. Die overgang is een kwalitatieve sprong; er is een brute breuk voor nodig.
Het belangrijkste kenmerk van het fascisme in zijn strijd om de macht (dat het onderscheidt van een ‘eenvoudige’ militaire staatsgreep) is dat het die breuk maakt door te vertrouwen op een buitenparlementaire massabeweging van de kleinburgerij en het lompenproletariaat, met behulp van terroristische stoottroepen, gemobiliseerd met leugens, haat en pseudo-socialistische nationalistische demagogie.
Het is duidelijk dat al die elementen in zekere mate aanwezig zijn in het Trumpisme: MAGA als massabeweging, sociale demagogie, systematische leugens, haat, de Proud Boys en Oath Keepers als gewelddadige bendes. Het fascistische gevaar is dus heel erg reëel, en daar moeten we op hameren. Maar we moeten er ook op hameren dat de breuk nog niet heeft plaatsgevonden. Het zou kunnen gebeuren, maar het is nog niet achter de rug.
De sterke en zwakke punten van Trump
En die breuk zal niet zo makkelijk plaatsvinden. We zien het aan de stormen van verontwaardigde reacties die zijn veroorzaakt door het generaal pardon dat Trump verleende aan de relschoppers die betrokken waren bij de gewelddadige aanval op het Capitool in januari 2021. Dat blijkt vooral uit de venijnige reacties van rechters die dat pardon aan de kaak hebben gesteld en categorisch hebben ontkend dat de begunstigden beschermd zouden zijn tegen een eventuele hervatting van de rechtsgang.
Trump is goed op dreef, maar hij is zwakker dan hij lijkt. Hij moest afzien van de schandalige benoeming van Matt Gaez als procureur-generaal. Slechts één op de 10 Amerikanen steunt zijn keuze om Pete Hegseth als minister van Defensie te benoemen (drie op de 10 zijn er tegen, en Hegseth werd bijna weggestemd in de Senaat!). MAGA is een massabeweging, maar (nog?) geen gedisciplineerde strijdpartij, vergelijkbaar met die van Hitler of Mussolini.
Trump heeft duidelijk troeven in handen: het Hooggerechtshof, gedomineerd door zijn aanhangers, heeft hem immuniteit gegeven, de Republikeinse Partij zit in zijn zak, en de sociale bewegingen (die in 2016-2017 massaal demonstreerden tegen zijn nominatie) lijken dit keer verdoofd, geschrokken van de omvang van zijn overwinning. Trump buit die situatie uit om de indruk te wekken van een triomfantelijke demonstratie die door niets kan worden tegengehouden. In werkelijkheid staat hij voor aanzienlijke obstakels. Een daarvan is de gapende tegenstelling tussen enerzijds de populistische beloften aan de MAGA-basis en anderzijds de politieke realiteit van een regering van kleptocraten en miljardairs die geen moer om die beloften geven.
Die tegenstelling tussen populisten en miljardairs is typerend voor fascisme. Het zat ook in de nazipartij. Hitler ‘loste het op’ door zo’n tweehonderd leiders van de fascistisch-populistische vleugel, de hoofden van de SA, te vermoorden (de ‘Nacht van de Lange Messen‘, juni 1934). Maar toen was zijn dictatuur al meer dan een jaar stevig gevestigd. Die van Trump is dat niet. De kloof tussen MAGA en de miljardairs begon zich al vóór de inauguratie te openen, toen Bannon en Musk heftig botsten over de kwestie van migranten. Historicus Timothy Snyder voorspelt dat die spanningen zich zullen verdiepen. En hij heeft waarschijnlijk gelijk. Hier is een klein voorbeeld: een politievakbond die opriep tot een ‘law and order’ stemming breekt met Trump na de vrijlating van de relschoppers die de ‘law and order’ met voeten traden door het Capitool aan te vallen….
Shockstrategie
De Amerikaanse burgerlijke democratie is diep gecorrumpeerd door geld, maar is stevig geworteld in een uitgebreid netwerk van instellingen en checks and balances die verbonden zijn aan grondwettelijke principes. In die context zou er een grote schok nodig zijn om een beslissende breuk richting het fascisme te maken. Hitler vestigde zijn absolute macht door de Rijksdagbrand (27/2/33) als voorwendsel te gebruiken, amper een maand na zijn aanstelling als kanselier. Trump is ongetwijfeld op zoek naar iets soortgelijks door de noodtoestand uit te roepen tegen een ‘invasie’ aan de grens, of door Panama te bedreigen. Maar zijn MAGA-basis heeft vooral op hem gestemd in de hoop dat hij de prijzen van alledaagse consumptiegoederen zou verlagen. De jacht op migranten (waar de Amerikaanse economie niet zonder kan in de landbouw, bouw en horeca) zal niet helpen, net zomin als tarieven – integendeel!
