Gemeenschappelijke goederen versus Big Pharma

Dit is deel 3 van de driedelige serie Gemeenschappelijke goederen, schulden en octrooien van farmaceutische bedrijven. Het eerste deel kan je hier lezen, het tweede deel hier.

Vaccinonderzoek en -productie bijna volledig door de overheid gefinancierd

De ontwikkeling en productie van vaccins tegen covid is grotendeels met overheidsgeld gefinancierd. Het vaccin van AstraZeneca is ontwikkeld door onderzoekers van de Universiteit van Oxford, die van het bedrijf eisten dat het vaccin tegen kostprijs zou worden verkocht. Het valt nog te bezien of AstraZeneca deze toezegging werkelijk nakomt. Dat is verre van zeker, aangezien de directie van AstraZeneca weigert duidelijkheid te verschaffen over de contracten die ze heeft gesloten met de kopers van het vaccin of over de productiekosten ervan. Zeker is dat de directeur van AstraZeneca, de Fransman Pascal Soriot, een flinke loonsverhoging heeft gekregen, in 2020 liep zijn beloning op tot 17,9 miljoen euro.⁽¹⁾Les Echos, ‘AstraZeneca: le nouveau bonus du patron agitite les actionnaires‘, gepubliceerd op 11 mei 2021.

De mRNA-vaccins van Pfizer (VS), BioNTech (Duitsland) en Moderna (VS), die in minder dan een jaar op de markt zijn gebracht, zijn gedeeltelijk gebaseerd op eerdere octrooien. Met name een door de Universiteit van Pennsylvania ontwikkelde technologie om een boodschapper-RNA te maken dat onschadelijk is voor het lichaam, waarop in 2005 octrooi werd verleend.

De innovatieve techniek om het spike-eiwit te stabiliseren is ook afkomstig van openbaar onderzoek. Het specifieke octrooi dat door de Amerikaanse regering is aangevraagd – octrooinummer 10.960.070, beter bekend als het ‘070-octrooi – heeft betrekking op de wijze waarop het spike-eiwit in het vaccin wordt gestabiliseerd, een techniek die is ontwikkeld door het Vaccine Research Center (VRC) van de National Institutes of Health (NIH), een Amerikaanse overheidsinstantie. Dit is een essentieel onderdeel van het mRNA-vaccin dat in 2020 gezamenlijk werd ontwikkeld door Moderna en de NIH.⁽²⁾Financial Times, ‘Vaccine patent gives US ‘leverage’ over manufacturers. Washington can boost global access to covid shots by compelling technology sharing, says top NIH scientist‘, 21 april 2021.

Verscheidene bedrijven betalen royalty’s aan de Amerikaanse regering voor het gebruik van het ‘070-octrooi, waaronder het Duitse bedrijf BioNTech, dat zijn covid-19-vaccin samen met Pfizer heeft ontwikkeld. Moderna daarentegen heeft geen betalingen aan de Amerikaanse Schatkist gedaan.

Volgens Christopher Morten, adjunct-directeur van de Technology Law and Policy Clinic aan de New York University, ‘maakt Moderna met elke dosis vaccin dat het bedrijf maakt of verkoopt in de Verenigde Staten inbreuk op het octrooi van de NIH. In een verklaring aan de Financial Times voegde hij er in april 2021 aan toe: ‘Als de Amerikaanse regering besluit Moderna aan te klagen, kan Moderna alleen al voor de verkoop tot het eind van dit jaar opdraaien voor meer dan 1 miljard dollar.'⁽³⁾Financial Times, waarnaar ook wordt verwezen in noot 2.

De Amerikaanse regering heeft haar octrooien bij andere gelegenheden voor de rechter verdedigd. Na protesten tegen de prijsstunters van het particuliere Amerikaanse bedrijf Gilead Sciences voor zijn aids-preventiemedicijn Truvada, daagde het Amerikaanse ministerie van Volksgezondheid en Human Services (HHS) het bedrijf in 2019 voor de rechter, omdat het bedrijf inbreuk zou hebben gemaakt op een overheidsoctrooi.⁽⁴⁾NBCnews, ‘U.S. sues Gilead, claiming it owns HIV PrEP patent‘, 7 november 2019. Op het moment dat de rechtszaak begon, kon Truvada in de VS wel 20.000 dollar (17.180 euro) per jaar kosten, maar werd het elders als generiek middel verkocht voor slechts 6 dollar per maand. De rechtszaak loopt nog.⁽⁵⁾POZ, ‘New Twist in the Gilead Patent Lawsuit Over Truvada and Descovy to Prevent HIV‘, gepubliceerd 7 januari 2021.

Ik dwaal af om erop te wijzen dat Gilead Science in het tweede kwartaal van 2021 voor 712 miljoen euro aan zijn antivirale middel Remdesivir heeft verkocht, dat wordt gebruikt voor covid-19 ziekenhuispatiënten. Gilead Science verwacht dat de verkoop van Veklury, de merknaam voor Remdesivir, in heel 2021 tussen 2,3 en 2,6 miljard euro zal bedragen. Er zij op gewezen dat in Frankrijk de Franse nationale gezondheidsautoriteit (HAS) in september 2020 de doeltreffendheid van Remdesivir als ‘gering’ heeft beoordeeld, voordat de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) het gebruik ervan uiteindelijk in november van datzelfde jaar heeft afgeraden. Dit is het zoveelste voorbeeld van een privé-onderneming die veel geld verdient aan een geneesmiddel waarvan de doeltreffendheid in twijfel wordt getrokken.⁽⁶⁾BFM, ‘Gilead a vendu pour 829 millions de dollars de son médicament remdesivir au 2e trimestre‘, gepubliceerd 30 juli 2021.

Westerse regeringen hebben grote private farmaceutische bedrijven zwaar gefinancierd

Tijdens de ambtstermijn van Donald Trump heeft de VS voor 11 miljard dollar aan onderzoek, klinische proeven en productie voorgefinancierd. Het Amerikaanse bedrijf Johnson & Johnson had tot maart 2020 450 miljoen dollar en vervolgens een miljard dollar van de VS ontvangen voor 100 miljoen doses van het vaccin. Pfizer en BioNtech ontvingen 1,6 miljard dollar van de VS voor 100 miljoen doses vanaf het begin van de gezondheidscrisis. Moderna heeft de jackpot gewonnen, met 2,5 miljard dollar om klinische tests te financieren en 100 miljoen doses te produceren. De VS hebben ook 1,6 miljard dollar toegekend aan de biotech Novavax voor 100 miljoen doses. AstraZeneca ontving 1,3 miljard dollar voor 300 miljoen doses. De regering-Biden heeft vanaf januari 2021 de massale financiering van Big Pharma voortgezet met nieuwe aankopen.

