Turkije: hoe verder na de verkiezingen?

Dit weekend vinden in Turkije parlements- en presidentsverkiezingen plaats ⁽¹⁾Turkse burgers in het buitenland konden afgelopen dagen al stemmen.. Een verkiezingsuitslag in Turkije voorspellen is zo goed als onmogelijk. Slechts één keer had ik bij het rechte eind (de verkiezingen in juni 2015).

Er wordt, laat ons daar eerlijk in zijn, ‘gesjoemeld’, soms een beetje, soms een beetje veel. En dit ‘gesjoemel’ is in wet gegoten door de Hoge Verkiezingsraad. Ook ‘niet afgestempelde’ stembiljetten (als je stemt, word je kiesbiljet afgestempeld) zullen als geldig worden aanzien. Zo werden in het referendum van vorig jaar meer dan twee miljoen niet afgestempelde stembiljetten geldig verklaard. Gelet op het nipte verschil, maakten deze stembiljetten het verschil uit tussen ‘JA’ of ‘NEEN’ en zo won het ‘JA’ kamp.

Of het dit keer beter zal verlopen, valt nog af te wachten. De kiescomités zijn veranderd en worden nu bevolkt met vertegenwoordigers van AKP. In de Koerdische gebieden moeten tiendduizenden kiezers hun stem uitbrengen in andere dorpen of steden. Raar maar waar, het gaat bijna telkens over gebieden waar de HDP tussen de 75 en 85% van de stemmen haalde.

Deze verkiezingen werden vervroegd, de grote reden is de schrik voor een ineenstorting van de economie. Waar de AKP en Erdogan voorheen makkelijk stemmen haalden omdat de economie het goed deed, is dat vandaag niet meer het geval.

Economie stort in

De zwaktes van de Turkse economie worden meer en meer duidelijk, de economie mag dan nog enorm groeien, bijna acht procent in het eerste kwartaal van 2018, deze groei vertaalt zich niet in banen (de werkloosheid ligt nog steeds boven de tien procent), integendeel, de inflatie neemt angstaanwekkende proporties aan (nu al boven de 12 procent, in de industriële sector bijna 20 procent) en de Turkse lira doet het slecht.

Na een zo goed als ‘vrije val’ van de lira verhoogde de Centrale Turkse Bank de intrestvoeten eerst met 3, daarna nog eens met 1,25 procent. Eén tot maximum twee dagen deed de lira het goed, daarna was de val weer ingezet. Ik lees elke dag ‘Todays Zaman’, een regeringsgezinde krant, na de renteverhoging schreef deze krant “de lira is de sterkst groeiende munt van alle ‘groeistaten'”. Ze ‘vergaten’ er bij te zeggen dat de lira (na de Argentijnse peso) de meest gedevalueerde munt was en toen de lira weer verzwakte, schreef men er niet meer over.

Erdogan is een slim politicus. Ook al zien velen hem als een idioot, dat is hij verre van, hij is een machtspoliticus die op de voet de evoluties in Turkije volgt. Ook hij wist dat de Turkse economie in het slop zou raken, daarom was hij er als de kippen bij om de vraag van zijn schoothond Bahceli in te willigen om vervroegde verkiezingen uit te schrijven.

Tot twee maanden geleden gaf ik de oppositie geen enkele kans voor de vervroegde verkiezingen, geen enkele, maar er zijn een aantal factoren veranderd.Tot twee maanden geleden heerste in Turkije een overwegend nationalistisch gevoel. Men was Afrin binnengevallen, veroverde Afrin en die ‘smerige Koerden’ waren verdreven (bijna 85 procent van de bevolking in Turkije, steunde dat). Maar, de economische terugslag kwam vroeger dan verwacht. Midden mei was de lira in vrije val, tegelijk schoten alle prijzen in de lucht. Dank zij de verklaringen van president Erdogan (die de interestvoeten wil verlagen) werd de val nog erger.

