Laten we het initiatief van de wetenschap steunen!

Op 19 december werd er een internationale oproep van wetenschappers gepubliceerd om de covid-19-pandemie in heel Europa in te dammen. Vakbonden, bevrijdingsbewegingen en socialistische organisaties moeten deze oproep onvoorwaardelijk steunen en verrijken met een sociaalecologisch programma van eisen. Op basis hiervan en geïnspireerd door de campagne #ZeroCovid die onlangs in Engeland, Wales en Schotland is gelanceerd, zouden deze organisaties in heel Europa massacampagnes moeten lanceren.

De auteurs van de oproep merken op dat de Europese regeringen er tot nu toe niet in geslaagd zijn een gemeenschappelijke visie op de aanpak van de pandemie te formuleren. Om de pandemie effectief te bestrijden is echter dringend een gemeenschappelijke Europese strategie nodig. Dat is de enige manier om de grenzen open te houden. De vaccins zullen enige tijd nodig hebben om de pandemie onder controle te krijgen, en waarschijnlijk zal dat niet voor het einde van 2021 het geval zijn. De auteurs formuleren een duidelijk en onmiddellijk maatschappelijk doel: elke covid-19-infectie in Europa moet traceerbaar zijn. Om dit doel te bereiken, roepen de auteurs op tot de uitvoering van een driestappenstrategie.

1. Ten eerste, het terugdringen van infecties tot maximaal 10 covid-19 gevallen per miljoen mensen per dag. Dit vereist doortastende maatregelen en diepgaande interventies. Om een pingpongeffect tussen landen en regio’s te voorkomen, moeten de maatregelen ter vermindering van het aantal gevallen in alle Europese landen zo snel en zo synchroon mogelijk worden uitgevoerd.

2. Ten tweede kunnen, zodra deze eerste stap is gezet, de beperkingen geleidelijk aan worden versoepeld. De lage aantallen gevallen moeten op de lange termijn worden gehandhaafd met een controlestrategie – ten minste 300 tests per miljoen inwoners per dag. Lokale uitbraken moeten onmiddellijk en krachtig worden ingedamd, zo nodig door middel van regionale lockdowns.

3. Ten derde moet er een gemeenschappelijke langetermijnvisie worden ontwikkeld. Er moeten op basis van Europese doelstellingen context specifieke regionale en nationale actieplannen worden ontwikkeld. Deze omvatten screening- en vaccinatiestrategieën, bescherming van risicogroepen en steun voor mensen die in het bijzonder door de pandemie worden getroffen.

Dit doel en de strategie van deze oproep moeten volledig worden ondersteund vanuit een ecosocialistisch en emancipatoir perspectief. Waarom heeft een dergelijke massale insluiting van de pandemie tot slechts enkele infecties zin? Vijf argumenten:

– Naarmate de verspreiding van een virus toeneemt, neemt ook de frequentie van de mutatie toe. Alleen met een zo laag mogelijk aantal infecties kunnen mutaties van het virus zo laag worden gehouden dat de onverwachte gevolgen ervan door de samenleving adequaat kunnen worden beheerst.

– De ideologie van groepsimmuniteit is onmenselijk en reactionair. Het wetenschappelijke bewijs is overweldigend dat een dergelijke strategie zou leiden tot een sociale catastrofe met covid-19. De vaccinatiecampagnes zullen pas tegen het einde van 2021 effect sorteren. De vaccinaties zullen op zeer ongelijke wijze plaatsvinden, zowel geografisch als sociaal, als gevolg van de imperialistische verhoudingen en het gebrek aan sociale rechtvaardigheid op wereldschaal.