Aan Europese zijde vernamen we in november 2020 dat de Europese Commissie overeenkomsten had gesloten met zes laboratoria: Moderna (160 miljoen bestelde doses), AstraZeneca en Johnson & Johnson (elk 400 miljoen doses), Sanofi-GSK (300 miljoen doses) Pfizer-BioNtech (300 miljoen doses) en CureVac (405 miljoen doses). In 2020 ging het om 2 miljard euro, maar sindsdien zijn de bedragen die aan particuliere ondernemingen worden betaald, sterk gestegen.⁽⁷⁾Alle cijfers zijn gepubliceerd door het Franse financiële dagblad Les Echos in november 2020, ‘covid: 5 chiffres fous sur le financement des vaccins‘. De cijfers van Les Echos worden grotendeels bevestigd en in sommige gevallen overtroffen door het rapport van Amnesty International van september 2021, ‘A DOUBLE DOSE OF INEQUALITY, PHARMA COMPANIES AND THE covid-19 VACCINES CRISIS‘, gepubliceerd op 22 september 2021, Dit is wat we zagen in deel 2. Zo zijn de orders van de Europese Commissie bij Moderna gestegen van 160 miljoen tot 460 miljoen doses in het voorjaar van 2021.

​​​​​​​Het Moderna-schandaal – een kampioen in belastingontduiking

Moderna is opgericht in 2010. Tot de coronapandemie was de omzet laag en leed de onderneming verlies. Het coronavaccin van Moderna, dat door de consumentenorganisatie Public Citizen ‘het volksvaccin’ is genoemd, is ontwikkeld met overheidsgeld, voornamelijk van de Amerikaanse regering. Volgens Public Citizen is de ontwikkeling van het vaccin volledig betaald door de belastingbetaler. Moderna heeft namelijk gebruik gemaakt van de resultaten van mRNA-onderzoek dat is uitgevoerd door de Universiteit van Pennsylvania. Bovendien is een cruciaal octrooi dat nodig is om het vaccin te maken, ontwikkeld door wetenschappers van de Amerikaanse NIH en in handen van de Amerikaanse regering. Het mRNA-vaccin zelf is gezamenlijk ontwikkeld door Moderna en de NIH en het octrooi op het covid-19-vaccin is dan ook gezamenlijk in handen van Moderna en de regering van de VS.

Onderzoeker Vincent Kiezebrink van de Nederlandse ngo SOMO legt in een uitstekend rapport over Moderna het volgende uit: ‘Volgens het Amerikaanse ministerie van Volksgezondheid en Human Services had Moderna in december 2020 3,5 miljard euro ontvangen voor de ontwikkeling, klinische proeven en productie van vaccins, waarvan ongeveer 859 miljoen euro was toegekend door de Biomedical Advanced Research and Development Authority (BARDA), een agentschap van het Amerikaanse ministerie van Volksgezondheid en Human Services. Naar verluidt bevat het contract met BARDA een clausule die Moderna ertoe verplicht het door de Amerikaanse regering gefinancierde deel van haar investering bekend te maken, hetgeen Moderna tot dusver niet heeft gedaan’.⁽⁸⁾Vincent Kiezebrink, ‘Moderna’s free ride‘, gepubliceerd 13 juli 2021, Alle volgende citaten komen uit hetzelfde rapport.

Volgens Vincent Kiezebrink heeft de Coalition for Epidemic Preparedness Innovations (CEPI), die betrokken is bij het in deel 2 besproken COVAX-initiatief, in januari 2020 ook een subsidie van 773.000 euro toegekend aan Moderna voor de ontwikkeling van haar mRNA-vaccin. Moderna heeft ingestemd met de ‘equitable access principles’ van CEPI, die inhouden dat vaccins moeten worden gedistribueerd op basis van behoefte en tegen prijzen die betaalbaar zijn voor risicogroepen, met name in lage- en midden-inkomenslanden. Hoewel ze de subsidie onder deze voorwaarden heeft aanvaard, heeft Moderna haar vaccin tot dusverre hoofdzakelijk aan rijke landen verkocht.

​​​​​​​De hoge prijzen van Moderna

Het enige commerciële product van Moderna is het coronavaccin, bekend onder de naam mRNA-1273. Moderna schat dat de omzet in 2021 ongeveer 15,8 miljard euro zal bedragen. Ze heeft al overeenkomsten ondertekend voor een totale verkoop van ongeveer 1,15 miljard doses in de periode 2021-2022. Ongeveer 84% van de verkoop zal naar de VS en de EU gaan, die respectievelijk 500 miljoen en 460 miljoen doses van het vaccin hebben besteld.

Voor verkoop aan de Amerikaanse overheid vraagt Moderna naar verluidt 12,90 euro per dosis. Uit een contract tussen Moderna en de EU, bekend als de ‘advance purchase agreement’, dat in de winter van 2020-2021 naar de pers is uitgelekt, blijkt dat de Europese Commissie en de EU-lidstaten het eens waren over een totaalprijs van 19,50 euro per dosis. Moderna kondigde vervolgens in de zomer van 2021 een verhoging van de EU-verkoopprijs tot 21,50 euro aan.

Moderna verwacht dat de productiekosten in 2021 ongeveer 20% van haar omzet zullen uitmaken. Als de verwachte winst van Moderna wordt gedeeld door de verkoop in 2021, betekent dit dat voor elke euro belastinggeld die aan een vaccin van Moderna wordt uitgegeven, het bedrijf een nettowinst van 0,44 euro (44 cent) zal maken. Daarom zal bijna de helft van de omzet van Moderna uit winst bestaan, een uitzonderlijk hoge marge.⁽⁹⁾Alle cijfers zijn ontleend aan Vincent Kiezebrink, ‘Moderna’s free ride‘, Andere informatie is ook ontleend aan het Amnesty International Report en aan onderzoek dat is gepubliceerd door Public Citizen.

