Amazon-oprichter Jeff Bezos, Virgin Group-oprichter Richard Branson en Tesla CEO Elon Musk illustreren alles wat er mis is met het kapitalisme. Net toen je dacht dat de drie miljardairs niet nog meer het contact konden verliezen met de mensheid, besloten ze zich volledig van de planeet te verwijderen door minstens 21,8 miljard dollar van hun persoonlijke rijkdom te besteden aan ruimtevluchtprojecten.

Bezos vloog elf minuten de ruimte in met een raket die er, passend, uitzag als een gigantische lul. Het tijdschrift Fortune meldt dat hij minstens 5,5 miljard dollar heeft uitgegeven aan zijn ruimtevaartbedrijf Blue Origin, wat niettemin niks is vergeleken met zijn totale vermogen van bijna 200 miljard dollar.

Branson besteedde minstens 1 miljard dollar van zijn vermogen aan Virgin Galactic. Dat gebeurde nadat Virgin-bedrijven honderden miljoenen aan reddingsfondsen hadden ontvangen van de Britse en Australische regeringen om verliezen als gevolg van de pandemie te dekken. En Musk, een cultheld van libertariërs, heeft een oogverblindend belang van 15,3 miljard dollar in SpaceX, dat raketten naar de maan en naar Mars wil sturen.

De drie ruimtemiljardairs hebben samen een vermogen van bijna 400 miljard dollar. Hun nieuwe stijl van opzichtige consumptie komt op een moment dat meer dan 800 miljoen mensen over de hele wereld elke avond met honger naar bed gaan. Waar zou hun collectieve rijkdom voor kunnen worden gebruikt in plaats van door ego-gedreven plezierreisjes?

Volgens het Ceres2030-project – een samenwerkingsverband van onderzoekers van de Cornell University, het International Food Policy Research Institute en het International Institute for Sustainable Development – moeten regeringen 33 miljard dollar per jaar uitgeven om de honger in de wereld tegen 2030 uit te roeien. Bezos, Branson en Musk zouden het zelf kunnen doen en nog tientallen miljarden overhouden.

De kosten om de wereld in te enten tegen COVID-19 worden opgevoerd als een barrière om de ergste pandemie die de mensheid sinds de Spaanse griep heeft meegemaakt het hoofd te bieden. Toch is het geschatte prijskaartje van 66 miljard dollar iets meer dan drie keer zo veel als de drie miljardairs aan hun hobbyprojecten hebben uitgegeven.

Als de rijkdom van deze drie al een oplossing zou kunnen bieden voor dergelijke problemen, dan zouden we nog veel meer kunnen doen met de rijkdom van alle superrijken ter wereld. Volgens het tijdschrift Forbes bedraagt de gezamenlijke rijkdom van de 2.755 miljardairs in de wereld maar liefst 13 biljoen dollar. Voeg daarbij de rijkdom van de multimiljonairs die meer geld hebben dan ze redelijkerwijs in hun hele leven kunnen uitgeven.

De 73 biljoen dollar die volgens een in 2019 gepubliceerd rapport van de Stanford University nodig zou zijn om een wereldwijde overgang naar hernieuwbare energie tot 2050 te financieren, is een peulenschil vergeleken met de rijkdom die de mondiale elite de komende decennia zal vergaren.

Maar het probleem gaat veel dieper dan hun eigen opgebouwde fortuinen. Miljardairs zijn ontegenzeggelijk hebzuchtig, maar dat alleen kan niet verklaren hoe ze in staat zijn geweest om zoveel individuele rijkdom te vergaren.

Bezos, Musk en alle superrijken van de wereld beweren dat hun rijkdom een rechtvaardige beloning is voor verstandig investeren en innoveren. Maar hun rijkdom gaat niet alleen over inkomen. Ze behoren tot een selecte groep in de samenleving die gezamenlijk het overgrote deel van de productieve middelen beheert.

