De uitdagingen voor links vandaag
In het weekend van 6 en 7 november 2021 organiseerde het Tempest Collective, een revolutionair socialistisch collectief in de VS, zijn eerste conventie. In de maanden voorafgaand aan de conventie werden tal van documenten verspreid en verschillende kameraden hielden korte inleidende toespraken om de discussies op gang te brengen. Hier volgt een licht bewerkte versie van een 15 minuten durende toespraak van Ashley Smith over Internationale Perspectieven.
Tijdperk van crisissen
We zijn een tijdperk van crisissen binnengegaan. Deze crisissen zijn geworteld in het kapitalisme en zullen de ideologische, economische en sociale dynamiek wereldwijd bepalen. Ze hebben de legitimiteit van gevestigde partijen ondermijnd, een golf van strijd over de hele wereld op gang gebracht welke systemische verandering eist en een diepe politieke polarisatie veroorzaakt, die mogelijkheden opent voor een nieuw extreemrechts en een nieuw links. Socialisten moeten de aard van dit tijdperk begrijpen als we een rol willen spelen in de heropbouw van revolutionair links, het samenbrengen van een nieuwe militante minderheid, de wederopbouw van onze organisatorische infrastructuur van dissidentie en verzet en de opbouw van nieuwe socialistische partijen.
De lange depressie
Er zijn verschillende op elkaar inwerkende crisissen in dit nieuwe tijdperk. De bijbel kende slechts vier ruiters van de apocalyps – pest, oorlog, hongersnood en dood. Vandaag hebben we er vijf. De eerste is de wereldwijde economische crisis. De Grote Recessie van 2008 maakte een einde aan de lange neoliberale opwaartse golf, die in het begin van de jaren tachtig begon, en leidde tot wat David McNally een “wereldwijde malaise” noemt en Michael Roberts een “lange depressie”.
Deze economische conjunctuur wordt gekenmerkt door een cyclus van scherpe recessies en zwakke heroplevingen. Zij is geworteld in de daling van de winstvoet in het gehele mondiale kapitalisme. De wereldeconomie is dichtgeslibd met overgeaccumuleerd kapitaal dat geen afzet vindt voor winstgevende investeringen.
In plaats van dergelijke investeringen doet het kapitaal aan het terugkopen van aandelen, speculatieve investeringen, fusies en overnames. Daar komt nog bij dat naar schatting 20% van de bedrijven in de VS zogenaamde zombies zijn, die zo onrendabel en niet-concurrentieel zijn dat zij leningen moeten aangaan om alleen al de rente op hun schuld te kunnen betalen.
De pogingen van de heersende klasse om de winstvoet te herstellen na de Grote Recessie – door middel van neoliberale bezuinigingen voor arbeiders en stimuleringsmaatregelen en goedkoop geld voor bedrijven – zijn er niet in geslaagd de lange depressie te boven te komen. Het neoliberale accumulatieregime van privatisering, deregulering, verlaging van welvaart, lonen en uitkeringen, en globalisering werkt niet meer.
Deze maatregelen herstelden in het beste geval de trage groei in het afgelopen decennium, om vervolgens de wereldeconomie in een recessie te zien wegglijden, voordat de pandemie haar in de diepste crisis van de moderne geschiedenis deed belanden. Hoewel massale stimuleringsmaatregelen een groot deel van de geavanceerde kapitalistische wereld uit deze recessie hebben gesleept, hebben zij slechts een zwak herstel teweeggebracht, met kenmerken van stagflatie, die sinds de jaren zeventig niet meer zijn voorgekomen.
In feite heeft overheidsingrijpen in de economie de klasse- en sociale ongelijkheid over de hele wereld vergroot. Vandaag bezit de rijkste 1 procent van de wereld twee keer zoveel rijkdom als 6,9 miljard mensen. In de Verenigde Staten hebben de drie rijkste mensen evenveel rijkdom als de onderste 160 miljoen mensen. De omstandigheden die voor alle werknemers slecht zijn, zijn nog slechter voor gekleurde mensen, migranten, vrouwen en andere onderdrukte groepen.