Men kan stellen dat de coronapandemie een meevaller is voor Moderna en andere grote farmaceutische bedrijven. De aandelenkoers van Moderna is tussen december 2019 en september 2021 met een factor 20 gestegen. In een kortere periode tussen september 2020 en september 2021 steeg de aandelenkoers van Moderna op de Nasdaq-beurs in New York met 500%, terwijl de NASDAQ als geheel in dezelfde periode met 31% steeg.⁽¹⁰⁾Nasdaq, ‘Here’s Why Moderna’s Stock Could Crash Before the End of 2021‘, gepubliceerd 19 september 2021. Het prachtige beursresultaat van Moderna leidt ertoe dat aandelenadviseurs suggereren dat beleggers hun Moderna-aandelen verkopen om de meerwaarde te realiseren, waardoor de aandelenkoers zou kunnen kelderen, vooral omdat concurrent Novavax eindelijk in staat zal zijn zijn covid-vaccins te verkopen en als gevolg daarvan zullen aandelenspeculanten waarschijnlijk terugvallen op de aandelen van dat bedrijf.

​​​​​​​Moderna geeft haar inkomsten aan in belastingparadijzen om zo weinig mogelijk belasting te betalen

Moderna en de Amerikaanse staat Delaware

De eigenaren van Moderna zijn specialisten in belastingontduiking. Ze hebben de moedermaatschappij gevestigd in de Amerikaanse staat Delaware, waar het bedrijf geen productie of medisch onderzoek verricht. Delaware is een berucht belastingparadijs ⁽¹¹⁾Les Echos, ‘Le Delaware, paradis fiscal ‘made in USA‘, gepubliceerd op 1 mei 2016. Zie ook., dat wereldwijd bekend staat om de extreem lage belastingniveaus voor vennootschappen. Hoewel de staat minder dan 1 miljoen inwoners telt (973.000 in 2019), zijn er ongeveer 1,5 miljoen bedrijven gevestigd.⁽¹²⁾Brett Melson, ‘Over 225.000 New Delaware Companies Formed in 2019‘ | Harvard Business Services , gepubliceerd op 4 augustus 2020. Zoals we in deel 2 hebben gezien, haalt de farmaceutische industrie een heel groot deel van haar inkomsten uit royalty’s voor het gebruik van octrooien die ze bezit. De staat Delaware heft echter geen belastingen op inkomsten uit octrooien. Moderna bezit 780 patenten in Delaware. In 595 van deze octrooien wordt melding gemaakt van de mRNA-technologie die de basis vormt van het coronavaccin van Moderna. De autoriteiten in Delaware staan ondernemingen die in de staat zijn gevestigd toe hun inkomsten uit octrooien geheim te houden, aangezien ze deze niet aan de plaatselijke belastingautoriteiten hoeven te melden. Dit maakt het zeer moeilijk, zo niet onmogelijk, om de omvang van de royalty’s uit de hele wereld te bepalen die Moderna in Delaware zal ontvangen.

Moderna en het kanton Basel in Zwitserland

De landen van de Europese Unie zullen Moderna meer dan 10 miljard euro betalen voor 460 miljoen doses van haar covidvaccin. Verdere bestellingen en betalingen zullen volgen. Om te vermijden dat ze in een EU-lidstaat belasting zou moeten betalen over inkomsten uit haar verkopen in de EU, heeft Moderna in juli 2020 in Zwitserland in het kanton Basel een vennootschap opgericht, Moderna Switzerland GmbH genaamd. Dit werd door Vincent Kiezebrink van SOMO aangetoond in de hierboven geciteerde studie. Het officiële belastingtarief in het kanton Basel is 13%, maar het feitelijke tarief is minder dan 8% en waarschijnlijk heeft Moderna met de autoriteiten van het kanton een Tax Ruling bedongen waardoor ze een nog lager tarief kan betalen.

Het Zwitserse parlementslid Stephanie Prezioso heeft de manoeuvre van Moderna en de medeplichtigheid van de Zwitserse autoriteiten op 21 september 2021 aan de kaak gesteld bij de Federale Raad van de Zwitserse Republiek. In haar interpellatie stelt Stéphanie Prezioso: ‘Moderna heeft in haar contract met de Europese Commissie geëist om de gelden voor de betaling van haar aan de EU geleverde vaccins te ontvangen in Zwitserland, in het kanton Basel, waar Moderna Switzerland GmbH (opgericht in juni 2020, toen het vaccin al ontwikkeld was!) gebruik zal maken van de effecten van de RFFA (hervorming van het vennootschapsbelastingstelsel) om belachelijk (lage) belastingen te betalen.’ In het bijzonder stelt ze de volgende vraag: ‘De overeenkomst van Moderna met de Europese Commissie komt neer op miljarden euro’s aan belastingontduiking voor onze Europese buren. Is de Bondsraad niet van mening dat dit in strijd is met zijn eigen verklaarde doelstelling (…) om zich in te zetten voor een ‘billijke, betaalbare en tijdige wereldwijde toegang tot vaccins, geneesmiddelen en diagnostica tegen covid-19′?’.⁽¹³⁾Interpellatie van Stéphanie Prezioso op 2& september 2021 in de Nationale Raad van de Zwitserse Republiek. Dit geval werd gemeld in de Geneefse pers.⁽¹⁴⁾Le Courrier, ‘Doses de mauvaise foi‘, gepubliceerd op 23 september 2021.

Miguel Urban, de Spaanse afgevaardigde voor Antikapitalistas, heeft van zijn kant dit schandaal ook aan de kaak gesteld in de kolommen van de Spaanse alternatieve krant El Salto. In de columns van deze krant verklaart Miguel Urban dat ‘de enige reden waarom de betalingen naar Zwitserland gaan, de status van dit land als ondoorzichtig rechtsgebied, een belastingparadijs is’.⁽¹⁵⁾Yago Alvarez (El Salto) ‘Vacunas. La ingeniería fiscal de Moderna llega a la Comisión Europea‘, gepubliceerd op 21 september 2021. Het Spaanse parlementslid heeft de Europese Commissie (EC) verschillende vragen gesteld om te weten te komen of de EC zelf een systeem van fiscale engineering bevordert om de belastingautoriteiten van de verschillende EU-lidstaten te bedriegen en of ze overweegt een onderzoek in te stellen of de Zwitserse autoriteiten te raadplegen om na te gaan of Moderna Zwitserland gebruikt om belastingen op de verkoop van vaccins in Europa te ontwijken.