– De veelgeprezen bescherming van risicogroepen is een illusie. In de Europese landen behoort ongeveer een kwart van de mensen tot een risicogroep of staat in nauw contact met risicogroepen (een groot deel van de 65-plussers, werknemers in de gezondheidszorg en sociale zorg, familieleden, vrienden, enzovoort) Zoveel mensen kunnen niet speciaal worden beschermd of zelfs maar afgeschermd. Het verloop van de pandemie en de hulpeloosheid van de autoriteiten maken dit op zeer brute wijze duidelijk. Bovendien zou het noch op basis van de beginselen van solidariteit, noch op basis van de maatschappelijke wenselijkheid wenselijk zijn om zieken en bejaarden maanden of zelfs jaren te isoleren en uit te sluiten van het sociale leven.

– Alleen door de pandemie tot enkele gevallen in te dammen, kan worden voorkomen dat de lasten en de daaruit voortvloeiende kosten onevenredig zwaar op de schouders van werknemers, de meest uitgebuitenen en armen, en met name vrouwen, terechtkomen. De radicale beteugeling van de pandemie moet een centraal aandachtspunt zijn van de organisaties van de arbeiders-, vrouwen- en antiracistische bewegingen. De pandemie legt de verhoudingen tussen de klassen, tussen de geslachten en het racisme scherper dan ooit bloot.

– Imperialistische landen kunnen de verspreiding van het virus inperken met technische en sociale middelen, met lockdowns, sluitingen en gerichte beperkingen. Dit vereist sociale en politieke wil. In  opkomende en arme landen, met name in de enorme stedelijke agglomeraties en megasteden, is een dergelijke radicale beheersingsstrategie bijna onmogelijk vanwege armoede, de levensomstandigheden en het gebrek aan infrastructuur. Daarom hebben de imperialistische landen ook een mondiale verantwoordelijkheid.

Het is duidelijk dat de huidige machtsverhoudingen niet volstaan om deze oriëntatie op een bijna-uitroeiing van het virus af te dwingen. Toch moeten deze argumenten worden aangevoerd. Een ecosocialistische oriëntatie bestaat juist in het overwinnen van de schijnbare economische beperkingen en in het denkbaar en realiseerbaar maken van wat sociaal onrealistisch lijkt. Grote delen van links hekelen de autoritaire tendensen van het pandemiebeleid van regeringen. Dit is natuurlijk correct. Maar deze democratische argumentatie heeft alleen zin als men de fundamentele uitdaging van de pandemie voor de gezondheid van mensen erkent en tegelijkertijd het doel om de verspreiding van het covid-19 virus radicaal in te dammen, definieert en ondersteunt. Alleen aandringen op individuele vrijheden staat gelijk aan reactionair libertarisme.

Met bovengenoemde oproep grijpen tal van natuur- en gezondheidswetenschappers actief in een centraal maatschappelijk debat in. Zij handelen dus directer politiek dan veel vakbonden en linkse partijen, die na bijna een jaar van covid-19-pandemie nog steeds geen duidelijk beleid hebben weten te formuleren over de verspreiding van het virus. Om gezamenlijke initiatieven op het gebied van gezondheidsbeleid te ontwikkelen, is het nuttig om een dialoog met deze onderzoekers op gang te brengen. In Duitsland hebben sommige van hen zich al in april en september uitgesproken met waardevolle adviezen over de bestrijding van de pandemie.

Figuur 1: Grafische weergave van het verloop van de infecties door de vereiste maatregelen (dit werk van Ewa Szczurek is gelicentieerd onder CC BY 4.0)

Deze oproep laat echter belangrijke sociale en economische aandachtspunten achterwege die moeten worden opgeworpen om van deze strategie een strategie te maken die gebaseerd is op solidariteit en om mensen uit de arbeidersklasse te overtuigen van de noodzakelijke maatregelen. Regeringen breiden hun repressieve apparaat uit, dwingen mensen om hun sociale leven te beperken en doen tegelijkertijd alles om de belangen van het kapitaal te behartigen. De pandemie treft mensen op zeer ongelijke wijze, wereldwijd en in elke samenleving. De beperkende maatregelen van regeringen verergeren sociale ongelijkheid en sociale discriminatie.

