Videobeelden van eind december tonen oudere patiënten die besmet zijn met covid-19 op brancards die zuurstof krijgen uit grote blauwe flessen. Ze worden behandeld op de weg voor de spoedeisende hulp van het Zhongshan ziekenhuis, een van de grootste in Shanghai.

Achter de deuren van de spoedeisende hulp vullen honderden patiënten en hun familieleden de wachtkamer. Meer dan 50 mensen wachten in een rij voor de eerste balie, regelmatig voortgeduwd door passerende brancards, rolstoelen en gehaaste artsen. In de kamers, gangen en zelfs voor de toiletten krijgen honderden meestal oudere patiënten dezelfde behandeling als degenen die buiten op de weg staan.

‘De gezondheidszorg is ingestort. Ziekenhuizen overal in China lijken op het ziekenhuis waar ik werk’, vertelt Li, (de naam is gewijzigd) een arts in het Zhongshan-ziekenhuis, via een gecodeerd bericht aan Red Flag. Hij zegt dat hoewel het personeel van het ziekenhuis niet langer patiënten op de weg hoeft te behandelen, het ziekenhuis overstelpt blijft worden met covid-19 patiënten. ‘Veel mensen wachten urenlang op de spoedeisende hulp en er zijn niet genoeg personeel en middelen om hen te behandelen.’

Sinds de regerende communistische partij begin december haar streven naar zero-covid heeft opgegeven, is de Omikronvariant in een razend tempo door de grote steden getrokken. In Beijing zijn naar schatting 17 miljoen mensen (80 procent van de inwoners) besmet, terwijl in Shanghai naar schatting 17,5 miljoen mensen zijn besmet (70 procent van de inwoners, volgens verklaringen van plaatselijke gezondheidsfunctionarissen). Het hoogste besmettingspercentage bevindt zich in de provincie Gansu in het noordwesten van China, waar 23,9 miljoen mensen (91 procent van de bevolking) met covid-19 zijn besmet. Volgens een recente studie van de Universiteit van Beijing zijn er sinds half december in totaal naar schatting 900 miljoen mensen besmet.

De officiële statistieken zijn vertekend door het gebrek aan tests en criteria die het virus uitsluiten als doodsoorzaak als de overledene al bestaande gezondheidsproblemen had. Maar er zijn steeds meer aanwijzingen voor een enorm, niet-geregistreerd dodental als gevolg van covid-19: videobeelden op Chinese sociale media van talloze locaties in het hele land tonen voertuigen die lichamen afleveren en bewoners in lange rijen bij crematoria en veel gebruikers van sociale media hebben gepost over het verlies van dierbaren aan het virus.

De meeste schattingen gaan uit van een dodental van meer dan 1 miljoen in het komende jaar. Het Britse gezondheidsanalysebedrijf Airfinity schatte dat het totale aantal sterfgevallen in China sinds december zou oplopen tot 584.000 op 23 januari en 1,7 miljoen eind april. Het bedrijf schatte het aantal dagelijkse gevallen op 2,99 miljoen en het aantal dagelijkse sterfgevallen op 18.900 per 9 januari.

Hoewel de golf van besmettingen naar verluidt zijn hoogtepunt heeft bereikt in de grote steden, treft het virus nu ook de kleinere steden en plattelandsgebieden, waar ernstige ziekte en sterfgevallen waarschijnlijk op grotere schaal zullen voorkomen gezien de oudere bevolking en het gebrek aan medische voorzieningen. In 2020 waren er maar 1,6 gezondheidswerkers per duizend mensen op het Chinese platteland, vergeleken met 2,9 artsen en 3,3 verpleegkundigen gemiddeld in het hele land.

Wu Zunyou, hoofdepidemioloog van het Chinese centrum voor ziektecontrole en -preventie, vertelde verslaggevers dat de tweede golf zal worden versneld door Chinees Nieuwjaar op 22 januari, als veel arbeidsmigranten traditioneel vanuit de steden terugreizen naar hun huizen op het platteland. Hij voegde eraan toe dat deze twee golven zullen worden gevolgd door een derde golf die tot midden maart zal duren. Veel provincies, waaronder Zhenjiang, Shandong en Hubei, verwachten dat de uitbraak later deze maand zijn hoogtepunt zal bereiken.