​​​​​​​De medeplichtigheid van de Europese Commissie met Big Pharma, het voorbeeld van het contract met Moderna van december 2020

De geheimhouding waarin de Europese Commissie en haar lidstaten met Big Pharma onderhandelen, is gedeeltelijk doorbroken door de publicatie van een heel belangrijk contract tussen de Commissie en Moderna Switzerland GmbH, het bedrijf dat is opgericht om belastingen in de EU te ontwijken ⁽¹⁶⁾European Commission and Moderna Switzerland GmbH, Advance Purchase Agreement (‘APA’) for the production, priority-purchasing options and supply of a successful Covid-19 vaccine for EU Member States, 2020., zoals we zojuist hebben gezien. De overeenkomst kan worden gedownload van de website van de Italiaanse radio- en televisiezender, RAI. Daarin staat dat de Commissie aan Moderna 3,87 euro per dosis vooruitbetaalt, hetgeen betekent dat de Commissie de productiekosten van elke dosis vooruitbetaald heeft. Bovendien kondigt ze aan dat als het vaccin dat werd goedgekeurd ernstige bijwerkingen zou hebben (waaronder de dood van gevaccineerden), Moderna niet verantwoordelijk zou worden gesteld door de Commissie of de Lidstaten. Integendeel, de Lidstaten verbinden zich er in deze overeenkomst toe Moderna schadeloos te stellen indien ze aansprakelijk wordt gesteld voor schade die door haar vaccin is veroorzaakt. Dit is punt K op bladzijde 3 van het 69 bladzijden tellende contract. In het contract staat ook dat Moderna de eigenaar is van de octrooien op de vaccins en ermee kan doen wat ze wil.

We hebben het geluk een kopie van dit contract te hebben. Uit de bewoordingen van het contract kan worden opgemaakt dat de Commissie eenzelfde soort contract moet hebben gesloten met andere farmaceutische bedrijven: Pfizer, BioNTech, Curevac ⁽¹⁷⁾De krant El Salto publiceerde delen van het contract tussen de Commissie en het Duitse farmaceutische bedrijf Curevac. Zie Yago Alvarez, ‘Coronavirus Los secretos tachados de los contratos de compra de vacunas de la Comisión Europea‘, gepubliceerd op 27 januari 2021. De beschikbare uittreksels komen overeen met hetgeen ook is terug te vinden in het hierboven samengevatte contract tussen de Europese Commissie en Moderna., AstraZeneca ⁽¹⁸⁾El Salto publiceerde ook uittreksels uit het contract tussen AstraZeneca en de Europese Commissie. Zoals blijkt uit het contract met Curevac (zie vorige noot), komen de beschikbare uittreksels overeen met hetgeen ook voorkomt in de hierboven samengevatte contracten tussen de Europese Commissie en Moderna. Yago Alvarez, ‘Industria farmacéutica | El contrato de AstraZeneca lleva tachadas todas las cláusulas del conflicto con la Comisión Europea -‘, gepubliceerd op 29 januari 2021,, enzovoort. Dit wordt bevestigd door de uittreksels uit de contracten met Curevac en AstraZeneca die naar de pers zijn gelekt.

​​​​​​​Big Pharma praktiseert apartheid op wereldschaal met medeplichtigheid van regeringen

Het is rendabeler om eerst aan rijke landen te leveren, omdat de regeringen in het Noorden een deel van de productie voorfinancieren en bereid zijn de volledige prijs te betalen. Big Pharma heeft ze daarom de hoogste prioriteit gegeven. De cijfers over de geografische spreiding van de vaccinvoorraden spreken voor zich. Moderna is in de EU en de VS goed voor 84% van haar totale verkoop. 98% van de leveringen van Pfizer/BioNTech en 79% van die van Johnson & Johnson waren bestemd voor landen met hoge en hogere middeninkomens. Pfizer en BioNTech hebben tot nu toe negen keer meer vaccindoses geleverd aan Zweden alleen dan aan alle lage-inkomenslanden samen.⁽¹⁹⁾De cijfers zijn afkomstig uit het reeds aangehaalde rapport van Amnesty International ‘A DOUBLE DOSE OF INEQUALITY, PHARMA COMPANIES AND THE covid-19 VACCINES CRISIS‘, gepubliceerd op 22 september 2021,

De immunisatiekaart laat ook heel duidelijk zien dat een deel van de wereld achterblijft. Op dit moment, begin oktober 2021, is van de 5,76 miljard doses die wereldwijd zijn geïnjecteerd, 0,3% naar lage-inkomenslanden gegaan, waar ongeveer 700 miljoen mensen wonen. Slechts 2,1% van de bevolking in 27 landen met een laag inkomen heeft een dosis van een covid-vaccin ontvangen, terwijl meer dan 60% van de bevolking in Noord-Amerika en West-Europa is gevaccineerd.

Covid-19 vaccindoses toegediend per 100 mensen, 3 oktober 2021. Totaal aantal toegediende doses, gedeeld door de totale bevolking van het land. Bron geraadpleegd op 4 oktober 2021.

China en Cuba vormen een bijzondere situatie omdat de autoriteiten van deze twee landen nationale overheidsbedrijven en hun volksgezondheidsdienst hebben gebruikt om hun bevolking te laten vaccineren en te laten overleven. In het geval van China was medio september 2021 70% van de bevolking volledig gevaccineerd.⁽²⁰⁾Bron: Our World in Data, Coronavirus (covid-19) Vaccinations – Statistics and Research – Vergeet niet dat deze site wordt gemaakt door een team van de Universiteit van Oxford.

​​​​​​​Medeplichtigheid en verwijtbaarheid van de regering

De regeringen van een handvol rijke landen verzetten zich tegen de opheffing van octrooien die door meer dan 100 landen in het Zuiden worden aangevraagd. Beruchte tegenstanders van het opheffen van octrooien zijn onder meer de Europese Commissie, Zwitserland en Japan. In het geval van de Verenigde Staten heeft president Joe Biden in mei 2021 weliswaar aangekondigd dat hij voorstander is van het opheffen van octrooien, maar hij is er tot dusver niet in geslaagd de regeringen die de kwestie bij de Wereldhandelsorganisatie (WTO) blokkeren te overtuigen. Even ernstig: hoewel de regering van de VS het octrooi van ‘070 op het vaccin bezit, stelt ze het niet ter beschikking van landen die het willen gebruiken.