De Keynesiaanse infrastructuurwetsvoorstellen van president Joe Biden zullen heel weinig doen om deze ongelijkheden weg te werken en zullen zeker geen krachtige nieuwe expansie op gang brengen. De lange depressie vertoont geen enkel teken van einde.
Imperialistische crisis en rivaliteit
Deze depressie heeft een crisis in de imperialistische orde teweeggebracht, de tweede grote crisis waarmee wij worden geconfronteerd. Sinds het einde van de Koude Oorlog streefden de Verenigde Staten als enige supermacht naar een unipolaire wereld. Het hoopte alle staten van de wereld in te lijven in zijn neoliberale regime van geglobaliseerde vrijhandel.
Drie ontwikkelingen maakten een einde aan die orde – de nederlagen van de VS in Irak en Afghanistan; de lange depressie; en de opkomst van nieuwe centra van kapitaalaccumulatie, waarvan China de belangrijkste was. Als gevolg daarvan heeft het imperium van de Verenigde Staten een relatieve neergang doorgemaakt.
Natuurlijk blijft Washington de hegemoon van de wereld, maar het heeft nu te maken met een rivaal als de grote mogendheid China, nog een rivaal in Rusland en een groot aantal regionale machten, die allemaal steeds meer opkomen voor hun eigen belangen. Wij zijn dus een nieuwe asymmetrische multipolaire wereldorde binnengegaan.
In deze nieuwe en onstabiele situatie nemen de conflicten tussen staten toe, waardoor pogingen tot coördinatie van het mondiale beleid over alles, van klimaatverandering tot pandemie, in het gedrang komen. Deze conflicten, vooral tussen de Verenigde Staten en China, zullen in het centrum van de mondiale en nationale politiek komen te staan.
Klimaatcatastrofe
De derde grote crisis van ons tijdperk is de klimaatverandering. Zoals we allemaal weten, is deze geworteld in de competitieve drang van het kapitalisme naar winst en groei, ongeacht de sociale en milieugevolgen daarvan.
Het feit dat alle staten van de wereld zich inzetten om de heerschappij en expansie van het kapitaal te waarborgen, garandeert dat zij weinig zullen doen om de opwarming van de aarde een halt toe te roepen. De conflicten tussen de grootmachten, vooral de Verenigde Staten en China, zullen alle internationale overeenkomsten van betekenis en vooral de uitvoering daarvan blokkeren. In het beste geval zullen we dus gladde publiciteitsstunts krijgen zoals COP(out)26, die slechts eindigen met beloften om de broeikasgassen te beperken tegen een bepaalde datum in de verre toekomst. Natuurlijk worden deze snel geschonden, zowel in het beleid als in de praktijk.
Zoals Greta Thunberg verklaarde op een massabijeenkomst tegen de top van vervuilers in Glasgow: “Deze COP(26) is tot nu toe net als de vorige COP’s – en dat heeft ons nergens gebracht. Binnen de COP zijn er alleen maar politici en mensen met macht, die doen alsof ze onze toekomst ernstig nemen. Verandering zal niet van binnenuit komen, daar is geen leiderschap. Dit is leiderschap, dit is hoe leiderschap eruit ziet.”
Terwijl de leiders van deze staten, die grotendeels verantwoordelijk zijn voor de crisis, zich bezighouden met wat Thunberg terecht “bla, bla, bla” noemde, nemen de klimaatrampen in ernst toe: dodelijke stormen, smeltende poolkappen, stijgende zeeën, verwoestijning van hele delen van landen en de decimering van landbouwsystemen. Deze rampen zullen de samenlevingen ontwrichten, vooral die in het Zuiden van de wereld, die de grootste slachtoffers van de klimaatverandering zijn, terwijl ze het minst verantwoordelijk zijn voor het veroorzaken ervan.
Massamigratie en grensregimes
Klimaatverandering zal de vierde grote crisis van ons tijdperk – migratie – verergeren. Op dit ogenblik zijn er meer dan 281 miljoen migranten, die hun land van herkomst hebben verlaten, het hoogste aantal in de wereldgeschiedenis. Deze migratie is het gevolg van de toenemende problemen waarmee mensen worden geconfronteerd – werkloosheid als gevolg van de langdurige depressie, oorlog als gevolg van conflicten en rivaliteit tussen staten, onderdrukking door autoritaire regimes, het tot zondebok maken van raciaal onderdrukte groepen en klimaatcatastrofes, om er maar een paar te noemen.