De pandemie brengt de sociale ellende van onze samenlevingen aan het licht.

Het belangrijkste doel van de maatregelen die regeringen tot nu toe hebben genomen, is het verdedigen van het concurrentievermogen en daarmee van de winstgevendheid van bedrijven in de sectoren van de economie die ze belangrijk vinden. Heimelijk hebben de meeste Europese regeringen het vage doel van een vertraagde groepsimmuniteit voor ogen. Daarmee zijn regeringen medeplichtig aan de dood van enkele honderdduizenden mensen in Europa. Economische belangen komen op de eerste plaats. Sommige liberale vertegenwoordigers van het kapitaal spreken deze ‘belangenafweging’ openlijk uit.

Regeringen hebben de verspreiding van infecties toegestaan en blijven dat doen tot het gezondheidssysteem op het punt staat in te storten. Daarbij plannen ze in volle bewustzijn de fysieke en psychische uitputting van gezondheidswerkers. Ze rekenen op een massale vaccinatiecampagne om een einde te maken aan de pandemie. Maar dit zal tijd kosten en veel mensen staan sceptisch tegenover de overhaaste vaccinatiecampagne. Bovendien zijn de vaccins die momenteel worden goedgekeurd alleen getest op het geven van immuniteit. Het is nog niet bekend in hoeverre ze ook voorkomen dat iemand drager is.

Verena Kreilinger, Winfried Wolf en ik beschreven het falen van de EU in de strijd tegen de pandemie al uitvoerig in ons boek Corona, Krise, Kapital. Plädoyer für eine solidarische Alternative in den Zeiten der Pandemie (Corona, crisis, kapitaal: een pleidooi voor een alternatief op basis van solidariteit in tijden van pandemie) en riepen op tot een gezamenlijke reactie op basis van solidariteit. Er is nooit een Europese pandemiestrategie geweest. Dat is logisch omdat de EU geen gemeenschap van solidariteit is, maar een instelling voor het versterken van concurrentie. Daarom kunnen in de toekomst geen op solidariteit gebaseerde impulsen van de EU worden verwacht.

Wat echter ernstig is, is het falen van vakbonden en socialistische partijen, die zelfs nooit de grondbeginselen van een op solidariteit gebaseerde Europese pandemiestrategie hebben voorgesteld. Erger nog, noch Die Linke in Duitsland, noch enige andere socialistische of linkse partij in Europa van enig gewicht heeft een duidelijk doel kunnen stellen voor de bestrijding van de pandemie in eigen land. Waarom eisen Die Linke in Duitsland en soortgelijke politieke krachten in andere Europese landen niet duidelijk en eenvoudigweg dat infecties onmiddellijk tot een niveau worden teruggebracht, zodat elke afzonderlijke infectie kan worden opgespoord?

Dit is noodzakelijk om de gezondheid van de bevolking te waarborgen. Waarom kan de arbeidersbeweging niet onvoorwaardelijk opkomen voor de gezondheid van loontrekkers? Is het omdat vakbonden zich ondergeschikt maken aan de economische belangen van grote bedrijven of bepaalde delen van de economie en vrezen dat ze de werknemers niet effectief kunnen verdedigen tegen bedrijfschantage en ontslagen?

De enorme gezondheidsramp leidt er nu toe dat steeds meer mensen in Engeland, Wales en Schotland een radicaal perspectief in het maatschappelijk debat zijn gaan inbrengen. Vakbondsleden, sociale gezondheidsactivisten en activisten van verschillende bewegingen, maar ook ecosocialisten, hebben in november een campagne gelanceerd onder het motto Zero Covid om de verspreiding van het virus zo veel mogelijk tegen te gaan. Ook de socialisten in Ierland steunen dit standpunt. Of dit zal uitgroeien tot een massacampagne is nog maar de vraag. Het is in ieder geval zinvol dat socialistische organisaties in andere landen zich met deze kwesties bezighouden. De pan-Europese oproep van academici biedt de kans om deze discussie te verbreden.