​​​​​​​Overheden zouden makkelijk miljarden doses vaccin kunnen produceren

Volgens de radicale Amerikaanse consumentenorganisatie Public Citizen, die in Washington is gevestigd, had de Amerikaanse regering zelf mRNA-vaccins kunnen en moeten produceren met gebruikmaking van het octrooi ‘070. Ze zou het octrooi ook gratis kunnen overdragen aan staten die het vaccin voor hun bevolking en, als gebaar van solidariteit, voor andere volkeren wensen te produceren. Het volgende is een uittreksel uit een persbericht van Public Citizen van medio november 2020 waarin commentaar wordt gegeven op de aankondiging van Moderna over de productie van het mRNA-1273-vaccin: ‘Dit is het vaccin van het volk. (…) Het is niet alleen Moderna’s vaccin. Federale wetenschappers hebben het helpen uitvinden en de belastingbetalers financieren de ontwikkeling ervan. We hebben allemaal een rol gespeeld. Het zou aan de mensheid moeten toebehoren. Zowel de huidige regering [dat wil zeggen de regering Trump, noot van Eric T] als de gekozen president Biden hebben de kans om van dit vaccin een gratis openbaar goed te maken dat voor iedereen beschikbaar is en om de wereldwijde productie te helpen verhogen, om medische rantsoenering te voorkomen die een vorm van wereldwijde apartheid van vaccins zou kunnen worden.’.⁽²¹⁾Public Citizen, ‘Statement: Moderna Vaccine Belongs to the People‘, gepubliceerd op 16 november 2020. In dit geval gaat het er niet om het octrooi op te heffen of te annuleren, maar om het ter beschikking van derden te stellen. Door te weigeren dit te doen, ondanks het verzoek hiertoe van organisaties als Public Citizen, maakt de regering van Joe Biden duidelijk dat ze de privileges van Big Pharma wil beschermen.

Volgens een overtuigende nieuwe studie die in mei 2021 door Public Citizen is gepubliceerd, zouden regeringen, te beginnen met die in de rijkste landen, gemakkelijk miljarden doses vaccin kunnen produceren tegen een fractie van de kosten die aan Big Pharma worden betaald. Public Citizen baseert zich hiervoor op een studie van onderzoekers van het Imperial College in Londen. De studie toont overtuigend aan ‘dat de wereldgemeenschap regionale centra zou kunnen oprichten die tegen mei 2022 acht miljard doses mRNA-vaccin kunnen produceren. Dit zou voldoende zijn om 80% van de wereldbevolking te vacineren. De kosten? 9,4 miljard dollar voor een vaccin van het type Pfizer-BioNtech, voor 5 faciliteiten, 17 productielijnen en 1386 werknemers. Een cijfer dat vergeleken zou moeten worden met de tientallen en tientallen miljarden die door de Staten aan de farmaceutische industrie zijn uitgekeerd, alleen maar om de bevolking van de rijke landen in te enten… en om de aandeelhouders dividenden uit te keren.⁽²²⁾Public Citizen, ‘How to Make Enough Vaccine for the World in One Year‘, gepubliceerd op 26 mei 2021,

Buiten Noord-Amerika en Europa zijn andere vaccins tegen het coronavirus direct of indirect volledig door de overheid gefinancierd, zoals de door Rusland geproduceerde vaccins Spoetnik 5 en Spoetnik light. Dit is ook het geval voor de Chinese vaccins die door Sinopharm worden geproduceerd, het BIBP dat in mei 2021 door de WHO is goedgekeurd en het CoronaVac dat door Sinovac Biotec Ltd wordt geproduceerd.⁽²³⁾Informatie over Russische en Chinese vaccins is afkomstig uit Amnesty International’s september 2021 rapport ‘A DOUBLE DOSE OF INEQUALITY, PHARMA COMPANIES AND THE covid-19 VACCINES CRISIS‘, gepubliceerd 22 september 2021, p. 57 en 58. Dit is ten slotte het geval voor de Cubaanse vaccins Soberana 2 en Abdala.⁽²⁴⁾RTBF, ‘Cuba: le deuxième candidat-vaccin anti-Covid, Soberana 2, est efficace à 91,2 % après trois doses‘, gepubliceerd op 9 juli 2021.

​​​​​​​Dankzij octrooien en overheidssteun krijgt Big Pharma een onrechtmatige prijs betaald

De prijzen die Big Pharma rekent voor covid vaccins zijn volstrekt buitensporig. Twee voorbeelden: volgens schattingen op basis van het onderzoek van Public Citizen kost het vaccin van Pfizer/BioNTech het bedrijf bij grootschalige productie slechts 1,20 dollar per dosis. Het vaccin kost Moderna ongeveer 2,45 euro per dosis.⁽²⁵⁾Public Citizen, ‘How to Make Enough Vaccine for the World in One Year‘, gepubliceerd op 26 mei 2021. Pfizer daarentegen rekent in sommige landen tot 20,19 euro per dosis en Moderna tot 31,79 euro.

Om de hoge prijzen voor vaccins, geneesmiddelen of behandelingen te rechtvaardigen, voeren vertegenwoordigers van de farmaceutische industrie aan dat er veel wordt geïnvesteerd in onderzoek en ontwikkeling (O&O) en klinische proeven. Dit argument is gewoonlijk gemakkelijk te verwerpen, maar in het geval van de productie van covid-vaccins valt het onmiddellijk in duigen omdat de uitgaven voor O&O en klinische proeven door de overheid werden gefinancierd met geld van de belastingbetaler.

Het besluit van regeringen in het Noorden om een derde injectie uit te voeren bevoordeelt de speciale belangen van Big Pharma, die er extra winsten mee zal maken. Als de octrooien op vaccins, tests en geneesmiddelen niet worden opgeheven of gewoon worden afgeschaft, zullen de grote particuliere ondernemingen die de farmaceutische sector domineren 20 jaar lang kolossale inkomsten opstrijken ten koste van de bevolking, de overheidsbegrotingen en de stelsels voor volksgezondheid. Er staat dus veel op het spel, want we weten dat herhalingsinjecties zullen worden aanbevolen of opgelegd. Stelt u zich een jaarlijkse injectie voor gedurende 20 jaar met een vaccin dat door een octrooi is beschermd en daarom tegen een hoge prijs wordt verkocht… Dit levert een buitengewone winst op.

