Wat socialisten doen in Oekraïne

Ruth Cashman van het Britse  Workers’ Liberty sprak tijdens een bezoek aan Lviv met Denys Pilash van de Oekraïense socialistische organisatie Sotsialnyi Rukh (Sociale Beweging).

Denys Pilash is moe. Hij reisde meer dan 950 kilometer van de Oekraïense hoofdstad Kyiv naar Lviv om de delegatie van het Europees Netwerk voor Solidariteit met Oekraïne te ontvangen en na op de grond te hebben geslapen, vertaalde hij tussen het Engels en het Oekraïens voor een conferentie die meerdere uren in beslag nam. Zonder onderbreking ging hij van gesprek naar gesprek met bezoekers die graag zijn mening wilden horen over de invasie, de situatie van links in Oekraïne en de toekomst van Oekraïne. Toch zit hij een uur lang bij ons om het werk van Sotsіalniy Rukh (SR) uit te leggen en wat ze doen om een democratisch socialistisch links in Oekraïne op te bouwen.

Ik was lid van een kleine maar militante syndicalistische studentenvereniging die verschillende regeringen ervan weerhield het onderwijs verder te commercialiseren en hogere collegegelden op te leggen. Sommigen van ons sloten zich aan bij andere krachten in een nieuwe organisatie, ‘Linkse Oppositie’. Dat was de basis voor de ‘Assemblee voor Sociale Revolutie’ die uiteindelijk ‘Sociale Beweging’ werd. We hebben deelgenomen aan veel mobilisaties, vele gevechten. We hebben gevochten tegen de nieuwe neoliberale arbeidswetgevingsvoorstellen die al 15 jaar worden nagestreefd en nog steeds heeft de kapitalistische klasse haar doelen niet bereikt.

We hebben ook geprobeerd om de woede van de mensen, die ook achter de Euromaidan-protesten en andere mobilisaties zaten, te richten – om er op te wijzen dat al die grieven, te beginnen met politiegeweld, gebrek aan politieke vertegenwoordiging en het algemene gevoel van economische onzekerheid en geen vooruitzichten voor morgen, terug te voeren zijn op het systeem van oligarchisch kapitalisme en dat we het daarom moeten hebben over een economisch en politiek alternatief voor dat systeem.

Sotsіalniy Rukh is een antikapitalistische organisatie. We pleiten voor een breuk met het neoliberale en oligarchische kapitalisme dat Oekraïne domineert. Als we democratisch socialisme zeggen, bedoelen we een maatschappij georganiseerd op basis van collectief eigendom van de productiemiddelen en met democratisch zelfbestuur, verwant aan sommige ideeën van het socialisme van onderop. Als je zogenaamd socialisme hebt zonder democratie, krijg je al die misvormingen die we in het Sovjet-verleden hebben gezien, in het ergste geval de stalinistische dictatuur. Als je een zogenaamde democratie hebt die niet wordt uitgebreid tot economische democratie op de werkplek, betekent dat alleen maar dat de dominantie van de kapitalistische klasse in de samenleving wordt gereproduceerd. Onze visie omvat ook de strijd voor vrouwenrechten en rechten voor alle mensen die uitgesloten of onderdrukt worden door het bestaande systeem van overheersing.

We verbinden de strijd tegen het kapitalistische systeem en voor de emancipatie van arbeiders met ecologische en milieukwesties. We moeten alle schade begrijpen die aan het milieu is toegebracht door zowel het kapitalistische als het Sovjet-bureaucratische model. We zien nu hoe het allemaal met elkaar verbonden is: fossiele-brandstoffenimperia zoals Rusland en Saoedi-Arabië en Westerse bedrijven die een agressieve agenda promoten en gevoed worden door dezelfde dingen die de planeet en het leven vernietigen. We kunnen uitsterven door oorlog of door een klimaatramp en beide bedreigingen zijn in hoge mate met elkaar verbonden.

We hadden een aantal activisten die vroeger in trotskistische anti-stalinistische marxistische organisaties zaten. Maar er kwamen ook mensen bij die minder politieke ervaring hadden, pas gepolitiseerde vakbondsmensen en ook mensen die uit een anarchistisch milieu kwamen, lid waren van de radicale studentenvakbond of uit een meer sociaaldemocratische hoek kwamen. Vanaf het begin wilden we verschillende ideologische politieke platforms in ons midden hebben om die verschillende politieke filosofieën een stem te geven. We hadden wat meningsverschillen, maar niets dat niet overbrugd kon worden. Voor belangrijke strategische kwesties, als we onze politieke standpunten moeten bijstellen, proberen we uitvoerige discussies te voeren.