Ondanks de piek van de eerste golf van besmettingen in de grote steden worden de ziekenhuizen nog steeds overspoeld. Bovendien blijven de sterfgevallen enkele weken na de besmetting liggen, zodat de ziekenhuizen en mortuaria vol zullen blijven lopen, ook al neemt het aantal gevallen in de grote steden af. ‘De ziekenhuisgevallen en de ernstige gevallen zullen niet tegelijk pieken’, zegt Li. ‘Het is één of twee weken later. We kunnen de komende weken dus nog steeds meer ziekenhuisopnames zien en meer ernstige gevallen en meer sterfgevallen, ook al hebben de infecties hun hoogtepunt al bereikt. Gezondheidswerkers moeten blijven werken, ook als ze positief testen of niet volledig hersteld zijn.’

Li liep het virus in december op en ‘had geen andere keuze dan door te werken’. Hij zegt dat veel medewerkers tot 48 uur door moeten werken terwijl ze besmet zijn. ‘We werken met hoge koorts, benauwde borstkas, constant hoesten en een bonzend hart. We kunnen hard werken; we kunnen overwerken. Maar we zijn van vlees, niet van ijzer.’

Volgens een onderzoek van Yimi Research hebben naar schatting zes op de tien artsen en verpleegkundigen gewerkt terwijl ze besmet waren. Uit het onderzoek bleek dat 70 procent van de 3.013 ondervraagde medisch personeel in heel China tussen 20 en 26 december covid-19 had opgelopen.

Veel ziekenhuizen hebben geprobeerd de positieve gevallen van de negatieve te scheiden om de meest kwetsbare groepen te beschermen ‒ waaronder zwangere vrouwen, ouderen en mensen met ernstige chronische aandoeningen ‒ maar ze komen er al snel achter dat er niet genoeg covid-vrije gezondheidswerkers zijn voor de niet besmette zone.

Hua, (naam gewijzigd) een arts van de afdeling verloskunde en gynaecologie van het Renmin Ziekenhuis van de Universiteit van Wuhan in de provincie Hubei, vertelde via een gecodeerd bericht aan Red Flag dat haar ziekenhuis aanvankelijk een zone had aangewezen voor zwangere vrouwen, maar dat een patiënt die positief testte na een operatie op 19 december al snel de hele afdeling besmette.

Hua zegt zich zorgen te maken over het voorkomen van ernstige ziekte veroorzaakt door covid-19 onder zwangere vrouwen. ‘Koorts is een gevaarlijke situatie voor zwangere vrouwen en baby’s’, zegt ze. ‘Als sommige baby’s uit het vruchtwater worden gehaald, voelt het alsof ze in kokend water hebben gelegen. Velen worden direct na de geboorte naar de IC gestuurd.’

Jing, (naam gewijzigd) een verpleegster in hetzelfde ziekenhuis, zegt dat er zoveel patiënten zijn met longontsteking veroorzaakt door covid-19, meestal in de zeventig en tachtig, dat het ziekenhuis afdelingen heeft moeten overnemen van andere afdelingen, zoals pediatrische, chirurgische en orthopedische afdelingen, met bedden die worden gevuld zodra ze beschikbaar komen.

Jing zag ook vaker dan vóór de covid-19 golf sterfgevallen, vooral van ouderen. ‘Er zijn de laatste tijd te veel oude mensen overleden. Gemiddeld één of meer per dag in ons ziekenhuis. Vroeger was dat heel zeldzaam, misschien één in een paar maanden’, zegt ze.

Li zegt dat degenen die door de Communistische Partij gewoonlijk worden gezien als ‘de helden die de natie opbouwen’ ‒ moeders, ouderen, gezondheidswerkers ‒ ‘niets anders dan kanonnenvoer zijn geworden in deze misdaad tegen de menselijkheid’.

Voor veel commentatoren is het tempo waarin de Chinese regering haar streven naar zero-covid heeft opgegeven een schok. Bijna drie jaar lang heeft Xi Jinping zijn legitimiteit verbonden aan de bestrijding van het virus. In tegenstelling tot de Verenigde Staten, waar een politiek kader van ‘winst vóór mensen’ vaak overheerste, met meer dan 1 miljoen doden tot gevolg, had het beleid van China tot eind vorig jaar massale sterfte voorkomen. (Hoewel China vier keer zoveel inwoners heeft als de VS, had het land eind november iets meer dan 5.000 doden gemeld). Voor de Communistische Partij toonde zero-covid een verbintenis om, in haar woorden, ‘de mens voorop te stellen, het leven voorop’.

Ji Hengge, (naam gewijzigd) een marxist op het Chinese vasteland, zegt dat ondanks de verschillende benaderingen van de VS en China ten aanzien van covid-19, beide strategieën werden geschraagd door een verbintenis tot handhaving van de logica van concurrerende kapitaalaccumulatie.