De CFO van Pfizer Frank D’Amelio vertelde de bedrijfsleiders en aandeelhouders dat de huidige prijs van $19,50 die het bedrijf de Amerikaanse regering voor zijn vaccin in rekening heeft gebracht, afhankelijk is van het bestaan van een pandemie. Frank D’Amelio voerde verder aan dat wanneer de pandemie voorbij is, Pfizer van plan is een betere prijs te krijgen. D’Amelio verwees naar ‘normale’ prijzen van $150 tot $175 per dosis ⁽²⁶⁾Zie deze passage uit Frank D’Amelio’s antwoord aan Jason Eron Zemansky die aandeelhouder Bank of America Merrill Lynch vertegenwoordigde: ‘Dus in termen van de huidige marges, begin ik altijd met, we zitten in een pandemisch prijsklimaat. Dus de prijs die we gepubliceerd hebben is de prijs in de V.S. van $19.50 per dosis. Dat is natuurlijk geen normale prijs voor een vaccin, 128,89 tot 150,37 euro per dosis. Dus pandemische prijzen. (…) Laten we nu eens verder gaan dan een pandemie-prijs omgeving, de omgeving waar we nu in zitten. Uiteraard zullen we meer op prijs krijgen. En wat uw punt betreft, hoe meer volume we door onze fabrieken laten gaan, hoe lager de kosten per eenheid zullen worden. Het is dus duidelijk dat deze marges kunnen verbeteren zodra we de pandemische situatie achter ons hebben gelaten.’ Dit staat op pagina 19 van het officiële transcript van een online vergadering van Pfizer op 2 februari 2021. Pfizer, ‘Bewerkt transcript – Q4 2020 Pfizer Inc Earnings Call,’ Feb. 2021., wat ongeveer 7,5 tot 9 maal de prijs is die het bedrijf momenteel in de VS en de EU berekent. Naar verluidt bedraagt de winstmarge van Pfizer en zijn partner BioNTech op elke vaccindosis momenteel 52-58%. Volgens Vincent Kiezebrink van SOMO zou, op basis van de momenteel beschikbare informatie, de prijsstelling na een pandemie deze marge kunnen verhogen tot 1.500-2.000% als de plannen van Pfizer worden verwezenlijkt. De baas van Moderna, Stéphane Bancel, heeft al in augustus 2020 eenzelfde soort verklaring afgelegd als D’Amelio van Pfizer, waarbij hij duidelijk suggereerde dat de prijs van het vaccin na de pandemie zou stijgen.⁽²⁷⁾A Banerjee and C O’Donnell, ‘Moderna prices covid-19 vaccine at $32-$37 per dose for smaller volume deals‘ Reuters, aug. 2020.

De conclusie op dit punt is dat Big Pharma een kartel heeft gevormd om buitensporige prijzen te vragen voor hun vaccins, om hun octrooien te handhaven ⁽²⁸⁾Zie het hierboven geciteerde verslag van Amnesty International, met name blz. 23.en om de prijzen sterk op te drijven zodra de pandemie een nieuw niveau bereikt. Ze streven ernaar hun winst te maximaliseren, zo weinig mogelijk belasting te betalen en gedurende ten minste 20 jaar een gegarandeerd inkomen te hebben. Dit gedrag is volkomen logisch vanuit kapitalistisch oogpunt, maar ook volstrekt onrechtmatig vanuit het oogpunt van de belangen van de 99%.

​​​​​​​Laten we niet uit het oog verliezen wie de grote aandeelhouders van Big Pharma zijn

De twee grootste beleggingsfondsen ter wereld, Vanguard en BlackRock die in de VS gevestigd zijn, zijn de belangrijkste aandeelhouders van de zes grote particuliere bedrijven die momenteel covid-vaccins produceren: AstraZeneca, BioNTech, Johnson & Johnson, Moderna, Novavax en Pfizer. Vanguard en BlackRock hebben respectievelijk $66 miljard en $62 miljard in deze ondernemingen geïnvesteerd om hun beslissingen te beïnvloeden en hun winsten te maximaliseren. In totaal hebben de 10 grootste aandeelhouders 250 miljard dollar in handen, geïnvesteerd in aandelen van de 6 hierboven genoemde bedrijven. Deze 10 aandeelhouders zijn gevestigd in de Verenigde Staten, met uitzondering van de 10e en kleinste, de Union Bank of Switzerland.⁽²⁹⁾Deze gegevens zijn ontleend aan het hierboven geciteerde verslag van Amnesty International, blz. 59-60. Het is overduidelijk dat deze investeerders een zo hoog mogelijk rendement nastreven en niet geïnteresseerd zijn in de verbetering van de gezondheid van de mensheid en de oproepen tot solidariteit die van alle kanten komen. Dit belet hen niet verklaringen af te leggen waarin ze het  tegendeel beweren.

​​​​​​​Onrechtmatige schulden gemaakt door regeringen tijdens de pandemie

Regeringen hebben massaal nieuwe schulden gemaakt, onder meer voor de aankoop van vaccins en de vaccinatie van de bevolking.

Deze schulden worden door de regeringen als legitiem voorgesteld omdat ze zogenaamd het algemeen belang dienen. Maar we moeten onszelf de vraag stellen: zijn ze echt legitiem?

In werkelijkheid is een aanzienlijk deel van de nieuwe schulden onrechtmatig omdat het, in plaats van schulden te maken, nodig en legitiem was de uitgaven te financieren met een belasting op de rijkste 1%, op Big Pharma, op GAFAM (Google, Apple, Facebook, Amazon en Microsoft), enzovoort. De rijkste 1% is rijker geworden tijdens de crisis en Big Pharma en GAFAM hebben veel geld verdiend aan de gezondheidscrisis en de economische crisis.

De nieuwe schulden zijn onrechtmatig omdat de prijzen die aan Big Pharma worden betaald, onrechtmatig zijn. Omdat Big Pharma niet de belastingen betaalt die het zou moeten betalen. Omdat Big Pharma weigert patenten op te heffen.

Kortom, de nieuwe accumulatie van overheidsschuld dient de belangen van een bevoorrechte minderheid, met name Big Pharma en de grote aandeelhouders van de grote investeringsfondsen.

We zijn getuige van een nieuwe privatisering van winsten en socialisering van verliezen. We moeten ons hiertegen verzetten.

Financiële middelen vrijmaken

Het is dringend noodzakelijk grote bedragen vrij te maken en dit te doen met zo weinig mogelijk nieuwe schulden.

