Albayrak, schoonzoon van de president en ‘superminister van Financiën en Economie’, liet het vrijdag al weten: er zal worden opgetreden tegen wie ‘fake news’ over de Turkse economie verspreidt. Intussen traden verschillende procureurs in aktie, er zijn al meer dan 346 procedures ingezet en de straffen variëren tussen 2 en 5 jaar cel.

In tegenstelling tot wat de Turkse media verspreiden, zoek ik mijn informatie op in een dertigtal kranten, meestal buitenlandse kranten die de economie volgen. De Turkse economie is een hot item geworden. Begrijpelijk, want de Turkse lira zit in vrije val.

Daarnaast lees ik natuurlijk de Engelse versies van Yeni Safak, Daily Sabah en Hurriyet Daily News. Al deze kranten zijn in handen van regeringsgezinde topindustriëlen. Er zijn ook nog andere nieuwskanalen, ik ga ze hier niet opsommen, waarin Turkse journalisten schrijven, meestal journalisten die hun job zagen verloren gaan omdat ze iets te kritisch schreven.

Het eerste wat mij opvalt, is dat de Turkse media opvallend stil blijven over de Turkse valutacrisis. Wat ik lees zijn triomfantelijke verhalen over de Turkse economie. Een tiental dagen geleden publiceerde Sabah een artikel dat stelde dat de Turkse lira met 3,5 % in waarde zou toenemen en dat de wisselkoers met de dollar zou terugvallen op 5,4 tl. Dat is althans de prognose voor 2019. Over de inflatiecijfers, het tekort op de handelsbalans, de hoge werkloosheid, wordt nauwelijks geschreven. En als er al wordt over geschreven, dan is het in een artikel waarin de economische politiek van Turkije wordt geprezen.

Het is trouwens niet makkelijk om over de valutacrisis te schrijven. Uur na uur veranderen de wisselkoersen. Deze gegevens (gebaseerd op ‘de Tijd) zijn om 13 uur CET. Een uur geleden kreeg je voor één euro 7,79 tl, nu 7,89 tl. Een uur geleden kreeg je voor één dollar 6,82 tl, nu 6,94 tl. Vrijdag was de slotkoers voor één euro 7,34 tl.

Bij het openen van de Aziatische beurzen (deze nacht) was de ontwaarding nog een stuk groter, de dollar liep op 7,4 tl. Albayrak en de Turkse Centrale Bank (TCB) kondigden daarom voor het ochtengloren af dat de kapitaalbuffers van de Turkse Banken met 2,5% mochten zakken waardoor ongeveer 10 miljard dollar vrijkwam aan liquiditeiten. Dit heeft de enorme val ietwat gestopt, maar het lijkt erop dat de koersdaling zich verder blijft doorzetten.

De TCB beweert voldoende liquide middelen te hebben om de banken en de private sector te ondersteunen, maar klopt dit? Binnen het jaar moet 220 miljard aan schulden worden afbetaald, de TCB heeft een reserve tussen de 40 en 70 miljard dollar. Zelfs een eenvoudig rekensommetje leert dat er minstens 150 miljard dollar tekort is. Ik lees dat nergens in de Turkse kranten.

De vraag is dus, wie verspreidt er ‘fake news’? Ik heb regelmatig geschreven over de toestandvan de Turkse economie en op dat vlak waren mijn prognoses meestal correct, zelfs nog te optimistisch, als ik zie wat er nu aan het gebeuren is.

De prognoses van de Turkse overheid rammelen aan alle kanten. Overigens, deze rapporten kan je lezen op het internet en zijn uitgegeven door de Turkse overheid.

Alle rapporten vind je terug op http://www.mod.gov.tr/Pages/MediumTermPrograms.aspx. Wie heeft er dan ‘fake news’ verspreidt? Gaat men nu de Turkse politici en economen, die enkel ’the good news show’ hebben gebracht in de gevangenis steken?

Erdogan en Trump

Er zijn meer gelijkenissen dan verschillen tussen beide presidenten. Allebei hebben ze megalomane trekjes. Of het nu ‘America first’ of ‘Turkey first’ is, beide presidenten zoeken absolute macht om ‘hun’ programma’s uit te voeren. Dat ze allebei de flaters opeenstapelen, is hun minste zorg.