‘Toen covid-19 eind 2019 voor het eerst opdook, voerde de Chinese regering aanvankelijk een beleid om informatie over het virus te onderdrukken’, zegt hij. ‘Pas toen covid-19 niet langer onder controle was en het volk zich verzette tegen het falen van de Chinese staat om het virus aan te pakken, schakelde de regering over op een strategie om het virus te onderdrukken. Tegen april 2020 waren die maatregelen uitgegroeid tot de dynamische zero-covid-strategie.’

In 2020 en 2021 was zero-covid grotendeels succesvol, met overweldigende publieke steun voor de gezondheidsmaatregelen. Voor de Chinese kapitalistische klasse was de economie in staat de groei en winstgevendheid te handhaven, terwijl het vermijden van massale besmetting en dood werd gebruikt om de legitimiteit van de regering te vergroten. Ondertussen werden de controle capaciteiten van het regime uitgebreid door het toezicht op persoonlijke informatie en bewegingen te vergroten.

In de loop van 2022 begon het vertrouwen in de strategie echter te tanen. ‘Tijdens de lockdown van Shanghai, die de productie en het leven tot stilstand bracht, stierven veel meer mensen door de lockdown-maatregelen dan door covid-19 zelf’, zegt Ji Hengge. ‘Die ontevredenheid barstte uiteindelijk in november 2022 uit in de anti-lockdown beweging. Als reactie daarop lieten ze zero-covid snel varen.’

Vóór de pandemie was de economische groei in China al enkele jaren aan het dalen. Ji Hengge zegt dat de impact van de pandemie een daling van de Chinese productie heeft verergerd en China’s vastgoedzeepbel heeft doen barsten:

‘Hoewel het loslaten van zero-covid zal leiden tot een herstel in sectoren als horeca en toerisme en een klein herstel in de verwerkende industrie, zullen de fundamentele problemen die de economische crisis hebben veroorzaakt niet zijn opgelost. Fabrieken zullen werknemers blijven ontslaan en proberen hun activiteiten naar het buitenland te verplaatsen. De handelsoorlog tussen de VS en China over hightechindustrieën zoals halfgeleiders zal voortduren. De vastgoedcrisis zal het financiële risico in China vergroten, waardoor het internationale financiële kapitaal minder stabiel wordt. En dus zal de Chinese economie de komende jaren een trage groei vertonen en soms zelfs krimpen.’

Ji Hengge zegt dat de recessie in China het monopolie in de economie verder zal concentreren en de grote kapitalisten ertoe zal aanzetten hun export van kapitaal overzee op te voeren. ‘In termen van handel en investeringen zal dat de concurrentie met andere landen intensiveren. Het zal ook leiden tot meer geopolitieke confrontatie.’

In China is politieke polarisatie ontstaan onder sommige van de meest fervente online aanhangers van de regering. Veel van hen zijn ongerust geworden over de manier waarop het opgeven van zero-covid verloopt.

‘De tsunami van infecties veroorzaakt door Omicron in Beijing heeft de verwachtingen overtroffen’, schreef Hu Xijin, een nationalistische voormalige krantenredacteur, op 25 december op zijn Weibo-account. Over de covid-gerelateerde sterfgevallen van oude mensen zei hij tegen zijn bijna 25 miljoen volgers: ‘Dit soort cijfers doen mensen verdriet’. Een andere Chinese journalist, met bijna 1,9 miljoen volgers, noemde de versoepeling van de covid-controles ‘chaotisch’ en ‘slecht voorbereid’. Op 29 december publiceerde een neo-maoïstische website, Utopia, een commentaar waarin de regering ervan werd beschuldigd haar strategie te snel te hebben losgelaten. ‘We zijn geen racewagen, maar een grote bus vol oude, zwakke, zieke en gehandicapte mensen’, stond er. ‘Een soepele en gestage overgang is uiterst belangrijk.’ (Het artikel is inmiddels door de censoren verwijderd).

Veel commentatoren hebben ook geprobeerd de protesten van eind november de schuld te geven van de huidige uitbraak en het stijgende aantal doden. Maar Au Loong Yu, auteur van China’s Rise: Strength and Fragility, zegt dat de eisen en doelstellingen van de protesten van november los moeten worden gezien van de huidige golf van infecties en doden. ‘De protesten van november hadden niet als doel het afschaffen van alle gezondheidsmaatregelen. De protesten waren zelfs niet per se anti-lockdown. Waar ze tegen vochten was opsluiting: lockdowns met Chinese kenmerken‘, zegt hij via e-mail.