Er is een eenvoudige manier om financiële middelen vrij te maken: de aflossing van de overheidsschuld onmiddellijk opschorten. Het uitgespaarde geld kan dan rechtstreeks worden besteed aan prioritaire gezondheidsbehoeften. Er zijn andere heel eenvoudige maatregelen die financiële middelen kunnen vrijmaken: het heffen van een crisisbelasting op grote vermogens en zeer hoge inkomens, het opleggen van zware boetes aan personen en bedrijven die verantwoordelijk zijn voor de grote belastingfraude, waarvan de omvang eens te meer is aangetoond na de onthullingen van de Pandora-papers (die volgen op de Panama Papers, de Luxleaks en het werk van Gabriel Zucman), het drastisch terugschroeven van de militaire uitgaven, … Laten we terugkeren naar de opschorting van de schuldaflossing, want dat is in de meeste gevallen de centrale hefboom die de financiële situatie van een staat heel snel kan verbeteren.

Welke juridische argumenten kunnen in dit geval een eenzijdig besluit tot opschorting van schuldaflossing of tot opschorting van intellectuele-eigendomsrechten op octrooien ondersteunen?

Noodtoestand: een staat kan afzien van verdere schuldaflossingen omdat de objectieve situatie (waarvoor hij niet verantwoordelijk is) een ernstige bedreiging vormt voor de bevolking en verdere schuldaflossingen hem beletten te voorzien in de meest dringende behoeften van de bevolking. Dit is precies de situatie waarmee veel van de staten in de wereld nu worden geconfronteerd: het leven van hun burgers wordt rechtstreeks bedreigd als ze niet in staat zijn een reeks dringende uitgaven te financieren om zo veel mogelijk mensenlevens te redden.

Noodtoestand is een juridisch begrip dat door internationale rechtbanken wordt gebruikt en dat is gedefinieerd in artikel 25 van de ontwerp-artikelen van de International Law Commission (ILC) van de VN inzake de verantwoordelijkheid van staten. Zoals in het commentaar bij artikel 25 wordt uiteengezet, wordt de term ‘noodtoestand’ gebruikt om te verwijzen naar die uitzonderlijke gevallen waarin de enige manier voor een staat om een wezenlijk belang dat wordt bedreigd door een ernstig en imminent gevaar te vrijwaren, is door een internationale verplichting van minder gewicht of urgentie niet na te komen.

Dit argument is inderdaad perfect geldig om het besluit van een regering te rechtvaardigen om overeenkomsten inzake intellectuele eigendomsrechten niet na te leven, octrooien op te heffen en de productie van vaccins en geneesmiddelen voor haar bevolking te organiseren.

Fundamentele wijziging van omstandigheden: de uitvoering van een overeenkomst (of een internationaal verdrag) kan worden opgeschort als de omstandigheden fundamenteel veranderen buiten de wil van de schuldenaar. In de rechtspraak over de handhaving van internationale verdragen en overeenkomsten wordt erkend dat een fundamentele wijziging van omstandigheden de uitvoering van een overeenkomst kan verhinderen. In het geval van de huidige crisis zijn de omstandigheden in de afgelopen twee jaar fundamenteel veranderd:

– er is een zeer ernstige wereldwijde epidemie aan de gang

– de energieprijzen rijzen de pan uit; en

– de economische activiteit is in 2020 sterk gedaald.

Dit argument is ook geldig om het besluit van een regering te rechtvaardigen om octrooien op te heffen en de productie van vaccins en geneesmiddelen voor haar bevolking te organiseren.

Overmacht: De hierboven geschetste omstandigheden zijn voorbeelden van overmacht. Een staat kan zich op deze omstandigheden beroepen om een overeenkomst niet uit te voeren.

Wanneer een staat zich beroept op een noodtoestand, een fundamentele verandering van omstandigheden of overmacht om de betaling van de schuld op te schorten, doet het er niet toe of de schuld al dan niet rechtmatig is. Zelfs als de van het land gevorderde schuld rechtmatig is, belet dit het land niet de betaling op te schorten. Het is van fundamenteel belang dat de bevolking ervoor zorgt dat het geld dat effectief vrijkomt door het niet betalen van de schuld, wordt gebruikt voor de bestrijding van het coronavirus, de economische crisis en de ecologische crisis. Dit houdt in dat de bevolking een strenge controle uitoefent op het optreden van de regering, dat ze in actie komt en dat ze bereid is haar ongenoegen krachtig te uiten als de regering niet in haar belang handelt, zelfs als dat betekent dat ze zo nodig ten val moet worden gebracht.

Bovendien is het vanuit het oogpunt van de meerderheid van de bevolking van fundamenteel belang dat er een audit wordt georganiseerd van de schuld met actieve deelname van de burgers om de onrechtmatige, verfoeilijke en illegale delen te identificeren die definitief moeten worden kwijtgescholden. Ook moeten alle overheidsuitgaven worden doorgelicht om na te gaan of ze werkelijk gerechtvaardigd zijn door de strijd om de gezondheids-, economische en ecologische crisis te overwinnen.

Ondersteuning van onmiddellijke eisen

Het is belangrijk om onmiddellijke behoeften te ondersteunen, zoals de opheffing van octrooien op vaccins en universele, gratis en onbeperkte vaccinatie als prioriteiten. Meer investeringen en overheidsbudgetten voor het volksgezondheids- en zorgbeleid, met inbegrip van meer aanwerving, hogere salarissen en betere arbeidsomstandigheden voor gezondheids- en zorgwerkers.

Ondersteuning en uitvoering van radicale eisen

Geconfronteerd met het schandaal van een nieuwe privatisering van de winsten en socialisering van de verliezen, is het van essentieel belang om radicale voorstellen te steunen, zoals die van de ondertekenaars van het manifest ‘Maak een einde aan het systeem van privé octrooien! Voor een farmaceutische industrie onder controle van de bevolking en een vrij, universeel en openbaar vaccinatiesysteem’ dat in 2021 werd gelanceerd door het wereldwijde CADTM-netwerk.⁽³⁰⁾ End the Private Patent System!

In het manifest staat onder meer: ‘Gezondheid en toegang tot gezondheid en vaccinatie is een universeel mensenrecht. Daarom moeten vaccins worden beschouwd als mondiale gemeenschappelijke goederen. En om de universele toegankelijkheid ervan te waarborgen, moet de noodzakelijke en dringende opschorting van octrooien gepaard gaan met mechanismen voor de nationalisering van de particuliere farmaceutische industrie en een krachtige investering in de ontwikkeling van de openbare farmaceutische industrie in alle landen. Er zijn doortastende maatregelen nodig om een openbare planning van de productie en distributie van vaccins mogelijk te maken, waarbij de plaatselijke productiecapaciteit waar mogelijk wordt ontwikkeld en in andere gevallen wordt aangevuld met bindende internationale solidariteit.’