Ze bezitten de landbouwgrond en claimen de mineralen die uit de grond worden gehaald. Ze bezitten de transportmiddelen en havens die nodig zijn om goederen te vervoeren en de grote opslagplaatsen om ze op te slaan. Ze bezitten de olieraffinaderijen en de staalovens. Ze bezitten de telecommunicatie-infrastructuur en de kantoorgebouwen. Deze economische hulpbronnen ondersteunen onze samenleving. Ze zijn nodig voor de productie van voedsel en elektriciteit, telefoons, koelkasten en papier.

De rijken beslissen wat wordt geproduceerd, hoe dingen worden geproduceerd, wie deelneemt aan het productieproces en waar de producten naartoe gaan. Deze minderheidsgroep is de kapitalistische klasse. Ze vormen een aparte sociale klasse, niet alleen vanwege hun geaccumuleerde rijkdom, maar ook vanwege deze economische controle.

Om deze reden zou een herverdeling van veel van de geldelijke rijkdom – door bijvoorbeeld veel hogere belastingen in te voeren – weliswaar wenselijk zijn, maar niet de kern van het probleem raken. Als je morgen het grootste deel van het persoonlijke fortuin van Jeff Bezos zou afnemen, zou hij nog steeds de baas zijn over Amazon en zijn rijkdommen in de loop der tijd gewoon opnieuw vergaren.

Hoe zetten ze hun investeringen om in meer en meer geld? Door miljoenen mensen aan het werk te zetten zonder zelf te werken. In het geval van Bezos’ Amazon, 1,3 miljoen mensen wereldwijd, om precies te zijn. Die werknemers hebben geen zeggenschap over de koers van het bedrijf of over waar het enorme logistieke netwerk voor wordt gebruikt. Bij zijn terugkeer uit de ruimte wees Bezos er zelf op dat al het geld voor zijn ruimtevlucht afkomstig was van de arbeid van arbeiders. ‘Ik wil elke Amazon-werknemer en elke Amazon-klant bedanken, want jullie hebben voor dit alles betaald’, zei hij.

De beruchte omstandigheden en inflexibiliteit van Amazon magazijnwerk maken de uitbuiting daar expliciet. Maar zelfs arbeiders die veel beter betaald worden en betere banen hebben, verdienen meer geld voor hun baas dan de baas hun aan loon teruggeeft. Kapitalisten en arbeiders zijn niet gelijk in de economie, omdat de een alle economische middelen in handen heeft en de ander niet veel meer bezit dan zijn vermogen om te werken.

Deze uitbuiting is de kern van het systeem. Onder kapitalistische controle worden de hulpbronnen van onze samenleving ingezet om te produceren voor de markten om winsten te genereren voor de eigenaren van bedrijven, in plaats van om in menselijke behoeften te voorzien. In dit kader zijn de mensen met de grootste behoeften gewoonlijk degenen die de minste toegang hebben tot de beschikbare goederen.

Honger en ondervoeding bestaan zelfs in welvarende landen, want om toegang te krijgen tot een levensbehoefte als voedsel, moet je ervoor kunnen betalen. De enige manier waarop mensen kunnen betalen is als een kapitalist hen een baan aanbiedt. Maar kapitalisten bieden alleen werk aan als ze denken dat ze winst kunnen maken. En zelfs wanneer ze mensen in dienst nemen, houden ze de lonen laag om die winst te kunnen maken. Terwijl de Voedsel- en Landbouworganisatie van de VN voor dit jaar een record graanproductie voorspelt, kunnen mensen in armere landen zoals Jemen, Soedan en Libanon niet in hun basisbehoeften voorzien door snelle kostenstijgingen en een daling van de inkomens. Zelfs in de VS wordt meer dan 10 procent van de huishoudens door het ministerie van Landbouw als ‘voedselonzeker’ beschouwd.