Hij merkt op dat ‘lockdowns met Chinese kenmerken’ geen oog hadden voor menselijke basisbehoeften, zoals toegang tot voedsel en medicijnen, en er niet in slaagden mensenlevens te beschermen. ‘De mensen verdroegen de opsluitingen drie hele jaren’, zegt hij. ‘Toen begrepen ze dat de enige manier om mensenlevens en hun bewegingsvrijheid te beschermen was om in opstand te komen tegen de opsluitingen.’

Bij gebrek aan een politiek leiderschap dat de protesten kon voorzien van samenhangende eisen ‒ zoals maatregelen op het gebied van de volksgezondheid die zowel levens beschermen als andere menselijke basisbehoeften respecteren ‒ kon de Chinese staat de protesten onderdrukken door te dreigen met repressie, terwijl hij inging op een van hun belangrijkste eisen (‘beëindiging van de opsluitingen’). Zo kon de regering in de loop van december snel alle gezondheidsmaatregelen opgeven.

Hoewel de afschaffing van zero-covid niet op dezelfde schaal van verzet is gestuit als in november, zijn er momenten van confrontatie geweest.

Medio december vonden demonstraties plaats bij medische scholen en ziekenhuizen in Chongqing, Chengdu, Nanjing, Xuzhou, Nanchang, Kunming, Guangzhou, Nanning, Nanchong en Hefei. De meeste demonstranten waren professionele afgestudeerde studenten in verschillende ziekenhuizen die hetzelfde werk moeten doen als andere stagiairs en assistenten, maar niet dezelfde salarissen krijgen omdat ze student zijn. ‘Als we als artsen worden beschouwd, dan moeten we gelijke beloning voor gelijk werk, gegarandeerde behandeling en duidelijke werkverantwoordelijkheden hebben’, zeiden afgestudeerde studenten van de Soochow Universiteit in een verklaring. ‘Als we als studenten worden beschouwd, dan moeten onredelijke eisen voor detachering worden geschrapt, geef de studenten een vakantie om naar huis te gaan en uit te rusten en stop de druk in de naam van toewijding.’

In Chengdu, in de provincie Sichuan in het zuidwesten van China, hebben 300 studenten van de West-Chinese school voor geneeskunde half december gedemonstreerd en betoogd na de dood door hartfalen van een student geneeskunde met de naam Chen, die stage liep. Hoewel de autoriteiten zijn dood niet in verband brachten met covid-19 of onderliggende gezondheidsproblemen, bleek uit een post van Chen’s klasgenoten op Weibo dat hij gedwongen werd door te werken nadat hij dagen voor zijn dood positief was getest op het virus.

Begin januari raakten duizenden ontslagen werknemers slaags met de oproerpolitie bij een farmaceutische fabriek in Chongqing van de fabrikant van covid-testkits Zybio. De fabriek ontsloeg meer dan 10.000 werknemers, van wie velen nog achterstallig loon tegoed hadden, omdat de bestellingen van medische bedrijven terugliepen nadat de regering de zero-covid-strategie had opgegeven.

Op videobeelden is te zien hoe arbeiders verkeerskegels, dozen en kratten gooien naar de politie met oproerschilden. In een andere video zijn honderden arbeiders te zien die voorraden voor snelle antigeentests en afgewerkte producten vernietigen onder het scanderen van ‘Geef ons geld terug!’. In reactie hierop is Zybio gedwongen ten minste een deel van het onbetaalde loon te betalen.

Ji Hengge zegt dat sporadische gevechten van Chinese arbeiders hebben plaatsgevonden rond onbetaald loon voor de periode van verlof als gevolg van covid-19 besmetting, zij het op geïsoleerde wijze. ‘Samen met de Foxconn-rellen in Zhengzhou afgelopen november zijn dat vroege indicatoren dat de strijd van de arbeidersklasse de komende tijd vaker kan voorkomen’, zegt hij.

De aanpak van de uitbraak heeft geleid tot een legitimiteitscrisis voor de regering van Xi Jinping. ‘Deze crisis legt verder bloot dat de CCP tot in de kern corrupt is’, zegt Au Loong Yu. ‘En één ding wordt steeds duidelijker voor een groter deel van de bevolking: Xi Jinping en de CCP zijn de grootste bedreiging voor de gezondheid van het Chinese volk.’

Lam Chi Leung leverde een bijdrage aan dit artikel.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op Red Flag. Nederlandse vertaling: redactie Grenzeloos.