Maar, ondanks het feit dat het gaat om ‘presidentiële’ systemen, is de staatsstructuur toch volledig verschillend. Trump houdt niet van onafhankelijke rechtsspraak, maar het gerecht in de VS volgt niet slaafs de president, integendeel, regelmatig worden wetten die Trump stemt, door de rechtbank verworpen. Erdogan houdt evenmin van onafhankelijke rechtsspraak. Rechters of openbare aanklagers die niet doen wat hij zegt, verliezen hun job of belanden in de gevangenis. Van ‘scheiding der machten’ is in Turkije geen sprake meer! Dat is een eerste wezenlijk verschil. Trump houdt niet journalisten, maar er worden geen kranten of media verboden, er zitten geen journalisten in de gevangenis en de pers geniet een hoge mate van vrijheid.

Erdogan houdt enkel van journalisten die hetzelfde vertellen als hijzelf. 90% van de mediazijn in Erdogan getrouwe handen. Vele media zijn verboden. Turkije is het land met de meeste opgesloten journalisten. Dat is een tweede wezenlijk verschil.

In de VS heb je een kamer en een senaat die effectieve macht hebben. In Turkije heb je een zo goed als onmachtig parlement. Dat is een derde wezenlijk verschil.

Last but not least: de VS zijn een supermacht, zowel economisch als militair. Turkije is een ‘kleine’ speler op het wereldtoneel. Trump start een handelsoorlog op met de rest van de wereld, Erdogan start zijn eigen kleine oorlogen op. Dat zij hierdoor hun eigen bevolking enorme schade toebrengen, is het laatste van hun zorgen. Want het zijn beiden machtspolitici. Zij onderschatten echter de macht van de financiële markten, de macht van het internationale kapitalisme, dat enkel

rekening houdt met winstcijfers op zo hoog mogelijk en op zo kort mogelijke termijn. Helaas gaat de kruik slechts zolang te water tot zij barst, en dat is wat in Turkije aan het gebeuren is. Overigens, op iets langere termijn, geldt dit ook voor de VS.

De afhankelijkheid van Turkije van de financiële markten

In 2005 (onder de regering Erdogan) koos Turkije ervoor om gebruik te maken van ‘vlottende’ wisselkoersen. Dat wil zeggen dat het de internationale financiële markten zouden zijn die de wisselkoers van de TL zouden bepalen

Turkije kreeg makkelijk toegang tot internationale kredieten en de economie boomde. Met een (herstelde) economie, gebaseerd op IMF leningen, noodzakelijke infrastructuurwerken, banken die goed gekapitaliseerd waren, viel er veel geld te rapen in Turkije. De inflatie ging pijlsnel naar beneden, de Turkse lira werd een stuk sterker (men verving de TL door de YTL), de intrestvoeten daalden eveneens. Na de ‘woelige jaren ’90’ was dit een verademing zeker na twee financiële crisissen (1999 en 2001).

In de beginfase werd er slechts op kleine schaal geprivatiseerd, een proces dat de volgende jaren enorm zou versnellen, waarbij ook de ‘winstgevende’ delen van de staatsindustrie werden verkocht. Er was geld, er werd geïnvesteerd, ook door buitenlandse bedrijven. De economie groeide (zeker naar kapitalistische maatstaven) op een gezonde manier. De Turkse export boomde eveneens. Dit was hoofdzakelijk te danken aan lage lonen en het invoeren van ’taseron’, zeg maar onderaanneming, waarbij geen sociale lasten worden betaald. Ook dit is ingevoerd onder Erdogan.

In 2008 (de bankencrisis) ging Turkije, net als andere landen, er op achteruit, maar door de vroegere herstructurering van de banken kwam Turkije er snel bovenop, veel sneller dan andere landen.

Het Turkse model werd alom geprezen, Erdogan werd ‘de man van het jaar’ in Time magazine. In die periode stak de AKP en natuurlijk de toenmalige Eerste minister Erdogan de pluimen op haar hoed. Dat dit zonder de directe investeringen en de financiële markten nooit was gelukt, werd verzwegen.

Na 2008 begonnen de VS massaal geld bij te drukken. Buitenlandse leningen waren goedkoop en makkelijk te verkrijgen. De internationale financiële markten haalden veel hogere winsten in de opkomende industrieën, die overigens allemaal boomden.

Maar structureel zat er iets mis. De Turkse economie baseerde zich steeds meer op de bouw- en betonindustrie, het onderwijs, toen al van slechte kwaliteit, werd steeds slechter, en het land bleef afhankelijk van import van halfafgewerkte producten (bijvoorbeeld in de autoindustrie) en sloot de ogen voor het steeds hoger oplopende handelstekort.