Denys denkt met bescheidenheid en humor terug aan zijn eigen politieke tocht. Hij lacht terwijl hij het vertelt.

Ik ben begonnen bij een groep die de Organisatie van Marxisten heette en dat was vanaf het begin een tot mislukken gedoemde poging om mensen bijeen te brengen die zichzelf als revolutionaire marxisten beschouwden. Stalinistisch of anti-stalinistisch. Maar je kunt deze politieke culturen niet met elkaar verzoenen. Onze wegen scheidden dramatisch.

Na een lijst van indrukwekkende militante campagnes, zegt hij:

Ik nam deel aan een soort van, je weet wel, vakbondsactiviteiten, sociale bewegingen, linkse bioscoopvoorstellingen, een paar leesgroepen, wat linkse sektariërs gebruikelijk doen.

Het opbouwen van een nieuwe linkse organisatie in de schaduw van het stalinisme is niet gemakkelijk geweest voor SR…

Als je het politieke landschap bekijkt van de landen die vroeger het zogenaamde socialistische blok vormden, hebben maar een paar landen een levensvatbare nieuwe linkse partij, zoals Razem in Polen of Levica in Slovenië. Er is weinig ruimte voor democratisch links. Het S-woord is hier in diskrediet gebracht. Dat zal niet eeuwig zo blijven. Maar om echt iemand in Oekraïne te benaderen, moet je natuurlijk niet met termen beginnen, maar de betekenis ervan uitleggen.

Een van de factoren waardoor het woord socialisme in diskrediet werd gebracht was de invloed van het wilde kapitalisme in de jaren ’90 en de grimmige erfenis van het stalinisme, met al zijn gruweldaden en misdaden. Evenals het beleid van partijen met communistisch of socialistisch in hun naam: de Communistische Partij van Oekraïne, die graag samenwerkte met pro-Russische burgerlijke regeringen, was een sociaal conservatieve partij, niet zozeer pro-arbeider als wel pro-doodstraf, orthodoxe kerk en ’traditionele waarden’ zoals homofobie. Een politiek die zelfs voor sommige tankies in het Westen te ver zou gaan. Maar in de post-Sovjet ruimte is dat de Communistische Partij. En dan heb je nog verschillende soorten zogenaamde socialistische partijen, in wezen vehikels voor corrupte politieke avonturiers. De oorspronkelijke Socialistische Partij van Oekraïne werd ooit gezien als een baken van hoop voor democratisch links en een strijdbare oppositie tegen president Koetsjma, die de architect was van dit oligarchische kapitalistische systeem in Oekraïne. Toen begon ook zij uit te verkopen.

Deze omstandigheden leidden tot een wijdverbreide allergie voor alles wat met de Sovjet-Unie te maken heeft. Maar de mensen hebben een even grote, zo niet grotere haat tegen de oligarchen. Weinig Oekraïners zijn tevreden met het bestaande systeem en ze zijn bijzonder teleurgesteld over de manier waarop een handvol mensen in feite nog steeds de controle heeft, niet alleen over de economie, maar ook over het politieke systeem. En zelfs de huidige president beloofde een oorlog tegen de oligarchen. Maar het probleem is dat elke oligarchische partij en zelfs elke oligarch zal zeggen dat ze tegen oligarchen zijn.

Je moet uitleggen dat het probleem niet exclusief is voor ons land, hoewel we hier in Oekraïne en Oost-Europa te maken hebben met een aantal bijzonder verachtelijke oligarchen, criminelen die zich in de jaren negentig hebben verrijkt in het proces van primitieve accumulatie van kapitaal. De wortel van het probleem is het systeem dat je uitbuit. Het systeem dat je zonder normale middelen van bestaan laat. En tegelijkertijd geeft het systeem winsten aan de mensen die het meest incompetent en hebzuchtig zijn.

Als je deelneemt aan de strijd op je werkplek en je solidair kan zijn met andere mensen die te maken krijgen met ontslag, lage lonen en discriminatie, dan kan je je steun verlenen en kan je spreken over de gemeenschappelijke problemen en uitdagingen die we hebben.

Op het moment dat de Communistische Partij werd uitgeschreven als gevolg van de ‘de-communisatie’ wet waren ze feitelijk dood, vrijwel onbestaand. Ze verloren hun basis, ze verloren het grootste deel van hun leden. Ze bestonden alleen nog op papier.