Vakbonden, bevrijdingsbewegingen en socialistische organisaties moeten het hier gepresenteerde internationale initiatief onvoorwaardelijk steunen en een sociaal-ecologisch programma van eisen opstellen. Deze eisen omvatten:

– Lockdowns, sluitingen en de maatregelen om de pandemie in te dammen moeten betrekking hebben op alle gebieden van de samenleving – productie, vervoer, consumptie en vrijetijdsbesteding en op basis van de beginselen van solidariteit. Economische sectoren die niet onmiddellijk noodzakelijk zijn voor de samenleving, moeten tijdelijk worden beperkt of zo nodig worden gesloten als de beperkingen helpen om de verspreiding van het virus snel in te dammen. Dit geldt met name voor vleesfabrieken, grote opslagplaatsen en alle bedrijven waar werknemers dicht bij elkaar moeten werken.

– De hele gezondheids- en zorgsector moet onmiddellijk en duurzaam worden uitgebreid en versterkt met een uitbreiding van het personeelsbestand. De lonen moeten aanzienlijk worden verhoogd.

– Alle privatiseringen in de gezondheids- en zorgsector moeten onmiddellijk worden stopgezet. De financiering van ziekenhuizen op basis van het aantal behandelde gevallen moet worden vervangen door een systeem dat gebaseerd is op solidariteit en behoeften.

– Er mogen geen reddingpakketten komen voor bedrijven die bijdragen aan het behoud van sociaal en ecologisch onzinnige sectoren (bijvoorbeeld de luchtvaart en de automobielindustrie). In plaats daarvan moet een sociaalecologisch herstructureringsfonds worden opgericht om de industriële omschakeling en ontmanteling mee te financieren.

– Werknemers moeten worden beschermd tegen werkloosheid. De werkloosheidsuitkeringen moeten worden verhoogd. Werknemers in de culturele sector en kleine ondernemingen moeten rechtstreeks worden ondersteund.

– De maatregelen om de verspreiding van het virus in te dammen, treffen de toch al achtergestelde bevolkingsgroepen het hardst. Deze discriminatie moet worden tegengegaan met passende maatregelen (kleinere groepen in kinderdagverblijven en scholen, het openen van leegstaande hotels voor gezinnen in overbevolkte flats en voor vluchtelingen et cetera, zie ook Kreilinger, Wolf, Zeller 2020).

– De maatregelen om de pandemie in te dammen moeten door de samenleving worden gefinancierd via een solidariteitsheffing op erfenissen, hoge inkomens, bedrijfswinsten en -vermogens.

– Vaccins moeten een wereldwijd publiek goed zijn voor de hele mensheid. Daarom moeten octrooien worden afgeschaft. De mensen in de arme landen moeten hetzelfde recht op vaccinatie hebben als de mensen in de imperialistische landen.

Vakbonden moeten onmiddellijk een open discussie op gang brengen met werknemers op de werkplek, met inachtneming van de voorzorgsmaatregelen tegen de pandemie, om gezamenlijke stappen van onderop tegen de pandemie op de werkplek, in het openbaar vervoer en thuis te ontwikkelen en uit te voeren. In dialoog met de feministische beweging, groepen voor solidariteit met vluchtelingen, de huurdersbeweging en de klimaatbeweging, alsmede met de wetenschappelijke gemeenschap, kan een effectief programma ter bestrijding van de pandemie op basis van solidariteit worden ontwikkeld en gerealiseerd. Regeringen zullen de mensen niet beschermen; mensen moeten elkaar beschermen tegen zowel de pandemie als tegen onrechtvaardige maatregelen van regeringen.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op de site van de Internationale Sozialistische Organisation. Nederlandse vertaling: redactie Grenzeloos.