Daarna begon ook de Europese Centrale Bank geld bij te drukken. In plaats van de economie te diversifiëren, rustte men op zijn lauweren, het geld (in den beginne nog directe investeringen, later speculatieve investeringen, flitskapitaal) stroomde binnen. De kroonjuwelen van de Turkse staatsindustrie waren verkocht, de aanbestedingen waren (desnoods met een wetswijziging) toegewezen aan de industrieel-financiële groepen die hun lot hadden verboden aan dat van Erdogan, en men werd steeds afhankelijker van de financiële markten.

Het infuus van de financiële markten was de opium voor de Turkse economische groei. In de praktijk komt het erop neer dat zonder dat infuus, je economie ineen kan storten.

De democratische hervormingen kwamen abrupt tot een einde met de Gezi-protesten. Ook het Koerdisch vredesproces kwam tot stilstand. Sindsdien gaat Turkije steeds verder in het afbouwen van democratische rechten, wat uiteindelijk resulteerde in een presidentieel systeem waar de scheiding der machten is opgeheven.

Het werd nog nog erger na de mislukte (of opgezette) staatsgreep van 2016. Er kwam een de facto erdocratie gebaseerd op decreten in de resmi-gazette (Turks staatsblad) dat vergelijkbaar is met de toestand na de staatsgreep van 1980. En de noodtoestand werd gebruikt om alle verzet uit te schakelen (massale afdankingen, opsluitingen, parlementairen in de gevangenis, voor meer dan 11 miljard onteigeningen van bedrijven, afzetting van bijna 90% van de burgemeesters, verkozen in de Koerdische gebieden, verbod op stakingen, duizenden websites geblokkeerd, …).

Intussen veranderde de wereldeconomie. De VS stopten het bijdrukken van geld en in september stopt de EU eveneens. Het opiuminfuus is bijna totaal afgeschakeld. Maar de Turkse economie, zij draaide verder op de ‘oude manier’. Zonder een ‘infuus’ lukt dat echter niet meer. Dat is de ware oorzaak van de huidige financiële crisis.

Afbouw van het handelstekort geen optie voor Erdogan

De laatste jaren draait de Turkse economie op schulden. En die schulden zijn in dollars en euro’s. Als Turkije verder grootschalige projecten wil realiseren (en als ik de president of zijn schoonzoon hoor, wil men dat), heeft men enorm veel kredieten nodig. De goedkope leningen zijn echter weg. Een lening in dollars kost nu al 7 procent. Daarbovenop moet men een verzekering nemen (CDS) die intussen ook al is gestegen tot meer dan 4,5 procent.

Dit is een ‘strop’ voor de bedrijven. Want je produceert in Turkse lira. Als die TL steeds minder waard wordt, hoe kan je dan nog je schulden afbetalen?

Ik geef een voorbeeld om het duidelijk te maken. Je maakt als bedrijf 25% winst, toch niet minnetjes. Je leende een jaar geleden één miljoen euro (dat was 4.250.000 tl) aan vijf procent en je betaalde 3% als verzekering. Dit jaar betaal je 1.000.000 € + 5% + 3% = 1 miljoen euro + 8 procent, is 1.080.000 €. Eén jaar geleden, was dat in tl 1.080.000 € x 4,25 = 4.590.000 tl. Vandaag is dit in tl 1.080.000 € x 7,9 = 8.532.000 tl.

Het verschil is enorm, vele bedrijven kunnen dit bedrag niet ophoesten. De Turkse staat stelde zich garant aan een vaste wisselkoers, maar die is nu al fors overstegen. De vraag is, wie gaat dat verschil betalen? Dat is de bevolking hier. Want het geld is er niet!

Welke economische maatregelen worden genomen?

Het eerste dat men doet is de liquiditeit van de banken opkrikken. Dat wil zeggen dat Turkse banken een steeds lagere kapitaalbuffer hebben. Maar hoe lager de kapitaalbuffer is, hoe meer Turkse banken zijn blootgesteld aan het risico van een faillissement.

Het tweede dat men doet is de toelage van alle ministeries (met uitzondering van defensie en binnenlandse zaken) en openbare diensten (lokale besturen) verminderen met 30%. Wel, nu werkt bijna niks meer, daarna werkt niets meer. Deze lineaire vermindering is zo ingrijpend dat we binnenkort zullen spreken van een failed state.