Hoewel de Communistische Partij geen echte linkse partij was, is de ‘de-communisatie’ wetgeving een bedreiging voor de echte linkse partijen. Denys legt uit:

Natuurlijk maakte de ‘de-communisatie’ wetgeving elke vorm van linkse politiek hier veel moeilijker. Ik heb een aantal artikelen tegen de wet geschreven. Het verkleint de ruimte voor elke vorm van progressieve politiek. De wet ontkent zelfs een groot deel van de Oekraïense geschiedenis, want de Oekraïense nationale bevrijdingsbeweging was van meet af aan links en de mensen die als de grootste Oekraïense schrijvers worden vereerd, onder wie Ivan Franco en Lesya Ukrainka, waren socialisten. De vraag naar Oekraïense onafhankelijkheid werd voor het eerst opgeworpen door marxisten.

De wet voorzag in een rechtvaardiging, zodat uiterstrechts je op straat in elkaar kon slaan en zeggen, oh, het was een of andere communist. Het is oké. De wet legitimeerde dat.

Extreemrechts in Oekraïne heeft veel aandacht gekregen van westers links. Onder het geluid van sirenes legt Denys het terrein van racistische en nationalistische politiek uit:

Extreemrechts is hier minuscuul in omvang, maar het was en is een kracht op straat. Er was maar één moment dat een extreemrechtse kracht, Svoboda, het parlement binnenkwam als partij. Bij de meeste verkiezingen haalden ze ongeveer 2%, wat een indicatie is van hun werkelijke steun.

We hebben verschillende extreemrechtse stromingen. Svoboda is een oude rechts-populistische partij, die begon als Socialistische Nationalistische Partij van Oekraïne, maar daarna een gematigder imago kreeg met de hulp van een paar buitenlandse adviseurs. Op dat moment waren ze bevriend met de partij van Le Pen en nu zijn ze doodsvijanden, omdat de meeste Europese extreemrechtse partijen pro-Poetin zijn en Poetin pro-extreemrechts is. Nu is het een etno-nationalistische partij die alleen in West-Oekraïne actief is.

En dan heb je de Azov-beweging, de Nationale Korpspartij rond de militaire eenheid. Azov is niet langer een apart bataljon, al zeven jaar zijn ze een regiment onder het ministerie van Binnenlandse Zaken van Oekraïne. Maar ze verloren de steun van hun beschermheer, de machtige minister van Binnenlandse Zaken, waar we uiteindelijk vanaf zijn gekomen.

De tendensen van de laatste jaren waren slecht voor extreemrechts omdat ze terrein en politieke legitimiteit aan het verliezen waren. Maar nu versterkt de invasie een deel van hun legitimiteit als verdedigers van Oekraïne. Maar in tegenstelling tot acht jaar geleden, toen de oorlog in de Donbas uitbrak, is er nu sprake van een volledig verzet van de hele samenleving. Dus het percentage extreemrechts in dit verzet is echt, echt heel laag.

In het verzet zitten mensen van alle etnische achtergronden, uit alle regio’s van Oekraïne, die verschillende talen spreken, mannen en vrouwen met verschillende politieke opvattingen, maar meestal mensen die zichzelf als apolitiek beschouwen. Ze zitten allemaal in het verzet in de oorlog en weren de agressie af. Extreemrechts kan niet beweren dat het hun strijd is. Het is een strijd van de hele multi-etnische natie van Oekraïne.

Tijdens de oorlog zijn er twee concurrerende visies die op de een of andere manier naast elkaar bestaan, maar die elkaar eigenlijk uitsluiten.

De eerste is een hypernationalistische visie van een etnisch homogener Oekraïne. Ze zeggen dat we ons rond de vlag moeten scharen en het tegenovergestelde moeten worden van alles wat als Russisch wordt gezien. En het is waar dat veel mensen die vroeger tweetalig waren of Russisch spraken, zo van streek waren door de Russische invasies dat ze besloten niet langer Russisch te spreken, maar alleen nog Oekraïens.

Aan de andere kant heb je Russischtalige mensen, Oekraïenssprekende mensen, mensen uit zelfs de meest achtergestelde, gediscrimineerde minderheden en gemeenschappen zoals de Roma, die zich hebben aangesloten bij de militaire inspanning, bij de territoriale verdediging, bij humanitaire vrijwilligersnetwerken, enzovoort. En het laat zien hoe divers we zijn en hoe we deze veelheid van gemeenschappen en van verschillende regio’s binnen Oekraïne moeten bevorderen.