Neem een andere noodzaak. In de huidige pandemie zijn de COVID-19-vaccins van de farmaceutische bedrijven op concurrerende wijze ontwikkeld en gepatenteerd, zodat aan de productie ervan geld verdiend kan worden, in plaats van de verspreiding van het virus een halt toe te roepen door vaccins over de hele wereld vrij beschikbaar te stellen. In plaats van de samenleving collectief de massaproductie van vaccins te laten aansturen, is de uitrol gegijzeld door blokkades in de toeleveringsketen, door farmaceutische bedrijven die weigeren hun vaccinrecepten te delen en door de rijkste landen die meer kopen dan ze nodig hebben.

Dus zien we het groteske schouwspel van Albert Boula, CEO van Pfizer, die vorig jaar 21 miljoen dollar verdiende – een stijging van 17 procent – terwijl miljoenen mensen nu sterven omdat ze geen toegang tot het vaccin kunnen krijgen.

En omdat kapitalistische investeringen alleen bedoeld zijn om winst te maken, leiden ze vaak tot verspilling en vernietiging. Er is geen beter voorbeeld dan fossiele brandstoffen. Die zijn ingebed in de huidige economische structuur. De sombere voorspellingen van klimaat- en milieuwetenschappers worden steeds meer erkend, maar mogen niet leiden tot een overgang naar een groene economie omdat dit te veel kapitalisten hun bestaande investeringen zou kosten.

Om het probleem van de klimaatverandering op te lossen, zou de kapitalistische klasse het verlangen om winst te maken opzij moeten zetten en in plaats daarvan triljoenen euro’s moeten spenderen aan het omvormen van de economie in het belang van de menselijke samenleving. Dat is hetzelfde als een groep leeuwen vragen om vegetariër te worden. Welk lid van de kapitalistische klasse zou dit overgangsproces beginnen? Om dat te doen, zouden ze hun eigen sociale status opgeven. Misschien dat een of twee dat zouden doen. Maar hun positie zou gewoon door iemand anders worden ingenomen.

De kapitalistische klasse zit dus tot over haar oren in de broeikasgasvervuiling. Musk’s elektrische-autobedrijf Tesla is geen uitzondering: in het eerste kwartaal van 2021 was de verkoop van 518 miljoen dollar aan koolstofkredieten aan vuile bedrijven de enige reden dat de onderneming winst maakte. En het maakt niet uit dat Bezos de aarde als kostbaar en het redden waard omschrijft terwijl hij erboven zweeft – hier op de grond is zijn klasse de schuldige voor de achteruitgang van de planeet.

Kapitalisme veroorzaakt niet alleen economische problemen. Een systeem van klasse-uitbuiting creëert en bestendigt ook sociale onderdrukking om zichzelf in stand te houden. Wanneer zo weinigen zoveel rijkdom bezitten en controleren, terwijl zovelen worstelen met zo weinig middelen, moeten degenen aan de top de rest van de bevolking verdeeld houden en onderling laten vechten. En ze gebruiken een enorme hoeveelheid geweld om onderdrukte groepen onderworpen te houden. Vandaag de dag harken kapitalisten overal extra geld binnen door verschillende delen van de beroepsbevolking verschillende tarieven te betalen en door de ene groep ervan te overtuigen dat de andere de schuld van de armoede is. Sociale verdeeldheid op grond van nationaliteit, ras, geslacht en seksualiteit, afgedwongen door onderdrukking, verbreekt de solidariteit van de uitgebuitenen tegen de bazen die over ons heersen.

Bezos, Branson en Musk zijn slechts het topje van de ijsberg: de controle over de hulpbronnen van de wereld door een kleine minderheid van mensen is de belangrijkste belemmering voor het creëren van een samenleving die wordt bestuurd in het belang van alle mensen op de planeet. Elk jaar dat voorbijgaat, heeft de concurrentiestrijd om winst meer en meer rampzalige gevolgen. Hele delen van de wereldbevolking zijn veroordeeld tot armoede, terwijl overal de onderdrukten lijden onder discriminatie en lijden. Dat is wat er verkeerd is aan het kapitalisme.

Dit artikel verscheen op Red Flag. Nederlandse vertaling: redactie Grenzeloos.