De ‘economische’ depanneur van de regering is minister Simsek, een vrij kleurloze figuur, voorheen tewerkgesteld bij Meryll and Lynch. Waar de financiële markten allang het vertrouwen kwijt zijn in Erdogan is deze conservatieve econoom een brokkenlijmer. Als de president zich eventjes verslikt, moet deze brokkenlijmer de schade herstellen. De verklaringen van de president en die van Simsek zijn totaal tegengesteld. Ongelooflijk maar waar. In de regeringskranten, noch op het nieuws, hoor je dat. De media zijn, nu meer dan ooit, in AKP-handen en kritische journalistiek is hier allang verwezen naar de vuilnisbak van de geschiedenis.

Meer nog, de Turkse gevangenissen zijn bevolkt met kritische journalisten (het grootste percentage ter wereld) zonder te zwijgen over de journalisten die hun job verloren.

Erdogan maakte fout

Hoewel Erdogan meestal de situatie goed kan inschatten, heeft hij dit keer mijn inziens een catastrofale fout gemaakt door de ‘kiesallianties’ goed te keuren.Voor alle duidelijkheid, Turkije kent de hoogste ‘kiesdrempel’ ter wereld, om verkozen te worden in het parlement te hebben moet je minstens nationaal 10 procent van de stemmen halen.

Ter vergelijking, België kent ook een kiesdrempel, die is echter provinciaal, als je in een provincie meer dan vijf procent van de stemmen haalt, dan kan je verkozenen hebben. Zo werd indertijd Geert Bourgeois in Limburg verkozen, toen de N-VA op zijn zwakste stond. Daarnaast geldt ook in Turkije het stelsel ‘Dhondt’, deze Belgische professor heeft een ‘kiesdeling’ uitgewerkt, die telkens in het voordeel speelt van de grootste partijen.

Toen Erdogan vervroegde parlements- en presidentsverkiezingen uitriep, werd de kieswetgeving gewijzigd. Allianties werden mogelijk en Erdogan (hierin gesteund door de MHP en de BBP, twee extreem rechtse partijen) dachten “ons broodje is gebakken, want de oppositie is hopeloos verdeeld”. Maar diezelfde oppositie ging ook een kieskartel aan, wat hun natuurlijk onmiddellijk veel sterker maakte. Enkel de Koerden werden uitgesloten. Ook de Koerden gingen een ‘Koerdische alliantie’ aan met andere (veel kleinere Koerdische oppositiepartijen) en plots leken de kansen gekeerd.

Intussen bleef de Turkse lira in vrije val (enigszins hersteld na de renteverhoging, viel de munt terug, dit hoofdzakelijk omwille van het enorme handelstekort dat Turkije opbouwt). De economische crisis werd nu zichtbaar, op de markt is de prijs van aardappelen en uien (toch basisvoedsel) enorm gestegen. De koopkracht daalt zienderogen en waar vroeger Erdogan en de AKP telkens veel meer kiezers kreeg, omdat de economie het goed deed, is dat voordeel nu aan het wegvallen.

In het verleden schreef ik dikwijls ‘it’s the economy, stupid’, wel deze economie staat aan de rand van de afgrond. En het wordt steeds erger.

De factor Ince

Bovendien speelt de faktor ‘Ince’, Muharrem Ince, kandidaat van de CHP, eigenlijk altijd een opposant van CHP-leider Kilicdaroglu, doet het enorm goed. Net zoals Erdogan is hij een ‘demagoog’, een ‘schreeuwer’, hun stemmen lijken op elkaar. Blijkbaar slaat dat aan bij het kiespubliek in Turkije, bovendien stelt hij zich op als een ‘verzoener’, hij steekt een hand uit naar de Koerden, naar alle partijen, en belooft een betere ‘sociaaleconomische’ politiek.

Het ‘sociaal-democratische’ van Ince slaat aan, en alle oppositiepartijen beseffen dat. Waar na het uitroepen van vervroegde verkiezingen Meral Aksener van de IYI partij goed stond, heeft zij het overleven van haar partij nu gekoppeld aan de CHP. Helaas speelt zij teveel in op de ‘ongeschoolde’ basis van CHP waarvan ze zeker stemmen zal krijgen, en minder op de conservatieve AKP-vleugel.

Maar ook de ‘ultra-conservatieve’ Saadet partij, doet het goed. Zij hebben in de ‘Koerdische’ gebieden een aantal (twee) voormalige parlementairen van de HDP gestrikt en nemen (wat de Koerdische kwestie betreft) een heel progressief standpunt in, overigens ook op sociaal-economisch vlak.