We hebben een decentralisatieproces gehad, maar in veel gevallen was het echt een bezuinigingsbeleid, waarbij de budgetten van het staatsniveau naar het lokale niveau werden overgeheveld. We hebben een decentralisatie nodig die de lokale gemeenschappen meer directe democratie geeft, zodat ze invloed kunnen uitoefenen op hun eigen aangelegenheden in hun dorpen en steden, maar misschien ook op een soort regionale identiteit en op het soort cultuurbeleid dat ze willen.

Opnieuw is het tijd om straten een andere naam te geven, Russische namen te schrappen enzovoort. Maar kunnen we een rustige en eerlijke discussie voeren om echt rekening te houden met de belangen van alle gemeenschappen die vertegenwoordigd zijn en om geen enkel deel van de samenleving uit te sluiten? De mensen in Transkarpatië, in Lviv, in Donbas en in Bessarabië rond Odesa zijn bijvoorbeeld heel verschillend, maar tegelijkertijd ook heel gelijkaardig. Het gaat erom dat te omarmen.

Sotsіalniy Rukh ontwikkelt een programma dat zich verzet tegen de pogingen van de bazen om de volledige last van de oorlog op de arbeidersklasse af te wentelen en dat Oekraïne op een nieuwe basis wil opbouwen.

We kijken naar het overgangsprogramma en de overgangseisen zoals Trotski die aangaf: dat idee gaat uit van echte gevechten voor haalbare dingen die begrijpelijk en duurzaam zijn, maar ook een breder revolutionair perspectief laten zien, in tegenstelling tot eenvoudige reformistische en stalinistische partijen die maximum programma’s hebben, die op de een of andere manier in de toekomst tot een soort rechtvaardige maatschappij, communisme enzovoort zullen leiden, maar die nu alleen maar een aantal heel minimalistische strijdpunten hebben, waar geen brug tussen is. Je moet laten zien waarom we verder moeten gaan dan de logica van het bestaande kapitalistische systeem.

Als we bijvoorbeeld volwaardige sancties eisen tegen Russische elites, kunnen we erop wijzen dat het systeem van belastingparadijzen veel achterdeurtjes heeft, veel vrijstellingen. En dat systeem wordt niet alleen gebruikt door de Russische oligarchen, maar ook door Oekraïense oligarchen en miljardairs over de hele wereld. Die heersende klassen in het algemeen laten hun eigen bevolking in de steek om hun rijkdom te beschermen. We moeten het offshore kapitalisme ontmantelen, maar dezelfde mensen die hun rijkdom verbergen, besturen het systeem en schrijven de wetten.

We hebben het over de kwijtschelding van de Oekraïense schuld, maar dit probleem is er ook wereldwijd. Landen en hun bevolking zitten gevangen in die vicieuze cirkel van schulden, waarbij je meer leningen krijgt om je vorige leningen af te betalen. Dat gaat samen met IMF-gedreven bezuinigingen. Het is iets dat Oekraïne deelt met mensen in de Europese periferie en in het mondiale Zuiden. Zelfs in de meest welvarende landen heeft de arbeidersklasse te lijden onder het bezuinigingsbeleid. De grieven van onze verpleegsters, onze bouwvakkers en spoorwegarbeiders, om een aantal vakbonden te noemen waarmee we nauw samenwerken, zijn ook voor hun collega’s in heel Europa heel gewoon. Misschien is er verschil in omvang tussen een van de armste landen en de meest welvarende, maar de ongelijkheid en onrechtvaardigheid zijn overal vrij zichtbaar.

In al deze gevallen, zoals in onze verontwaardiging tegen imperialistische agressie en fossiele brandstoffen, stellen we eisen voor Oekraïne en zien we hoe die overstijgen naar iets dat in de hele wereld nodig is. We moeten het systeem echt doorbreken, maar door te beginnen met iets relatief kleins, kunnen we het grote plaatje laten zien aan de mensen hier en in het buitenland.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op Workers’ Liberty. Nederlandse vertaling: redactie Grenzeloos.

Onze Nederlandse vrienden van Grenzeloos zamelen geld in voor Sotsіalnyi Rukh. De afgelopen week hebben ze 1400 euro over kunnen maken. Met jouw steun kunnen we meer geld sturen. Steun Sotsialnyi Rukh door over te maken op rekening nummer NL25 INGB 0005 5716 38 t.n.v. Grenzeloos, o.v.v.: Sotsialnyi Rukh.