Alle staten van de wereld hebben op deze crisis gereageerd door enorme grensregimes op te bouwen. Zoals Harsha Walia in haar boek ‘Border and Rule’ uiteenzet, dienen deze regimes twee functies. Eén: het reguleren en gedeeltelijk blokkeren van migratie. Ten tweede: het criminaliseren van degenen die het grensregime omzeilen als goedkope, vaak geracisseerde arbeidskrachten.
Zelfs nu deze migranten centraal zijn komen te staan, en zelfs ‘essentieel’ zijn geworden, vooral voor de geavanceerde kapitalistische economieën, hebben de heersende klassen en gevestigde partijen hen gebruikt als zondebokken om de schuld van hun systeem af te schuiven op de slachtoffers ervan. Maar deze migranten zullen, net als in het verleden, een centrale rol spelen in de wederopbouw van de klassen- en sociale strijd, vooral in de Verenigde Staten.
Wereldwijd kapitalisme, een tijdperk van pandemieën
De laatste crisis is natuurlijk de pandemie. COVID is geen toevallige crisis die buiten het kapitalisme om door de natuur wordt veroorzaakt, maar is volledig het gevolg van de wereldwijde invasie van het systeem in voorheen geïsoleerde ecosystemen.
Daardoor konden virussen van dieren, vooral vleermuizen, overspringen op mensen – wat epidemiologen ‘zoönotische spillover’ noemen. In plaats van zich langzaam te verspreiden, zoals bij oudere vormen van kapitalisme en vroegere productiewijzen, liften epidemieën nu mee op de vliegtuigen, treinen, vrachtwagens en schepen van de just-in-time wereldwijde toeleveringsketens om de wereldbevolking snel te besmetten.
Het mondiale kapitalisme is dus een tijdperk van pandemieën. Al minstens een paar decennia waarschuwen schrijvers als Mike Davis en Rob Wallace en epidemiologen ons voor dit dreigende gevaar. Het werd voorafgegaan door de vogelgriep, ebola, MERS, SARS, en andere. COVID is dus waarschijnlijk de eerste van vele pandemieën die nog zullen volgen.
In plaats van een gecoördineerde reactie op deze noodsituatie te organiseren, hebben de imperialistische staten en hun bedrijven dit systematisch verhinderd, door winst en de groei van hun nationale economie voorop te stellen, arbeiderslevens op de tweede plaats en de mensen van het Zuiden op de laatste plaats.
Aan dat hele deel van de wereld hebben ze pandemie-apartheid opgelegd door vaccins te hamsteren, door te weigeren de technologie te delen zodat staten hun eigen bevolking zouden kunnen inenten, en daardoor het grootste deel van de wereld volledig onbeschermd te laten tegen COVID. Het kapitalisme is letterlijk een bedreiging voor onze wereldgezondheid en het menselijk leven zelf.
Historische golf van strijd
De hoop te midden van dit tijdperk van verschrikking en crisis is de massale golf van strijd waarvan we getuige zijn geweest sinds de recessie van 2008. We kennen allemaal de markante gebeurtenissen ervan, van de Arabische lente tot Occupy, Black Lives Matter, stakingen in Europa, klimaatstakingen, vrouwenstakingen, de Latijns-Amerikaanse lente, opstanden in heel Azië en het huidige Soedan.