De sleutelrol van HDP

Gelet op het Turkse kiessysteem (de tien procent drempel) ligt de sleutel bij de HDP, overschrijdt de HDP deze drempel, dan is de kans enorm groot dat Erdogan zijn parlementaire meerderheid verliest, in het omgekeerde geval rijft de AKP waarschijnlijk bijna alle Koerdische zetels binnen en haalt de meerderheid. Het gaat hier om meer dan zeventig zetels (er worden 600 parlementairen verkozen). Ik hoef er geen tekening bij te maken. Ik voorspel niks. Feit is, de Koerden hebben de sleutel in handen!

Ook uniek in de geschiedenis: Demirtas, de voormalige populaire leider van de HDP, zit in de gevangenis. Maar hij is presidentskandidaat. Zijn campagne is sober (nou ja, wat wil je, hij zit in de gevangenis, en de Turkse media laten de HDP bijna nooit aan het woord) maar keihard. Hij schreeuwt niet, slaat nagels met koppen, en spreekt zeker een deel van de linkerzijde in de niet Koerdische gebieden aan.

Waarschijnlijk zullen een aantal ‘linkse’ CHP-ers (al was het maar om tactische redenen) hun stem uitbrengen op Demirtas. Het kan ook anders zijn hoor, maar de CHP telt veel hogergeschoolden, het zou dus niet abnormaal zijn.

Wat na de verkiezingen?

Er zijn vier mogelijkheden:

1. Erdogan wint zowel in de presidentsverkiezingen als in het parlement. Dit lijkt het op het eerste zicht de meest waarschijnlijke optie.
2. Erdogan wint de presidentsverkiezingen, maar heeft geen parlementaire meerderheid (lijkt ook een vrij realistische optie)
3. Erdogan wint de presidentsverkiezingen niet maar zijn partij heeft een meerderheid in het parlement (vrij onwaarschijnlijk)
4. Erdogan wint noch de presidentsverkiezingen, noch de parlementsverkiezingen (vrij onwaarschijnlijk).

In de eerste mogelijkheid wordt de nieuwe regering geconfronteerd met een zware economische crisis die een halt moet worden toegeroepen. Eerlijk gezegd, ik denk niet dat dat zal lukken, tenzij men overgaat tot het afsluiten van leningen bij het IMF (wat waarschijnlijk is), maar in maart zijn er alweer gemeenteraadsverkiezingen. Als dat niet gebeurt, valt de economie stil!

Bij mogelijkheid twee kan de president regeren bij decreet, maar het parlement kan die decreten verwerpen. Een hangend parlement en een ‘cohabitation’ lijken me onmogelijk in dit gepolariseerde Turkije, dan komen er waarschijnlijk nieuwe verkiezingen.

Mogelijkheid drie lijkt me zo goed als onbestaande, maar dan zit je met hetzelfde probleem, dan komen er opnieuw verkiezingen.

Mogelijkheid vier (ook vrij onwaarschijnlijk) zou wel eens de deur kunnen openzetten voor een burgeroorlog (ook mogelijkheid twee overigens).

Ik ben een realist, wat ik niet kan inschatten, doe ik ook niet. Ik probeer analyses te maken op basis van feiten, wat niet wil zeggen dat ik het niet enorm leuk zou vinden dat het Erdoganisme wordt gestopt en vervangen wordt door een democratie. Ik denk echter dat we daar verder af zijn dan ooit, tenzij de economische crisis de bevolking van Turkije doet ontwaken. Denk dat dit helaas ook een droom is, onze vakbonden zijn zo goed als onbestaande terwijl verschillende van onze kameraden in de gevangenis zitten en stakingen om de haverklap worden verboden.

Ik ben zelf voor een ‘echte’ arbeiderspartij, zoals de TIP (Turkse Arbeiderspartij, die in de jaren ’50 en ’60 enig succes had) was, een partij met tendensrecht, maar ook dat is een droom, en ik geloof (gelukkig maar) niet in dromen. Hoewel, in Turkije weet je maar nooit, die onvoorspelbaarheid geeft geen goed gevoel, maar alles blijft mogelijk!