De moeilijkheid voor Trump is om snel richting dictatuur te gaan, voordat zijn kiezers het bedrog doorhebben, de bluf van zijn ‘shockstrategie’ leegloopt en sociale bewegingen wakker worden. Hun passiviteit is in feite zijn grootste troef. De afwezigheid van massale strijd moedigt het grootkapitaal aan om ‘fascisme’ à la Trump te durven. Zonder die passiviteit zou de verachtelijke lafheid van de Republikeinse volksvertegenwoordigers die zonder blikken of blozen het pardon voor de relschoppers van januari 2021 slikken – die in feite de implicatie slikken dat de poging tot staatsgreep niet heeft plaatsgevonden, en die ook de machtiging voor het fascistische tuig slikken om hun klappen uit te delen als de Leider ze nodig heeft! – politiek onhoudbaar zijn.
Je zou kunnen stellen dat het Amerikaanse grootkapitaal geen behoefte heeft aan fascistische bendes. Musk en co. worden niet bedreigd door sociale strijd, de vakbeweging is zwak en de burgerlijke democratie lijkt een veel betere manier om hun belangen te dienen. Wat willen de grote bazen? De heropleving van fossiele brandstoffen, investeringen in kunstmatige intelligentie, een reeks dereguleringen… Van tevoren lijkt niets van dat alles een fascistisch regime te vereisen… Dus waarom Trumpisme, en in hoeverre is het fascistisch? De vraag verdient het om gesteld te worden. Naar mijn mening wordt de paradox duidelijker als we kijken naar de context van de ecologische catastrofe waarin het Amerikaanse imperialisme worstelt om zijn hegemonie te redden.
Hegemonie tot elke prijs
Het is een feit: het Chinese kapitalisme is zo dominant in de ‘groene’ technologiesector dat westerse politici, als ze het Akkoord van Parijs willen respecteren, geen andere keuze hebben dan in China te kopen en zo Peking te versterken ten koste van het Amerikaanse imperialisme. Onaanvaardbaar voor Trump-Musk. Hun antwoord is om hun hegemonie te behouden door zwaar in te zetten op kunstmatige intelligentie. Maar dat vereist enorme energiebronnen en imperialistische controle over een groot aantal minerale hulpbronnen.
Dat betekent een enorme afhankelijkheid van fossiele brandstoffen en een terugkeer naar de kanonneerbootpolitiek (Groenland, Panama, enzovoort). Dat betekent klimaatontkenning en systematische leugens. Dat betekent absolute minachting voor de verschrikkelijke bedreigingen die de ecologische catastrofe vormt voor de levens van honderden miljoenen mensen die er niet verantwoordelijk voor zijn. Dus haat tegen degenen die zich verzetten, de macho verheerlijking van geweld als middel om de Verenigde Staten hun ‘vitale ruimte’ te garanderen (zelfs op Mars…) en de wens om Europa te onderwerpen. De samenhang is heel duidelijk.
Het Trump-Musk project is niet ‘isolationistisch’. Het is een radicaal, woest imperialistisch plan voor hegemonie ten koste van alles. De coherente toepassing ervan, in een langetermijnperspectief, vereist een brutaal en cynisch politiek regime, dat in staat is om meedogenloos een Malthusiaanse barbaarsheid aan te nemen die zijn weerga in de geschiedenis niet kent. Iets in de trant van Netanyahu – van wie Trump een onvoorwaardelijke aanhanger is – maar dan op wereldschaal. Het is een breuk met de idealen van rechtvaardigheid, democratie en gelijkheid tussen alle mensen; met de humanistische ethiek, met de rationaliteit van de Verlichting; en zelfs met de morele waarden van de monotheïstische religies. De geest van die breuk achtervolgt het Trumpisme. We moeten de bisschop van Washington, Marianne Budde, dankbaar zijn dat ze dat op haar eigen manier heeft blootgelegd in haar openbare smeekbede aan Trump.
Er zijn twee risico’s aan het te snel roepen ‘fascisme is aan de macht’: aan de ene kant het risico dat massa’s mensen zichzelf wijsmaken dat ‘fascisme’ wel meevalt, alles welbeschouwd; en aan de andere kant het risico dat bewustere mensen zichzelf wijsmaken dat alles naar de klote is, of zich zelfs verstoppen uit angst om naar een concentratiekamp te worden gebracht. Die twee risico’s spelen de fascisten in de kaart.
No pasaran!
Tegelijkertijd is de fascistische dreiging heel reëel, en het Trumpisme belichaamt het en geeft het een verschrikkelijke wereldwijde impuls. De fascisten boeken overal vooruitgang. Maar ze hebben niet gewonnen. Ze kunnen worden tegengehouden. Niet door een alliantie te vormen met zogenaamd ‘democratisch’ rechts zoals Liz Cheney. Maar door massamobilisatie: voor democratische rechten, sociale rechten, tegen leugens en ongelijkheid, tegen racisme, tegen steun aan genocide, voor de rechten van vrouwen en LHBT’s. En niet te vergeten de moeder aller veldslagen: de strijd om de enige leefbare planeet in het zonnestelsel te redden. De strijd tegen de kapitalistische misdadigers die bereid zijn haar te doden om hun winsten en hun hegemonie te redden.
Laten we ons hoofd omhoog steken, laten we niet alleen in staat zijn om te veroordelen, maar ook om te analyseren. Laten we verontwaardigd zijn, laten we mobiliseren, laten we organiseren. No pasaran!
Dit artikel stond op Gauche Anticapitaliste. Nederlandse vertaling redactie Grenzeloos.