Een nauwkeurige blik op de situatie en de dodelijke gevolgen van een beleid dat de privileges van Big Pharma in stand houdt, kan ons alleen maar overtuigen van de dringende noodzaak om de farmaceutische sector te onteigenen en op te nemen in een echte openbare gezondheidsdienst onder controle van de burger.

De ondertekenaars van het manifest hebben 8 belangrijke eisen geformuleerd:

1. De opschorting van particuliere octrooien op alle technologieën, kennis, behandelingen en vaccins in verband met covid-19.

2. De opheffing van bedrijfsgeheimen en de bekendmaking van informatie over de productiekosten en de gebruikte overheidsinvesteringen, op een duidelijke en voor het grote publiek toegankelijke wijze.

3. Transparantie en openbaar toezicht in alle stadia van de ontwikkeling van vaccins.

4. Universele, vrije en onbeperkte toegang tot vaccinatie en behandeling.

5. De onteigening en socialisering onder controle van de burger van de particuliere farmaceutische industrie als basis voor een universeel stelsel van volksgezondheid dat de productie van generieke behandelingen en geneesmiddelen bevordert.

6. Meer overheidsinvesteringen en -budgetten voor het beleid inzake volksgezondheid en gemeenschapszorg, met inbegrip van meer aanwervingen, hogere salarissen en betere arbeidsomstandigheden voor het personeel in deze sectoren.

7. De invoering van belastingen op rijkdom (vermogen en inkomen van de rijkste 1%) om de strijd tegen de pandemie te financieren en te zorgen voor een sociaal rechtvaardige en ecologisch duurzame uitweg uit de verschillende crises van het mondiale kapitalisme.

8. De opschorting van schuldaflossingen voor de duur van de pandemie en de kwijtschelding van onrechtmatige schulden en schulden die zijn aangegaan om de strijd tegen het virus te financieren.

Onder de ondertekenaars zijn Noam Chomsky en Nancy Fraser uit de Verenigde Staten, Naomi Klein uit Canada, Arundhati Roy en Tithi Bhattacharya uit India, Silvia Federici en Cinzia Arruza uit Italië, vakbondsleiders, verenigingsleiders, meer dan tachtig parlementariërs (uit Duitsland, Bolivia, Brazilië, Colombia, Denemarken, Spanje, Frankrijk, Griekenland, Ierland, Italië, Luxemburg, Portugal, Tsjechië, …), waaronder de voorzitter van de Senaat van Bolivia en 22 leden van het Europees Parlement.⁽³¹⁾Lijst van de eerste 360 handtekeningen van mensen die het End the Private Patent System Manifesto steunen! #FREECOVIDPATENTS Ook op internationaal niveau zijn meer dan 250 organisaties ondertekenaar.⁽³²⁾Lijst van ondertekenende organisaties: End the private patent system! For a pharmaceutical industry under popular control and a free, universal and public vaccination system.

U kunt uw steun betuigen door uw handtekening te sturen naar manifestocovid at gmail.com

​​​​​​​Samenlopende strijd en eisen

Onlangs hebben de jongeren die ter gelegenheid van de dag van 24 september 2021 voor klimaatrechtvaardigheid hebben gedemonstreerd, een positief voorbeeld gegeven van het samengaan van strijd en eisen door in een oproep de strijd tegen de ecologische crisis, tegen de klimaatverandering, tegen de covidpandemie, tegen de schulden die van het Zuiden worden opgeëist, op te nemen… Hier volgen drie uittreksels uit deze oproep die het verdient om in zijn geheel te worden gelezen:

‘De landen die het meest door de klimaatcrisis worden getroffen, behoren ook tot de landen die het meest door de covid-19-pandemie worden getroffen. Terwijl de bevoorrechten in het noorden van de wereld een betere toegang hebben tot de middelen om de pandemie het hoofd te bieden, zijn de mensen in de zwaarst getroffen regio’s systematisch verstoken gebleven van de middelen die nodig zijn om de gezondheidscrisis aan te pakken. De pandemie heeft, naast andere reeds lang bestaande politieke en sociaaleconomische problemen, nog steeds verwoestende gevolgen voor de volkeren van de zwaarst getroffen regio’s en maakt het voor lokale gemeenschappen en organisaties moeilijk om actief te worden voor klimaat- en sociale rechtvaardigheid.

‘De ongelijke verdeling van vaccins verhindert ook dat veel mensen in de meest getroffen regio’s kunnen deelnemen aan belangrijke besluitvormingsprocessen over het klimaat, zoals COP26 in Glasgow dit jaar. Een fundamentele stap in het streven naar wereldwijde en intersectionele klimaatactie is dan ook het ondersteunen van de roep van gemeenschappen in de meest getroffen regio’s om billijke toegang tot vaccins. Dit houdt onder meer in dat de beperkingen op de intellectuele eigendom van covid-19-vaccintechnologieën moeten worden opgeschort, aangezien deze beperkingen een monopolie verschaffen aan fabrikanten in het mondiale Noorden (…). Andere praktijken, zoals het hamsteren van vaccins door de noordelijke landen, moeten onmiddellijk ophouden en overtollige vaccins moeten gratis en zonder voorwaarden worden uitgedeeld aan de mensen in de zwaarst getroffen gebieden.

‘Herstelbetalingen werden oorspronkelijk gevraagd door de beweging voor rassengelijkheid, dus het een kan niet bestaan zonder het ander. Klimaatherstel houdt in dat degenen die de grootste verantwoordelijkheid dragen voor de klimaatcrisis, compensatie moeten betalen aan de volkeren van de zwaarst getroffen regio’s voor de schade en het verlies van middelen van bestaan, infrastructuur en gemeenschapslevens ten gevolge van de gevolgen van de klimaatverandering (…), wat begint met schuldkwijtschelding. Dit is het absolute minimum dat de landen in het Noorden moeten doen om hun schuld te betalen voor de schade en de trauma’s die in het Zuiden zijn veroorzaakt’.⁽³³⁾Op 24 september zullen we staken om intersectionele klimaatrechtvaardigheid te eisen! #Uproot The System. Zie ook.

Conclusie: De strijd om de gemeenschappelijke goederen te verdedigen en nieuwe te veroveren is nauw verbonden met de strijd tegen de onrechtmatige schulden, tegen de ecologische crisis, tegen de pandemie en tegen het kapitalistische systeem in zijn geheel.