In het najaar van 2016 braken in Marokko massale protesten uit, nadat politie vishandelaar Mohsin Fikri had vermoord. Dat was het begin van de Hirak-beweging. Sinds de veroordeling van protestleider Nasser Zafzafi is het rustiger, maar de woede onder de bevolking is nog even groot. Kees Hoogendijk sprak erover met de Marokkaans-Nederlandse Hirak-activist Imad El Attabi.

Hoe staat de protestbeweging ervoor in Marokko?

De protestbeweging is op dit moment wat meer teruggetrokken en rustiger. De harde hand waarmee is omgegaan met de protesten en de honderden arrestaties van activisten is daarvan een belangrijke oorzaak. Maar vooralsnog kan niemand voorspellen wanneer de volgende explosie van protest zal plaatsvinden. Vooral omdat Marokko zich niets heeft aangetrokken van deze protesten en op dezelfde voet als voorheen verdergaat. Er is veel armoede in het land en de ontevredenheid onder de bevolking neemt alsmaar toe, veel meer dan voorheen.

Om dat enigszins te pareren bedenkt Marokko telkens nieuwe manoeuvres om meer invloed uit te oefenen. Zo wordt er de afgelopen weken in het noorden van het land nergens anders over gepraat dan de speedboten die geregeld zouden aanmeren op de noordelijke kust. Om vervolgens jonge belangstellenden kosteloos mee terug te vervoeren naar de noordelijke kant van de Mediterranée. Hiermee is de oversteek richting Spanje vele malen eenvoudiger geworden.

Het is vooralsnog onduidelijk wie hier achter zit, er wordt niet zelden gedacht aan geheime afspraken tussen Spanje en Marokko, met medeweten van de Europese Unie. Het doel zou zijn om vooral het Rifgebied te ontdoen van lastige activisten en zodoende de druk op de autoriteiten te helpen verminderen.

Wat zijn de kansen en bedreigingen voor de protestbewegingen?

Alles is onvoorspelbaarder geworden. We staan nu tegenover een machtige staat met veel macht in handen, die zich van niemand iets aantrekt en nergens voor terugdeinst. Bovendien heeft de staat aan zelfvertrouwen gewonnen nadat een einde is gekomen aan de verschillende protesten in het land.

De Hirak van de Rif heeft, ondanks de eenvoudige en vooral sociale eisen, veel tekortkomingen en misstappen van het regime aan het licht gebracht. Het regime zal uiteindelijk geen andere keuze hebben dan politieke hervormingen door te voeren. Dit zal er allemaal toe leiden dat er op termijn politieke resultaten kunnen worden afgedwongen.

Maar de Hirak, net als elke sociale beweging, heeft nog veel uitdagingen te overwinnen. Met alleen ‘spontane’ protesten kan de beweging zichzelf de das omdoen, mocht een uitgekiende organisatie op zich laten wachten. Want een goede organisatie van de protesten is op termijn het enige wapen dat het regime vreest.

Hoe komt het dat het verzet vooral van de Riffijnen komt en elders in Marokko veel minder sterk is?

Het is niet helemaal waar dat alleen de Riffijnen in verzet komen. Het lijkt zo omdat het regime van begin af aan er alles aan heeft gedaan om de protesten van de Riffijnen te isoleren. Zo hoopt men dat de vonk niet kan overslaan naar andere gebieden. Er waren verschillende solidariteitsdemonstraties in allerlei steden, maar een landelijke protestbeweging bleef uit. De lokale verzetsbewegingen hebben natuurlijk verwachtingen en eisen die vaak betrekking hebben op de behoeftes van hun eigen regio.

Zo is Al Hirak als verzetsbeweging ontstaan in de Rif, maar is niet echt buiten het Rifgebied actief. Andere gebieden en steden in Marokko bewaarden afstand en namen genoegen met slechts het tonen van solidariteit.

Drie jaar geleden zagen we hetzelfde ook gebeuren toen de stad Tanger het grootste verzet bood tegen de explosieve stijging van de prijzen voor water en elektriciteit. Een ongekend aantal mensen ging de straat op. Tanger stond op terwijl de rest bleef toekijken vanaf een veilige afstand.

Hoe kijk jij aan tegen de amnestie die is verleend door de koning aan politieke gevangenen?

Historisch gezien werd de koninklijke amnestie alleen verleend aan gedetineerden die een misdaad hadden begaan. De gevangen met een achtergrond in de Hirak-beweging zijn uiteraard alles behalve criminelen. Zij zijn om politieke redenen vastgezet en zijn daarmee in de definitie van mensenrechtenorganisaties en VN-verdragen politieke gevangen.

Hun zaak had niet via een koninklijk pardon opgelost dienen te worden. De rechtbank had ze moeten vrijspreken, maar de rechtspraak in Marokko is helaas niet onafhankelijk maar eerder een wapen in handen van het regime om kritische burgers de mond te snoeren.

In april startte een boycotcampagne tegen drie grote merken, uit protest tegen de hoge prijzen voor levensmiddelen. Heeft die actie succes gehad?

Of de acties volledig zijn geslaagd, durf ik op dit moment niet te zeggen. Enkele bedrijven zijn hard geraakt. Sommigen zagen hun omzet met minstens tachtig procent dalen. Ik kan niet met zekerheid zeggen dat het geslaagd is, maar de boycot heeft voor veel onrust gezorgd binnen de heersende klasse. De boycotacties blijken hiermee een efficiënt wapen te zijn in het verzet.

Hoe gaat het nu met Nasser Zafzafi, de leider van de Hirak-beweging die in juni vorig jaar werd gearresteerd?

Nasser Zafzafi heeft bereikt dat zijn eis om gevoegd te worden bij een groep medegevangen is gehonoreerd. Hij heeft hiervoor hard moeten vechten. Maar met zijn laatste hongerstaking heeft hij een einde gemaakt aan ruim een jaar isoleercel.

De omstandigheden in de gevangenis in Marokko zijn nog steeds verschrikkelijk te noemen. Bijna alle activisten van de Hirak-beweging die zijn gevangenen genomen, worden mishandeld en ontdaan van basale rechten. Desondanks houden zij zich staande en ze hebben de hoop op betere omstandigheden en vrijlating nooit opgegeven.

Hoe kan de beweging in Marokko winnen?

Ongetwijfeld zal de protestbeweging slagen als iedereen ervan doordrongen is dat het enige effectieve wapen tegen de gevestigde orde een sterke vuist is. Zonder een landelijk breed volksfront zullen de versnipperde protesten weinig tot geen effect sorteren.

Het regime zal daarentegen alleen maar profiteren van de versnippering en zal er alles aan doen om de status quo te behouden. Het zal zijn macht verder willen consolideren en zijn corrupte praktijken blijven voortzetten.

Ik heb hoop dat verandering mogelijk is, maar makkelijk zal het zeker niet zijn. Het regime zal iedere poging tot eenheid proberen te dwarsbomen, want het weet dat wie niet georganiseerd is geen macht kan genereren.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op socialisme.nu.