Intussen krijgen de Turkse multinationals korting op hun belasting, dat gaat van 97 tot 100%, dat betekent natuurlijk een minder inkomen voor de staatskas. Wie zal die minderinkomsten moeten betalen? Rarara.

Een andere munt gebruiken

De president (en waarschijnlijk zijn marionet Albayrak ook) stelt voor om bilaterale transacties in eigen munt uit te voeren. Daar is niks mis mee, persoonlijk vind ik dat een goede maatregel.

Maar lost dit het tekort op de handelsbalans op? Als bijna negentig procent van de globale schulden in euro’s en dollars zijn, dan moeten zij in euro’s en dollars worden terugbetaald. Turkije heeft nu een lening aangegaan in China. Ongeveer 3,5 miljard dollar. Waarom in dollar als je spreekt van bilaterale transacties in eigen munt? Blijkbaar is dit ook de regeringsgezinde media ontgaan, ofwel hebben ze nog enkel ‘erdoganisten’ ipv ‘economisten’. Qatar zal waarschijnlijk ook een lening geven. Maar het tekort is zo reusachtig groot dat noch China (die het zou kunnen), noch Rusland dat tekort zullen willen dekken.

Verdere sancties

De politieke verhoudingen tussen de VS en Turkije zitten op een dieptepunt. Idioot Trump sloeg onverwacht toe met hogere heffingen op het Turkse alumium (+20%) en Turks staal (+50%). De Turkse staalindustrie (nummer 6 in de wereldeconomie) is goed voor 11% van de export, nu de markt van staal al overzadigd is, zal het Turkse staal onverkoopbaar worden.

En de Turkse staat gaat terugslaan met hogere heffingen, nou ja, hun BNP is een klein broertje, de VS gaat daar niet onder lijden. Het kan weerom leiden tot verdere sancties van de VS.

Bovendien hangt Turkije een boete boven het hoofd. De Halkbank zou (volgens economen) een boete kunnen krijgen van maar liefst 20 miljard dollar (omwille van het ontduiken van sancties tegen Iran). Nu is de Halkbank een Turkse staatsbank, vrij goed gekapitaliseerd, maar indien dat moet terugbetaald worden, zullen de reserves van de TCB worden aangesproken. Hoe agressiever Erdogan wordt, hoe agressiever de VS zullen worden. Gezond verstand. Het bestaat hier niet meer!

Kapitaalcontroles

Hoewel het ontkent wordt door Albayrak, bestaat de mogelijkheid dat Turkije (denk nog niet direct) alle tegoeden in buitenlandse munten (dollars, euro’s) zal omzetten in Turkse lira’s. Het zou de economische crisis nog versnellen, dus ik betwijfel het, want dan raakt Turkije niet meer aan dollars of euro’s op de internationale markten. Dat is het begin van het einde!

Lening bij het IMF

Hoewel Turkije het ontkent, lijkt het steeds waarschijnlijker dat Turkije zal moeten aankloppen bij het IMF. Het IMF zal echter eisen stellen, die de megalomane projecten van de president zullen ondergraven. Maar het zou kunnen. Dan zitten we in eenzelfde situatie als in 1999 of 2001.

Omwisselen van euro’s, dollars en goud in tl

Nergens blijkt dat de Turken massaal hun ‘harde’ munten gaan omwisselen in TL, integendeel, het omgekeerde gebeurt. Het is niet de eerste keer dat de president deze oproep doet. Wie hem toen heeft gevolgd, ziet de enorme verliezen. De buitenlandse Turken, zij mogen dan al massaal op de president stemmen, zijn op dat vlak pragmatici. Ook zij kunnen rekenen en ook al steunen ze dan hun president, althans op dat vlak gedragen zij zich niet als idioten!

Tot slot

Dit artikel geeft enkel verduidelijking bij de monetaire crisis die Turkije momenteel kent. Er zijn nog andere ‘angels’ (zoals de situatie in Idlib en Afrin) waar Turkije waarschijnlijk bakzeil zal moeten halen. Ik heb het nog niet gehad over de blootstelling van Europese banken (die enorme leningen aan Turkije hebben openstaan).

Nu krijg je (vijf uur later) 7,93 tl voor een euro. Benieuwd wat het morgen wordt. Dit is helaas geen ‘fake’ maar ‘echt’ nieuws. Het ziet er belabberd uit.