Tegelijkertijd hebben we de groei gezien van zowel rechtse partijen, waarvan sommige tot de staatsmacht zijn verkozen of deze hebben gegrepen, als van reactionaire massaprotesten, zoals die in Charlottesville en in Washington DC, op 6 januari 2021. Het nieuwe boek ‘World Protest: A Study of Key Protest Issues in the 21st Century’ vat dit tijdperk van strijd samen:
“Er zijn momenten in de geschiedenis dat grote aantallen mensen protesteren tegen de manier waarop de dingen zijn en die verandering eisen. Het gebeurde in 1830-1848, in 1917-1924, in de jaren 1960 en het gebeurt vandaag opnieuw… In de periode 2006-2020 heeft de wereld enkele van de grootste protesten uit haar geschiedenis meegemaakt… De overgrote meerderheid van de grote protesten heeft betrekking op progressieve kwesties/eisen, zoals: meer en betere banen, lonen en pensioenen; investeringen in gezondheid, onderwijs en openbare diensten; bescherming van boeren; actie tegen klimaatverandering; raciale rechtvaardigheid; vrouwen en burgerrechten; tegen bezuinigingen, corruptie, en ongelijkheid. Een aantal protesten wordt echter geleid door radicaal rechtse groeperingen, zoals: QAnon-protesten in 2020 in de Verenigde Staten en wereldwijd; verzet tegen moslims, migranten en vluchtelingen in Duitsland; demonstranten in Frankrijk die protesteerden tegen het homohuwelijk in 2012; en de grote protesten tegen president Dilma Rousseff, Lula en de Arbeiderspartij in Brazilië in 2013 en 2015.”
De opstanden aan onze kant staan voor serieuze uitdagingen, goed gedocumenteerd in het nieuwe boek ‘Revolutionary Rehearsals in the Neoliberal Age’. Het neoliberalisme heeft de wereldeconomie en de nationale economieën geherstructureerd en onze klassen- en sociale organisaties ontwricht.
Sociaaldemocratische partijen hebben zich voor het grootste deel aangepast aan het neoliberalisme of hebben het zelfs overgenomen. De revolutionaire linkerzijde is in een crisis beland. Maar deze nieuwe golven van strijd bieden hoop om de klassen- en sociale organisatie, om linkse en nieuwe partijen weer op te bouwen.
Extreme politieke polarisatie
Er is geen garantie dat deze opstanden naar links zullen vloeien. Ze kunnen net zo goed naar rechts gaan. Beide kunnen hun voordeel doen met de legitimiteitscrisis waarin de gevestigde partijen verkeren door het mislukken van hun neoliberale project.
We zijn dus getuige van massale politieke polarisatie over de hele wereld. Donald Trump, Jair Bolsonaro, Narendra Modi en vele anderen zijn tekenen dat een deel van het establishment de kleinburgerij en delen van de arbeidersklasse kan mobiliseren rond een programma van sado-populisme, waarbij racisme wordt aangewakkerd en onderdrukte groepen, vooral migranten, het doelwit zijn. Deze regimes kunnen broedplaatsen worden van nieuwe fascistische bewegingen en organisaties in de hele wereld. Extreemrechts is vandaag de dag een duidelijk en aanwezig gevaar.
Tegelijkertijd openen de crisissen, de strijd en de polarisatie een nieuwe ruimte voor links. Die kan worden opgevuld door links reformisme, zoals we zien bij de Roze Golf in Latijns Amerika. Maar dergelijke projecten zullen stuiten op de muren van inperking binnen de kapitalistische staat, de druk van het mondiale kapitalisme en de contrarevolutie van hun binnenlandse heersende klassen, evenals van regionale en imperialistische machten.
De uitdaging voor de kleine revolutionaire linkerzijde in de Verenigde Staten – en wereldwijd – is zichzelf opnieuw op te bouwen door middel van de gevechten en alle ideologische, strategische en tactische debatten die deze zullen opleveren. Onze taak is eenvoudig maar enorm moeilijk: een revolutionaire pool vormen in de radicalisering; helpen bij het opbouwen van strijd van onderaf; een rol spelen in het samenbrengen van een nieuwe militante minderheid; onze infrastructuren van verzet opnieuw opbouwen; bredere linkse formaties opbouwen; en revolutionaire organisaties samenbrengen.
We hebben een nieuw links nodig, dat in staat is om de opstanden te helpen leiden in dit tijdperk van crisissen, om hervormingen te winnen op de weg naar de socialistische revolutie.
Dit artikel verscheen oorspronkelijk op Tempest Magazine. Nederlandse vertaling: Peter Veltmans.
